Kortrijks ziekenhuis schrijft natuur voor

Natuur op voorschrift

De natuur heeft een belangrijke invloed op onze gezondheid. Vogels, bomen, planten of rivieren helpen bij het omgaan met depressieve gevoelens. Wie revalideert na een ernstig ongeval, vindt zuurstof en kracht in het groen. En in het woonzorgcentrum gaat de zorghond op wandel met bewoners.

‘Architecten hadden prachtig werk geleverd, maar we misten nog de verbinding met de omringende groene zone.’

In Kortrijk kiest ook het ziekenhuis voor die weg: met ‘natuur op voorschrift’ brengt AZ Groeninge patiënten, bezoekers, medewerkers en bewoners dichter bij de natuur. Petra Archie, directeur patiëntenzorg, en Virginie Huys, coördinator transmurale samenwerking, zijn de enthousiaste trekkers: “Dit initiatief moet helpen om het ziekenhuis uit te bouwen tot een gezondheidsdorp waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, in verbinding met de natuur.”

Petra: “Tien jaar geleden werd bij de bouw van dit ziekenhuis gesteld dat het een gezondheidsdorp moest worden. Het moest als ziekenhuis van de toekomst een nieuwe visie uitstralen.”

“Maar zo’n gezondheidsdorp heeft ruimte nodig: deze spectaculaire en grootschalige nieuwbouw nam een grote hap uit een natuurgebied aan de rand van Kortrijk. Mensen die hier woonden, zagen plots akkers, bossen, planten en dieren verdwijnen. We moesten iets in de plaats stellen. Daarom kozen we voor laagbouw zodat we het ziekenhuis mooi konden integreren in de natuur. Hier ook geen grote parkeerruimtes die het landschap verstoren: de meeste auto’s staan ondergronds.”

Petra: “In 2017 gingen de deuren open, na de tweede bouwfase. Architecten leverden mooi werk, maar we misten nog de verbinding met de omringende groene zone van zo’n zestig hectare. Dit grote gebouw had impact op de biodiversiteit van de omgeving.”

“We vonden het onze verantwoordelijkheid om die verstoring van de natuur tot een minimum te beperken. Door de juiste beplanting trekken we dieren die hier vroeger vertoefden opnieuw aan. De verantwoordelijkheid van het herstel van de natuur deelden we met de stad Kortrijk. We zagen het als kans om deze omgeving zo aantrekkelijk en toegankelijk te maken dat het voor elke inwoner van Kortrijk de moeite loont om naar hier af te zakken.”

Petra: “Je kan wandelingen maken en onderweg een koffie drinken. Zelf jog ik elke zondag van het centrum van Kortrijk naar hier. Onderweg kom ik veel wandelaars, lopers, rolschaatsers en vissers tegen. Mensen maken graag gebruik van deze groene gordel.”

Virginie: “Heel wat initiatieven staan nog in de steigers. Zo komen er in het najaar ook een aantal themaroutes op maat van het ziekenhuis. Er wordt een wandeling uitgestippeld voor kinderen. Een andere route wordt het ‘ergopad’ dat zal bestaan uit grind, kiezels, allerlei opstapjes en trappen. Dat wordt een meerwaarde voor patiënten in revalidatie die dan ook buiten in de gezonde lucht kunnen werken aan herstel.”

Stopt dit project bij de aanleg van wandelroutes rond het ziekenhuis?

Virginie: “We beschouwen de groene ruimte rond dit ziekenhuis als de tuin van patiënten, hun familie, personeelsleden, artsen, vrijwilligers en inwoners van de stad. Die tuin bestaat uit verschillende themahoeken. Tussen de struiken staat Zibi’s boomhut, een therapieruimte voor kinderen.”

“Op een boogscheut van het ziekenhuis hebben we ook een eigen ontmoetings- en activiteitencentrum: het Huis van beweging. In de boomgaard en op de weide vinden dieren zoals schapen, pony’s en ezels hun plekje. In de serre kunnen patiënten die hier langer verblijven groenten kweken en verzorgen. Collega’s die ook imkers zijn, zorgen in hun vrije tijd voor onze bijen in de bijenhal.”

“De regenboogtuin is een andere themahoek. Daar worden allerlei soorten bloemen geplant. De juiste mix van planten zorgt ervoor dat in elk seizoen een deel van de tuin in bloei staat. De picknickbanken nodigen medewerkers uit om een pauze te nemen. Ook patiënten en hun bezoekers kunnen er op adem komen.”

‘Nog een grote troef is de aanwezigheid van een kinderboerderij.’

“Vanuit de regenboogtuin leidt een pad naar de koesterplek. Op deze plek kan men zich terugtrekken in de natuur om iemand te herdenken. De koesterplek is zo ingericht dat mensen er nog een laatste boodschap kunnen achterlaten in een afgesloten brievenbus of een naamschijfje kunnen hangen in de boom als stem van de herinnering.”

“Nog een grote troef is de aanwezigheid van vzw Doerak, een plaats waar natuur en educatie samenkomen. Ze zitten volledig geïntegreerd in dit domein en stellen hun aanbod ook ter beschikking van patiënten.”

Petra: “Een werk- of verblijfsplek die gekleurd wordt door groen en natuur heeft impact op haar gebruikers. Ik zie hier veel fijne dingen gebeuren die ik niet zag in het ziekenhuis waar ik vroeger werkte, midden in de stad.”

‘Een teamoverleg tussen de fruitbomen voelt heel anders dan in een vergaderzaal.’

“Medewerkers die hier ’s middags op een bank hun lunch nemen, komen meteen tot rust en hebben even het gevoel niet aan het werk te zijn. Een teamoverleg tussen de fruitbomen voelt heel anders dan in een vergaderzaal. Stagiairs vertellen ons hoe uniek ze het vinden dat ze buiten kunnen wandelen met een rolstoelpatiënt. Op de diensten geriatrie eten mensen nog zelden ijsjes binnen, wel buiten. Dat is een heel andere beleving. De kamermuren zijn weg en je voelt je even geen patiënt meer.”

Onderzoeken jullie ook die impact van de natuur op het herstel van mensen?

Petra: “Momenteel nog niet, maar onderzoekers kloppen aan om samen te werken. Ideeën bij de vleet en we zoeken aansluiting bij wat we nu al doen. Zo hebben we een beleid rond ‘rapid recovery’: mensen die een zware operatie voor de boeg hebben stappen zelf tot aan het operatiekwartier. Na het ontwaken moeten ze zo snel mogelijk naast hun bed gaan staan. Dat bevordert hun herstel.”

‘Ik zie hier veel fijne dingen gebeuren die ik niet zag in het ziekenhuis waar ik vroeger werkte, midden in de stad.’

“We willen uittesten of een sterkere verbinding met de natuur ook zo’n positieve effecten heeft. Als we een patiënt met een beroerte kort na opname intensief in contact brengen met de natuur, bevordert dat dan zijn herstel?”

Petra: “Dit project lijkt vanzelfsprekend: mensen vertoeven liever in de natuur dan tussen vier muren van een ziekenhuis. Toch moet je in een ziekenhuis patiënten, bezoekers en medewerkers losweken van hun vaste patronen. Een chirurg wandelt na zijn operatie naar het koffieapparaat, doet een babbel en begint aan zijn volgende ingreep. Een bezoeker komt bij een patiënt en zet zich op een stoel.”

“Die patronen moet je doorbreken. Als mensen gaan wandelen of een buitenactiviteit organiseren, werkt dat aanstekelijk voor andere medewerkers en patiënten. Als ik als directeur patiëntenzorg op onze personeelssite een foto post van mijn middagwandeling naar vzw Doerak of de koesterplek, is dat meteen een uitnodiging voor collega’s om hetzelfde te doen.”

‘Met een revaliderende opa op bezoek bij de ezels klinkt aantrekkelijk.’

Virginie: “In de toekomst willen we patiënten nog meer bewust maken van dit aanbod. We hopen dat bijvoorbeeld jonge kinderen of kleinkinderen van patiënten het dan leuker vinden om op bezoek te komen. Want geef toe: met een revaliderende opa op bezoek bij de ezels klinkt aantrekkelijk. En mama is wel ziek, maar vindt het toch leuk om in de serre de stevige tomaten te laten zien die ze er verzorgt.”

“Dit project moet helpen om het ziekenhuis uit te bouwen tot een gezondheidsdorp waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, in verbinding met de natuur. Dan verhuist de ziekte meer naar de achtergrond.”

Petra: “We kunnen dit realiseren met de steun van Agentschap Natuur en Bos en in samenwerking met stad Kortrijk, provincie West-Vlaanderen, vzw Doerak, Intercommunale Leiedal, Natuurpunt vzw, Stadlandschap Leie en Schelde. Dat zijn allemaal mensen die vanuit een andere bril mee aan de kar trekken. Die samenwerking is heel verrijkend. Biologen nemen ons mee in de wondere wereld van biodiversiteit.”

Voor deze inbedding in de natuur betaal je wel een prijs: het ziekenhuis is moeilijker bereikbaar.

Petra: “We stimuleren medewerkers en bezoekers om met de fiets te komen. Wie toch met de wagen komt, heeft meer dan voldoende ondergrondse parkeerruimte.”

“Dan nog vallen er inderdaad gaten op vlak van mobiliteit, bijvoorbeeld voor oudere patiënten of slechtzienden die aangewezen zijn op openbaar vervoer. Hier broeden we op een volgend idee: vrijwilligers inzetten om patiënten thuis op te halen. Een ziekenhuisopname is altijd spannend, zeker voor mensen die ook nog eens minder mobiel zijn. Dat ziet er heel anders uit als je wordt opgehaald door een vrijwilliger die onderweg luistert en geruststelt. Maar dat idee is voorlopig nog een droom.”

Virginie: “We hebben een beschilderde trappenhal met bomen en dieren uit de omgeving. Op de achtergrond hoor je vogels fluiten. Op het binnenplein is er tussen de planten een speeltuin en op het pad achter het ziekenhuis staat een klimmuur voor kinderen.”

“Onlangs installeerden we op verschillende afdelingen ook aquariums. En tot slot hebben we Embrasse, onze zorghond. Hij vertoeft voornamelijk op de afdeling geriatrie en trekt daar letterlijk mensen naar buiten. Hij is een volgende reportage waard.”