Menstruatie-armoede in Vlaanderen

Zuiden en Westen

Voor wie vertrouwd is met gezondheidsproblemen in het Zuiden, is het begrip ‘menstruatie-armoede’ geen onbekende. Slechts weinig mensen beseffen dat ook in Vlaanderen meisjes hiermee geconfronteerd worden.

‘Vlaanderen botst steeds meer op diepe armoede.’

We gaan er te gemakkelijk van uit dat in het rijke Westen armoede minder ingrijpend is. Dat is niet zo: steeds meer botst Vlaanderen op diepe armoede waarbij mensen hun elementaire basisbehoeften, bijvoorbeeld voeding, niet kunnen vervullen. Het aantal mensen dat overleeft dankzij de voedselbank, stijgt. Ook de daklozenopvang ziet meer vrouwen en jongeren over de vloer komen.

Bevraging bij Vlaamse meisjes

Die ontwikkeling brengt ook menstruatie-armoede onder de aandacht: het ontbreken van financiële middelen om menstruatieproducten te kopen.

Om menstruatie-armoede in Vlaanderen in beeld te brengen, bevroeg Caritas Vlaanderen 2.608 Vlaamse meisjes, tussen 12 en 25 jaar oud.Het volledig onderzoeksrapport is beschikbaar op de website van Caritas Vlaanderen. Je kan er ook kijken en luisteren naar interviews met ervaringsdeskundigen en terreinorganisaties.

Twaalf procent van de meisjes geeft aan dat ze soms geen geld hebben om menstruatieproducten te kopen. Dat percentage ligt iets hoger dan Nederland (9 procent) en het Verenigd Koninkrijk (10 procent).

Wat met meisjes die in diepe armoede leven? Hun ouders kunnen rekeningen niet betalen, er zijn thuis te weinig slaapkamers zijn en op tafel komt zelden gezond en gevarieerd voedsel. 3 procent van de meisjes rekent zich tot deze groep die niet kan voorzien in elementaire levensbehoeften.

Zoals helaas te verwachten valt, worden zij veel zwaarder getroffen door menstruatie-armoede: bijna de helft van deze groep heeft soms geen geld om menstruatieproducten te kopen.

Werken voor maandverband

Met vier meisjes uit deze groep hadden we een gesprek. Zij vertellen ons over de impact van menstruatie-armoede.

Laura: “Ik leef in een gezin dat niet veel geld heeft. Als ik mijn moeder om maandverband vraag, dan zegt ze dat ik daar zelf moet voor gaan werken. Sinds mijn dertiende werk ik in de horeca. Als ik niet kan werken en dus geen geld heb, gebruik ik gevouwen toiletpapier.”

‘Als ik zonder maandverband zit, klop ik aan bij een goede vriendin.’

Na een korte twijfel, vertrouwt ook Tess ons haar oplossing toe: “Als ik zonder zit, klop ik soms aan bij een goede vriendin. Enkele keren op een jaar moet ik dat zo oplossen.” En ook Joke rekent op haar vriendinnen: “Als we afspreken, vraag ik op voorhand aan een vriendin of ze nog eens iets extra kan meebrengen.”

Geen maandverband, dus niet naar school

Al zijn deze meisjes creatief in het vinden van oplossingen, toch heeft menstruatie-armoede impact, onder andere op de schoolactiviteiten.

Tess omschrijft het zo: “Ik volg de opleiding ‘groenonderhoud’. We gaan vaak op uitstap, maar geregeld moet ik afhaken. Want als ik nog maar één maandverband heb, dan kom ik de dag niet door. Blijf ik thuis, dan kan ik gewoon een propere broek aandoen.”

Laura stemt haar afwezigheidsdagen op school af op haar menstruatiecyclus. “Als ik te weinig geld heb, tel ik de afwezigheidsbriefjes in mijn agenda. Ik koop dan eten en drinken en blijf thuis om een accident te voorkomen.”

Tess en Laura zijn niet alleen. Uit ons onderzoek blijkt dat 5 procent van de respondenten al school gemist heeft omdat ze geen menstruatieproducten konden kopen. Bij meisjes die opgroeien in armoede is dat drie keer zoveel.

Impact op mentale gezondheid

“Dat geeft ook stress”, vertelt Tess tijdens het interview. “Ik heb voortdurend schrik om een plek in mijn broek te hebben. Het is verschrikkelijk om dan uitgelachen te worden.” Hier laat Tess een lange pauze voor ze, veel stiller dan daarnet, verder gaat. “Ja, soms zeg ik dan wel eens plannen af.”

‘Het weegt zwaar om zonder maandverband de dag door te geraken.’

Ook de drie andere meisjes vertellen hoe zwaar het weegt om zonder menstruatieproducten de dag door te geraken. Omgaan met die situatie leidt dan tot het afwezig blijven van school, hobby’s of afspraken met vriendinnen.

Gevouwen zakdoek

Oplossingen zoeken voor onverwachte situaties of ‘accidentjes’ is niet zo uitzonderlijk.

Meer dan de helft van de bevraagde meisjes geeft aan dat ze al wel eens iets anders dan menstruatieproducten moesten gebruiken. De maandstonden kwamen door, maar zonder maandverband of tampon bij de hand. Dan grijpen ze naar alternatieven, bijvoorbeeld een gevouwen zakdoek of dubbel ondergoed.

Voor meisjes die in armoede leven, ligt dat anders. Zij moeten meer systematisch naar alternatieven zoeken omdat er geen geld is.

Geen maandstonden is geld gespaard

Meyrem is zeventien jaar en ook zij heeft weinig financiële middelen. Ze moet keuzes maken om geld uit te sparen. Ze vertelt hoe ze geld weet te besparen op menstruatieproducten.

“Mijn pil krijg ik terugbetaald. Als ik geen geld heb om maandverband te kopen, dan neem ik die gewoon door. Zo spaar ik weer geld uit,” vertelt ze met de grootste evidente. Op die manier kan ze blijven deelnemen aan het schoolleven en de afspraakjes met vriendinnen.

Menswaardig bestaan

Het niet kunnen kopen van maandverband en tampons hangt samen met een gebrek aan financiële middelen. Het is dus in eerste plaats een financieel probleem, en dus inkomensprobleem. Maar wel één met verregaande gevolgen, zoals schooluitval, sociale uitsluiting of het in gevaar brengen van de eigen gezondheid.

‘Het is in de eerste plaats een financieel probleem.’

Voor de nieuwe Federale regering wacht dan ook meteen de grootste uitdaging, die opnieuw werd ingeschreven in het regeerakkoord: de inkomens uit arbeid of via de sociale bescherming en uitkeringen moeten opgetrokken worden tot boven de Europese armoedegrens. Enkel op die manier verzeker je een menswaardig bestaan voor elke burger.

Ook OCMW’s kunnen stappen zetten op menstruatie-armoede te bestrijden. Zij kunnen een extra budget voorzien voor de aankoop van producten, bijvoorbeeld tien euro per vrouw. Zij kiest dan zelf welke producten ze koopt.

Maak menstruatieproducten gratis

Dit onderzoek toont dat menstruatie-armoede een probleem is dat ook in Vlaanderen heel wat meisjes en vrouwen treft. Ze kiezen er niet voor om te menstrueren.

‘Het heeft geen zin om dit thema dood te zwijgen.’

Het getuigt van solidariteit tussen geslachten en generaties om er samen voor te zorgen dat elke vrouw kan beschikken over veilige en propere menstruatieproducten. Daarom roepen we op om geen belastingen meer te heffen op menstruatieproducten.

In een tweede beweging moeten we producten volledig gratis maken. Dat kan door bijvoorbeeld een terugbetaling te voorzien via de sociale zekerheid.

Taboe wegwerken

Laat ons in elke context waar gewerkt wordt met jonge meisjes en vrouwen aandacht hebben voor dit probleem. Het heeft geen zin om dit thema dood te zwijgen. Menstruatie-armoede is aanwezig in Vlaanderen en zonder structureel ingrijpen zal dat zo blijven.

Veel van de bevraagde meisjes hadden het moeilijk om erover te praten. Dat taboe wegwerken kan elke hulpverlener, man en vrouw. Want door er open over te praten, is het halve werk al gedaan.