Hoe beleven jeugdhulpverleners hun job? ‘Soms voel ik me een uitgeperste citroen’

Hoe ervaren ze hun job?

Vandaag is het niet evident om in de welzijns- en gezondheidssector gemotiveerde medewerkers te vinden en te houden. Ook in de residentiële jeugdhulp is het probleem prangend: de afgelopen maanden moesten meerdere leefgroepen sluiten omdat er onvoldoende personeel is.

‘Vaak ontstaat succes vanuit heel kleine, dagelijkse gebeurtenissen.’

Het is moeilijk om meteen te pakken krijgen wat hier aan de hand is. Wat alvast kan helpen bij deze complexe analyse: een beter zicht op hoe begeleiders hun job ervaren. Waarom kozen ze voor deze job? Hoe maken ze het verschil? Waar ervaren ze hindernissen?

Rond deze vragen interviewden we tien begeleiders uit de residentiële jeugdhulp in Vlaanderen. Dat levert boeiende inzichten en hete hangijzers op.

Gewoon samen op weg gaan

Hoe kan je als begeleider het verschil maken voor jongeren? Waar liggen de bouwstenen van een waardevolle pedagogische aanpak? Begeleiders blijven weg van grote theorieën. Ze merken dat succes vaak ontstaat vanuit heel kleine, dagelijkse gebeurtenissen: er voor jongeren zijn en ruimte maken voor ontmoeting.

Een begeleider maakt dat helder: “Jongeren grijpen vaak de kleine momenten aan om iets over zichzelf te vertellen: samen aan tafel zitten, een kruiswoordraadsel maken of de krant lezen. Ze vertellen gewoon iets over TikTok of tonen iets op hun gsm. Dan ben je vaak vertrokken voor een goed gesprek.”

Motivatie vanuit jongere

Waar dit geprek vervolgens naartoe gaat, is niet altijd duidelijk. Die onbestemde zoektocht komt terug in elk begeleidingsproces: noch de jongeren, noch de begeleider weten vooraf precies waar ze naartoe willen. Maar voor jongeren is er wel de zekerheid dat zij iemand naast zich hebben die hen ondersteunt en begeleidt.

Een begeleider voegt daaraan toe dat je veel kan bereiken als de motivatie vanuit de jongere zelf komt. “Ik was de individuele begeleider van een vijftienjarig meisje. Ze had weinig mensen rond zich en gaf zelf aan dat ze bij een pleeggezin wilde verblijven. Mijn collega’s zagen dat niet meteen zitten. Toch liet ik haar persoonlijke motivatie sterker doorwegen dan de inschatting van mijn collega’s. Ik zei haar: ik zal je begeleiden bij deze keuze, maar jij zal het zelf moeten doen. Drie weken geleden hebben we de residentiële begeleiding afgerond. Het meisje verblijft nu in een pleeggezin.”

Deze hoekstenen van verandering en succes in jeugdhulp worden ook beschreven in ander onderzoek, bijvoorbeeld rond het leefklimaat in residentiële jeugdhulp of de beleving van jongeren die er verblijven.

Beste oplossing bricoleren

Begeleiders geven ook aan dat goede hulpverlening rekening houdt met de context en de jongere. Er bestaan geen pasklare draaiboeken van hoe je jongeren en hun omgeving succesvol benadert.

‘Er bestaan geen pasklare draaiboeken van hoe je jongeren en hun omgeving succesvol benadert.’

De pedagogische inzichten en begeleidingstools die begeleiders in hun opleidingen leerden kennen, passen ze niet voor elke jongere op dezelfde manier toe. Je moet elke situatie apart inschatten om vervolgens doordacht te beslissen wat op dat moment de beste actie is.

Een begeleider vertelt hoe dat gaat: “Ik heb soms het gevoel dat mensen denken dat we een groot opvoedingsboek hebben waarin we op elke vraag het antwoord vinden. Zo werkt dat niet. Vanuit verschillende perspectieven bricoleren we de beste oplossing: we passen theorieën toe, volgen ons buikgevoel en leren uit vorige ervaringen.”

Een collega gaat nog een stap verder. Volgens hem is deze job niet voor iedereen weggelegd. “Als ik een stagiair begeleid, zeg ik vaak: het zit erin of het zit er niet in. Je kan dat niet leren. Je kan wel groeien in je begeleidingstaak maar het blijft toch iets dat vooral van binnen komt. Je moet het met uw hart doen.”

Duizendpoot

Begeleiders geven aan dat ze veel moeten kunnen en kennen. Ze moeten zich inwerken in complexe gezinssituaties, medische handelingen verrichten, de school opvolgen, verzorgende taken uitvoeren, groepsdynamische technieken hanteren en omgaan met incidenten.

‘We bricoleren de beste oplossing: we passen theorieën toe, volgen ons buikgevoel en leren uit vorige ervaringen.’

Een begeleider vindt dat die jobcomplexiteit vaak onderschat wordt: “Ik moet iedereen de nodige aandacht geven, een stapel mails beleefd beantwoorden, een verslag tijdig afwerken, de telefoon zo snel mogelijk opnemen. Terwijl een moeilijk gesprek nog in mijn hoofd nazindert, kijk ik naar de kledij die nog in de droogtrommel zit en denk ik aan de maaltijden die ik nog moet bestellen. Dus ja: soms voel ik me een uitgeperste citroen.”

Ondersteunend team

Gelukkig staan begeleiders er niet alleen voor. Ze werken vanuit een team en binnen een organisatie.  Collega’s delen hun visie op jeugdhulp en stemmen acties en beslissingen op elkaar af. Dat zorgt voor voorspelbaarheid, houvast en rust. Het is een groep die eenzelfde verantwoordelijkheid draagt, wat hen uniek en belangrijk maakt tegenover elkaar.

Dat blijkt heel duidelijk bij agressie-incidenten in de leefgroep. Begeleiders weten dat agressie vaak een uiting is van ‘het zich niet goed voelen’ en ze de uitbarstingen niet persoonlijk moeten nemen. Toch laten agressie-incidenten vaak een diepe indruk na. Het zorgt ervoor dat begeleiders met een onveilig gevoel op de werkvloer staan. Ondersteuning en opvolging door collega’s en de brede werkomgeving is hier cruciaal.

‘Jongeren mochten mij niet aanspreken met mijn voornaam. Na twee maanden heb ik mijn ontslag ingediend.’

Maar die afstemming en steun komen niet vanzelf. Een begeleider illustreert dat er verschillen en spanningen leven tussen begeleiders, hun team en de organisatie. “Ik wil niet dat jongeren mij aanspreken met ‘mijnheer’. Maar dat moest van de directie. Jongeren mochten mij niet aanspreken met mijn voornaam. Na twee maanden heb ik mijn ontslag ingediend.” Dit voorbeeld toont hoe actueel de discussie over afstand en nabijheid blijft.

Ongemakkelijk gevoel

Begeleiders hebben het gevoel dat de organisatie geen blindelings vertrouwen heeft in hun inschattingsvermogen. Vaak moeten ze handelingen en beslissingen registreren en motiveren. Ze begrijpen dat dit belangrijk is in leer- en reflectiemomenten. Maar een cultuur van wantrouwen geeft hen ook een ongemakkelijk gevoel.

Een begeleider stelt dat scherp: “In één van de functieprofielen stond: verantwoording afleggen. Dat vond ik een vreemde keuze. Als mijn organisatie vraagt om verantwoording af te leggen voor iets wat ik deed, dan komt dat vreemd over. Als jullie mij niet vertrouwen, waarom ben ik hier dan?”

Ik stond er helemaal alleen voor

Nog iets dat vaak verwacht wordt van begeleiders: flexibiliteit. Maar waar begint en eindigt flexibiliteit? Hoeveel shiften moet een werknemer na elkaar kunnen werken om voldoende flexibel gevonden te worden? Wat doe je als je het zoveelste weekend op rij gebeld wordt om in de leefgroep een zieke collega te vervangen?

‘Waar begint en eindigt flexibiliteit?’

Begeleiders ervaren dat de organisatie niet altijd rekening houdt met grenzen aan inzet en flexibiliteit. “Normaal staan we met drie begeleiders in de leefgroep. Enkele weken geleden belde een collega me: “Ik heb griep.” Enkele minuten later volgt mijn tweede collega: “Mijn moeder is plots opgenomen in het ziekenhuis.” Ik stond er helemaal alleen voor. Mijn leiddinggevende verzekerde me een oplossing te vinden. Maar in plaats van zelf in te springen, belde hij een collega-begeleider met de vraag of hij uit verlof kon komen.”

Te weinig voeling

Begeleiders vinden het belangrijk dat leidinggevenden een goed zicht hebben op de complexiteit van begeleidingen, maar twijfelen of dat ook zo is.

Ook de overheid heeft te weinig voeling met het leven in de leefgroep. Want, zo zegt een begeleider: “In de jeugdhulp is de druk om een oplossing te vinden groot. Of dat vervolgens ook een goede oplossing is, is vaak minder belangrijk. Wij hadden bijvoorbeeld enkele jaren twee Afghaanse jongeren, enorm getraumatiseerde kinderen. In die lange periode konden we die kinderen niet de juiste zorg geven. Ik vond dat verschrikkelijk.”

Afhaken of volhouden?

Hoe blijven deze begeleiders geëngageerd aan het werk? Intervisiemomenten en de dialoog tussen teamleden en leidinggevenden vinden ze bijzonder ondersteunend: “Wij hebben teamsupervisie. Een externe psycholoog komt met ons het teamfunctioneren bespreken en zoekt mee naar oplossingen. Dat zorgt ervoor dat we meer feedback en inzicht in onze blinde vlekken krijgen.”

‘Sommige begeleiders vluchten: ze worden ziek of veranderen van werk.’

Helaas zien we ook andere bewegingen. Begeleiders voelen zich boos, gefrustreerd of emotioneel onveilig op hun werkplek. Hoewel ze dialoog belangrijk vinden, rest er in de praktijk niet veel energie om dat te doen. Ze voelen zich uitvoerder van beleid en ervaren dat ze daar zelf weinig invloed op hebben.

Sommige begeleiders voelen de behoefte om te staken maar staan op de rem omdat jongeren hiervan het slachtoffer zijn. Andere begeleiders vluchten: ze worden ziek of veranderen van werk. Nog andere collega’s worden, om vol te houden, gaandeweg woordvoerder van het institutioneel klimaat.

Grondig nadenken

In de residentiële jeugdhulp hebben begeleiders een goed zicht op hun biotoop: de leefgroep. Ze weten wat belangrijk is voor een positieve sfeer in dit leefgroepgebeuren. Maar ze geven ook zelf aan dat het institutioneel klimaat deze elementen onder druk zet. Dit zorgt ervoor dat begeleiders vaak beslissingen en acties moeten uitvoeren waar ze zelf niet achter staan.

Lees ook

Jongere aan begeleider: ‘Blijf vooral gewoon tegen me doen’

Hoewel ze willen bouwen aan een veilig leefklimaat, ontbreken te vaak de fundamenten van zo’n klimaat. Er is nood aan een gedegen visieontwikkeling over de rol van begeleiders en de nodige autonomie en ondersteuning die ze krijgen om hun opdracht goed te vervullen.

Gaat het over werktevredenheid, dan zijn een degelijke verloning en werkbare werkuren belangrijk. Toch geven begeleiders aan dat factoren zoals autonomie, ondersteuning en een goed werkklimaat minstens even belangrijk zijn. Willen we ook het personeelstekort op dit werkterrein aanpakken, dan moeten we de juiste lessen trekken uit wat begeleiders zelf ervaren.