Notaris Hélène Goret: ‘Een zorgvolmacht geeft mentale rust’

Dicht bij mensen

Bij een notaris denk ik spontaan aan zakelijke transacties rond erfenissen en verkoop van panden. Na dit gesprek heb ik daar een heel andere kijk op. In Overijse staat notaris Hélène Goret heel dicht bij mensen.

Zij ziet hoe het fout kan lopen als mensen niet tijdig nadenken over hun toekomst. Want vroeg of laat worden we allemaal kwetsbaar en zorgafhankelijk. Dat gaat niet alleen over ouderen, maar ook over de jonge papa die na een ongeval in een coma belandt, de collega die de diagnose jongdementie kreeg of een vriend die na een hersenbloeding een ernstige beperking heeft.

‘Het gaat niet alleen over oudere mensen, maar ook over de jonge papa die na een ongeval in een coma belandt.’

Het gaat dus over jou en mij, over al die situaties waarin we door ouderdom, ziekte of ongeval niet meer kunnen of willen beslissen. Steeds meer mensen denken daarover na. In Vlaanderen sloten notarissen in 2020 ongeveer 53 000 zorgvolmachten af, in 2022 waren dat er al 69 000.Cijfers ter beschikking gesteld door de Koninklijke Federatie van het Belgisch NotariaatNotaris Hélène Goret sluit er elke week verschillende af in haar notarispraktijk. Sociaal.Net ging bij haar op bezoek.

“Ik veronderstel dat je samen met je vrouw een eigen gezinswoning hebt. Stel, je vrouw valt van de trap en loopt een ernstig hersenletsel op. Zowel fysiek als verstandelijk wegen de gevolgen zwaar. Jij wil de woning verkopen omdat ze niet aangepast is aan de noden van je vrouw. Maar dat kan niet omdat ze mede-eigenaar is en niet meer kan aangeven of ze daarmee akkoord is.”

“Bovendien moet je partner voor een optimale revalidatie voor lange tijd residentieel opgenomen worden, ver van huis. Maar jij twijfelt of ze dat zelf wel wil, lange tijd ver weg van haar gezin. Je zit met de handen in het haar.”

“Niet meer, want je partner is op dat moment niet in staat om autonoom beslissingen te nemen over haar goederen en persoon. Omdat ze geen zorgvolmacht opstelde, kan jij die beslissingen niet overnemen.”

“Je zal moeten aankloppen bij de vrederechter met de vraag om bewindvoerder te worden. Dat is ingrijpend. Juridisch wordt je partner wilsonbekwaam en wordt ze volledig uit het rechtsverkeer gehaald. Jij moet alle handelingen en beslissingen kunnen verantwoorden en de vrederechter zal dat elk jaar controleren.”

“Bovendien zal je sommige handelingen zoals de verkoop van de woning niet kunnen stellen zonder de toestemming van de vrederechter. En als de vrederechter beslist dat jij niet de meest geschikte bewindvoerder bent, kan hij een professioneel bewindvoerder aanstellen, vaak is dat een advocaat.”

“Een zorgvolmacht kan enkel afgesloten worden door iemand die wilsbekwaam is. Het is mijn taak om bij de ondertekening van de akte in te schatten of de persoon nog wilsbekwaam is. Als ik twijfel zal ik de cliënt vragen om een doktersattest voor te leggen.”

‘Het is belangrijk dat mensen tijdig naar ons komen.’

“Had je partner voor haar kwade val een zorgvolmacht afgesloten, dan was het vervolg voor iedereen minder ingrijpend. In haar zorgvolmacht had ze haar wensen kunnen aangeven. Jij kon als volmachthouder dan veel makkelijker beslissingen nemen en handelingen stellen, zonder tussenkomst van een vrederechter.”

“Het is dus belangrijk dat mensen tijdig naar ons komen. Het is één van de redenen waarom bekendmaking van de zorgvolmacht zo belangrijk is en ik praat met media. We hebben als notarissen daarover ook een heldere brochure gemaakt.”

“Je omschrijft hoe je kijkt naar het beheer van je persoon en je goederen, zodra je dat zelf niet meer kan of wil doen. Dat gaat bijvoorbeeld over het aan- en verkopen van eigendommen, huren, verhuren, herstellingswerken laten uitvoeren, iemand vertegenwoordigen voor de rechtbank, alle bankzaken, een aangetekende brief gaan halen bij de post of een belastingaangifte indienen.”

‘Een zorgvolmacht is maatwerk.’

“Ook je wensen rond het beheer van je persoon kan je opnemen. In welk ziekenhuis wil je behandeld worden? Wie mag jouw patiëntenrechten uitoefenen? Wil je in het woonzorgcentrum nog steeds kunnen beschikken over je eigen kinesist?”

“De zorgvolmacht omschrijft in dat geval keuzes en wensen, geen afdwingbare eisen. Als er geen plaats is in het woonzorgcentrum van je voorkeur, kan de volmachthouder die wens niet waarmaken. Daarom adviseer ik om je wensen niet te concreet te maken.”

“Maar stel dat je zelf in Brussel woont, je dochter aan zee en je zoon in de Ardennen. Dan kan het relevant zijn om aan te geven in welke streek het woonzorgcentrum moet liggen. Vaak is zo’n keuze moeilijk, maar ze voorkomt wel dat je kinderen daar achteraf conflicten over hebben. Dat is opnieuw een zorg minder.”

Aan wie kan je een zorgvolmacht geven?

“Dat beslist de volmachtgever zelf. Vaak geven ouders zorgvolmacht aan hun kinderen. Zijn er meerdere kinderen in het gezin, dan stel ik voor dat alle kinderen volmachthouder worden. In een gezin van vier kinderen de zorgvolmacht enkel toekennen aan één kind, raad ik meestal af. Wantrouwen legt de basis van conflicten. Elke situatie is uiteraard verschillend. Een zorgvolmacht is maatwerk.”

“Kinderen kunnen ook een zorgvolmacht geven aan hun ouders. Vaak gaat het hier over kinderen die psychisch kwetsbaar zijn, bijvoorbeeld iemand die in een manische periode verschillende overbodige uitgaven doet. Zij kunnen met een zorgvolmacht ouders toegang geven tot hun bankverrichtingen, waardoor die een oogje in het zeil kunnen houden.”

“Je kan ook een buur of nicht aanstellen als volmachthouder. Als er wederzijds vertrouwen is, kan dat een prima keuze zijn.”

‘Ik zie veel mensen die met de beste bedoelingen willen helpen en toch risico’s lopen.’

“Je kan niemand verplichten om een zorgvolmacht af te sluiten. Belangrijk is ook dat een zorgvolmacht altijd herroepen kan worden, wat noodzakelijk kan zijn als blijkt dat het vertrouwen geschonden is. Ook wie de volmacht krijgt, kan niet verplicht worden om die te aanvaarden.”

“Ik sluit mijn zorgvolmacht altijd af met de vermelding dat de volmachthouder steeds te goeder trouw handelt, in het belang van de volmachtgever. Volmachthouders zijn ook aansprakelijk voor wat ze doen. Nemen ze geld van de rekening en er is niet voorzien dat er geschonken mag worden, dan is dat diefstal. Bij vermeend misbruik, kan iemand altijd naar de vrederechter stappen. Die kan een zorgvolmacht herroepen of bijkomende voorwaarden opleggen, bijvoorbeeld het voorleggen van een jaarlijks verslag.”

Wil je als zorgvolmachthouder je taak goed doen, dan komt daar heel wat bij kijken.

“Daarom informeer ik mensen uitgebreid. Ik zie veel mensen die met de beste bedoelingen willen helpen en toch risico’s lopen. Een oude dame verhuist naar het woonzorgcentrum en komt langs voor een verkennend gesprek over de zorgvolmacht. Ze denkt dat alles in orde is want “ik gaf mijn bankkaart met code aan mijn zoon en die zorgt nu voor mijn financiën”. Haar zoon werkt echter buiten elk juridisch kader. Stel dat er een conflict ontstaat met zijn broer of zus, dan kan hij beticht worden van diefstal.”

“Een zorgvolmacht getuigt dus ook van respect ten aanzien van wie helpt: je zet hen in een beschermend kader. Soms is dat de reden waarom mensen tot hier komen: ze nemen alle zorgen uit handen van hun alleenstaande oom, maar vragen zich af of dat oké is. Mijn advies: zorg dat jouw oom een zorgvolmacht afsluit en jou aanstelt als volmachthouder.”

“Ook dat bepaal je zelf. Ik heb de gewoonte om dat bij mensen zorgvuldig af te tasten. Want als je beslist dat de zorgvolmacht aan je kinderen onmiddellijk ingaat, dan is het mogelijk dat ze vervolgens alle in- en uitgaven kunnen volgen. Wil je dat al?”

‘In de zorgvolmacht kan je niets opnemen over levensbeëindiging.’

“Beslis je om de zorgvolmacht pas te activeren als je wilsonbekwaam bent, dan kan je ook aangeven wie mag beoordelen of je wilsonbekwaam bent. Veel mensen leggen dat oordeel in handen van familieleden. Maar je kan ook vragen dat een arts dat doet. Voor iemand die aanvoelt dat zijn kinderen vaak niet op dezelfde lijn staan, is dat een goede oplossing.”

“Iemand die een zorgvolmacht geeft, blijft juridisch bekwaam. Dat is belangrijk. Stel dat je vader, een krasse negentiger, zich niet langer wenst te bekommeren over de verhuur van zijn appartement aan zee. Met een zorgvolmacht draagt hij die taak over aan jou. Toch kan hij zelf nog alle dagelijkse bankverrichtingen doen of een nieuwe wagen kopen.”

“Belangrijk is ook dat de zorgvolmacht blijft doorwerken bij onbekwaamheid en dit in tegenstelling tot een gewone volmacht die vervalt bij onbekwaamheid. Kinderen die bijvoorbeeld een bankvolmacht hebben om betalingen te doen voor hun zorgbehoevende ouder, zitten vast zodra die ouder wilsonbekwaam wordt. Een zorgvolmacht kan dat voorkomen.”

“Je kan niet opnemen hoe je de verdeling van je erfenis wenst. Daarvoor dient de successieplanning en het testament. Als je het uitdrukkelijk bepaalt, kan je in de zorgvolmacht wel voorzien dat er, nadat je onbekwaam bent geworden maar voor je overlijden, schenkingen kunnen uitgevoerd worden. Je bepaalt dan uitdrukkelijk wat, aan wie en onder welke voorwaarden geschonken kan worden.”

“Wensen rond levensbeëindiging zijn ook uitgesloten omdat dit geregeld wordt via de euthanasiewet en de specifieke procedures die daar gelden.”

“Beide beperkingen moet ik vaak goed uitleggen aan mensen. Veel mensen willen vooraf kenbaar maken dat ze geen jaren in coma willen liggen. Maar dat lukt niet met een zorgvolmacht.”

 Waarom moet je voor een zorgvolmacht bij de notaris zijn?

“Dat moet niet. Mensen kunnen dat ook onderling regelen en vervolgens laten goedkeuren door de vrederechter. Dat kost hen enkele honderden euro’s minder. Maar zonder notariële tussenkomst mis je niet alleen de nodige informatie en duiding, maar wordt ook de wilsbekwaamheid niet nagekeken en is schriftvervalsing mogelijk.”

“De zorgvolmacht ontstond in 2014, onder meer om de werkdruk bij vrederechters te reduceren. Dat een vrederechter toekijkt op bewindvoering is bijzonder beschermend. Maar als mensen in een zorgvolmacht vooraf hun wensen kenbaar maken en anderen voeren die goed uit, dan is dat toezicht niet nodig.”

‘De meeste mensen sluiten een zorgvolmacht omdat ze ouder en meer kwetsbaar worden.’

“Iemand die een zorgvolmacht heeft, heeft de vrijheid om te doen wat voorzien en gevraagd werd door de volmachtgever, zonder enige gerechtelijke controle of tussenkomst door de vrederechter. Dat kan heel comfortabel zijn. Wel moet je weten dat dit soms niet voldoende is. De zorgvolmacht weerhoudt de persoon niet om nog zelf handelingen te stellen. Misbruik of het stellen van ondoordachte handelingen met zware financiële gevolgen wordt hiermee niet uitgesloten. Bewindvoering blijft dan belangrijk. ”

“Vaak koppelen we zorgvolmacht aan bewindvoering. We stellen dan een tekst op waarin je meteen zegt: “Stel dat ik onder bewindvoering geplaatst moet worden, dan stel ik die persoon aan als bewindvoerder.” Ook dat geeft mensen mentale rust.”

“Een alleenstaande tante werd lange tijd verzorgd door haar nicht. Nu verblijft de tante in een woonzorgcentrum en springt de nicht daar vaak binnen. De laatste weken is de tante geregeld verward. Plots duiken er vanuit het onbekende enkele andere neven en nichten op die een oogje hebben op haar eigendommen.”

“Een zorgvolmacht weegt hier te licht om misbruik uit te sluiten, precies omdat de tante bijvoorbeeld nog steeds rechtsgeldig bankverrichtingen kan doen of zelfs haar handtekening kan zetten onder een eigendomsoverdracht. Wil je dat uitsluiten, dan moet je de stap zetten naar bewindvoering. In de zorgvolmacht nemen we dan op dat de tante haar nicht wil aanstellen als bewindvoerder, zodra dat nodig is.”

“De meeste mensen sluiten een zorgvolmacht omdat ze ouder en meer kwetsbaar worden. De laatste jaren zien we ook de groep jonge mensen groter worden. Sommigen willen nu al bepalen wat er met hen en hun goederen moet gebeuren, mochten ze bijvoorbeeld in een coma belanden. Voor anderen is dat nog ver van hun bed.”

Lees ook

Vrederechter Ann Vleminckx: ‘Mijn werk is vooral mensenwerk’

“Het is mijn taak om mensen te informeren over het bestaan van de zorgvolmacht en over de mogelijkheden die het biedt. Vertrouwen is de hoeksteen van een zorgvolmacht. Vertrouwen dat anderen voor jou de best mogelijke beslissingen zullen nemen, is mooi. En in de meeste gevallen werkt dat prima. Maar je moet mensen wel informeren over de mogelijke vervelende gevolgen van dat vertrouwen en volmachthouders wijzen op hun verantwoordelijkheden.”

“Ik sloot deze week mijn zorgvolmacht af. Ik zit in de groep van mensen die piekeren over wat er zal gebeuren als ze morgen in een coma belanden. Zo’n situatie van plotse wilsonbekwaamheid is op zich al verschrikkelijk. Als dan op papier staat wat er moet gebeuren, neemt dat al een deel van de problemen weg. Ik ervaar dat het me mentale rust geeft.”

“En gelukkig ook in dat van vele anderen. Als mensen hier vertrekken, zeggen ze vaak dat ze opnieuw goed zullen slapen. Dat is voor een notaris fijn. Sommige collega’s specialiseren zich in vastgoed, ik hou me liever bezig met familiale zaken. Je staat dicht bij mensen en zoekt naar wederzijds vertrouwen. Daarom heb ik een fantastische job.”