‘Gokken is een van de zwaarste verslavingen’

Gokken

“Vroeger was gokken iets dat je verstopte, vandaag is het bijna iets om fier op te zijn. De maatschappelijke aanvaarding is groot, waardoor gokkers zelfs vrienden aanzetten om wat geld in te zetten en een gokje te wagen”, steekt psychiater en verslavingsarts Frieda Matthys van wal. Zij is voorzitter van Psyche vzw en lid van de Belgische Kansspelcommissie, met als belangrijkste focus de bescherming van de gokker.

“Gokkers vertellen over wat ze hebben gewonnen, maar zwijgen in alle talen over hoeveel geld ze verloren zijn”, zegt ze. “Door onder meer de reclame bij voetbalwedstrijden lijkt gokken wel een normale bezigheid, terwijl het dat natuurlijk niet is.”

‘Gokkers zwijgen in alle talen over hoeveel geld ze verloren zijn.’

Toen de overheid in 2010 de onlinegokspelen legaliseerde, was het hek volgens beide auteurs van de dam. Door de mogelijkheid van online gokken is het aantal probleemgokkers met een verslaving, schulden of agressie in enkele jaren tijd meer dan verdubbeld.

Op de Excluded Persons Information System (EPIS-lijst) van de Belgische Kansspelcommissie, is het aantal uitgesloten spelers gestegen van 24.000 in 2015 tot bijna 56.000 vandaag. Matthys: “De hemel ging open voor de gokindustrie en steeds meer mensen begonnen met gokken. Daarbij kwam nog een overvloed aan gokreclames.”

Gigantische omzet

“Online goksites hebben kansspelen alleen maar toegankelijker gemaakt”, pikt therapeut Ronny Willemen in. Willemen is ambulant therapeut bij Integra-Limburg en online therapeut bij OnlinePsyHulp. “Vroeger moest je naar een groezelig zaaltje, vandaag surf je naar een goksite die dag en nacht beschikbaar is.”

100 procent betrouwbare cijfers over het aantal probleemgokkers bestaan er niet. Maar alarmsignalen zijn er genoeg. “Gokken gebeurt achter gesloten deuren en dus zijn er moeilijk exacte aantallen op te plakken. Wellicht zit 1 tot 2 procent van de volwassen bevolking in de risicozone, bij jongvolwassenen is dat eerder 4 tot 5 procent”, zegt Willemen.

Hoe het gokken explodeert, spreekt uit het financieel jaarverslag van de Kanspelcommissie. “In 2023 eindigde de omzet van de private gokindustrie, zonder de Nationale Loterij, op een bedrag van 1,7 miljard”, zegt Matthys. “Dat is een bedrag om van te duizelen. We zien de omzetten van de Nationale Loterij en van de gokbedrijven jaar na jaar stijgen.”

Wanneer is gokken een probleem?

Hoe begint iemand met gokken en wanneer wordt het een probleem? “Gokken kan op elke leeftijd starten”, zeggen de auteurs. “Maar vaak zet iemand toch eerder op jonge leeftijd zijn eerste stappen.”

‘Als richtlijn gebruiken we dat je niet meer dan 1 procent van je maandloon mag inzetten op kansspelen.’

“Het start met een onschuldig kraslot of online spelletje, waarbij de jongere iets wint en weer iets verliest”, legt Willemen uit. “Na een tijd is de speler de spanning gewend. Om hetzelfde spannend gevoel te ervaren, zet hij een hoger bedrag in.”

“Een van de redenen waarom mensen hun grenzen niet kunnen bepalen, is dat er geen duidelijke richtlijn bestaat, zoals bij alcoholgebruik”, zegt hij. “Wanneer gokt iemand te veel? Als richtlijn gebruiken we dat je niet meer dan 1 procent van je maandloon mag inzetten op kansspelen.”

“Wanneer je 11 procent van je inkomen inzet, ervaren mensen volgens onderzoek al problemen. Is het bedrag nog hoger, dan ben je wellicht gokverslaafd. Vergok je 30 procent van je inkomen, dan heb je zelfs een verhoogd risico om vroegtijdig te sterven. Door stress en een verhoogde bloeddruk, maar ook omdat je geld naar kansspelen gaat en niet naar gezonde voeding, de huisarts, goede ontspanning…”

Verslavingsmechanismen

“Gokken heeft een grote aantrekkingskracht. Mensen kunnen zich er moeilijk van loskoppelen”, zegt psychiater Frieda Matthys. “Bij het spelen wordt er een beroep gedaan op iets instinctiefs. Dat hebben we gemeen met dieren. Wanneer je niet constant een beloning krijgt, hoop je toch altijd op die ene. Zoals dieren op zoek gaan naar voedsel en ook telkens hopen iets lekkers te scoren.”

Gokverslaving is een ernstig probleem en volgens sommigen zelfs een van de zwaarste verslavingen om te overwinnen. “Gaandeweg verliezen gokkers zich volledig in het spel”, zegt Matthys. “Iemand die gokt, beseft niet goed wanneer er een probleem ontstaat. ‘Hoe kon ik me zo laten gaan?’, vragen velen zich af. Zolang iemand aan geld geraakt om te gokken en gewoon voortdoet om zo zijn schulden af te lossen, ziet hij gokken als een oplossing van zijn problemen.”

‘Voor sommigen is zelfs een gebrek aan geld niet genoeg om te stoppen.’

Willemen: “Maar voor sommigen is zelfs een gebrek aan geld niet genoeg om te stoppen. De verslavingsmechanismen hebben het dan overgenomen. Het lichaam en de hersenen zijn ‘geprogrammeerd’ om altijd weer een gok te wagen.”

In hun recent verschenen boek ‘Gokken is geen spel’ duiden de auteurs dat er diverse mechanismen aan de basis kunnen liggen van een gokverslaving. Zo worden sommige mensen gewoon geprikkeld door het gokken zelf. “Wanneer een verslaafde één keer wint en negen keer verliest, is zijn winst het enige dat hij onthoudt”, legt Matthys uit.

Vorm van escapisme

Toch zijn er ook andere factoren die ervoor zorgen dat de ene persoon sneller gokverslaafd is dan de andere. “Een depressie, een laag zelfbeeld, een trauma of een autismespectrum- of angststoornis … kan mee aan de basis liggen van een gokverslaving.”

“Gokken is misschien een uitlaatklep, een vorm van escapisme en een manier om de zorgen even te vergeten. De industrie speelt daarop in door die mensen een VIP-behandeling te geven en exclusieve kortingen aan te bieden. Ze voelen zich daardoor eventjes meer geapprecieerd”, aldus Matthys.

‘De gokindustrie schotelt mensen voor dat ze makkelijk en snel rijk kunnen worden.’

“Ook mensen die in armoede leven, zijn vatbaarder voor verslaving”, zegt Ronny Willemen. “De gokindustrie schotelt mensen voor dat ze makkelijk en snel rijk kunnen worden. Wanneer je in armoede leeft, klinkt dat aanlokkelijk. Daarom zijn ook veel gokgelegenheden gevestigd in buurten waar meer kansarmoede is.”

Sommige klachten, zoals onrust en eenzaamheid die net veroorzaakt worden door het gokken, zetten mensen net nóg meer aan om te gokken. “Dan ga je spelen om je weer even beter te voelen. Dat is een vicieuze cirkel.”

Spanning van de inzet

Vroeger dacht men dat het winnen het verslavendste aspect aan gokken was, maar dat klopt niet, zegt Frieda Matthys. “Het is de spanning tussen de inzet en het resultaat dat voor veel hersenactiviteit zorgt. Dat zorgt voor opwinding en dopamine in de hersenen.”

‘Vooral slotmachines zijn hyperverslavend: een speler zet geld in, krijgt snel resultaat en kan meteen weer voortspelen.’

“Wanneer je verliest, daalt het dopamineniveau”, legt ze uit. “Wanneer je wint, stijgt het weer. De eerste keer veroorzaakt die opstoot een vorm van euforie. Even toch. Want hoe langer iemand gokt, hoe sneller zijn dopamine weer daalt.”

Iemand die aan het gokken is, zit in een roes. “Daarom zou je na een kwartiertje gokken even moeten stoppen om daar uit te geraken”, zegt Ronny Willemen. “Hoe makkelijker je direct weer kan inzetten, hoe moeilijker het is om te stoppen. Vooral slotmachines of fruitautomaten zijn hyperverslavend: een speler zet geld in, krijgt snel resultaat en kan meteen weer voortspelen.”

Rookverbod

“Daarom waren casino’s niet gelukkig toen er plots een rookverbod in de horeca kwam”, reageert Matthys. “Zodra iemand naar buiten ging om te roken, bestond de kans dat de roes werd doorbroken en dat hij stopte met gokken.”

“Ook ‘microbetting’ of live gokken op details bij sportwedstrijden is verslavender”, zegt Willemen. “Hoe gek je het ook kan bedenken, vandaag kan je er geld op inzetten. Deze ‘nieuwe’ vorm van kansspelen houdt gokkers gekluisterd aan hun telefoon of computerscherm.”

Gedragsstoornis

Nog maar een dikke tien jaar wordt problematisch gokken geclassificeerd als een gedragsstoornis. “Daardoor verschilt een gokverslaving van een verslaving aan alcohol en drugs, die ook een chemisch effect op het lichaam hebben”, zegt Matthys.

‘Wanneer je steeds hogere inzetten doet of gokken verbergt voor anderen, dan trek je best aan de alarmbel.’

“Tegelijk zien we gelijkaardige effecten op de hersenen bij iemand die gokt. Ook bij een gokverslaafde verzwakken het beloningssysteem en de zelfcontrole. Je verzorgt jezelf steeds minder en er kunnen slaapproblemen ontstaan”, zegt ze. “Er is ooit iemand gestorven omdat hij te lang aan zijn pc zat om te gokken en vergeten was om te eten. Hij stierf letterlijk van ontbering, terwijl de goksite op zijn computer nog openstond.”

“Onderzoek spreekt over negen criteria om een gokstoornis aan te duiden. Eén daarvan is preoccupatie: iemand die aan niets anders meer kan denken, zich slecht voelt bij verlies of almaar meer geld gaat inzetten… Ook wanneer je steeds hogere inzetten doet, onrustig wordt tijdens het gokken of gokken verbergt voor anderen… dan doe je er goed aan om aan de alarmbel te trekken.”

Impact is groot

Een gokverslaving heeft niet alleen een impact op jezelf, het zorgt ook voor problemen op persoonlijk, familiaal, sociaal, financieel en professioneel vlak. “Zo resulteert gokken in sociaal isolement en vereenzaming, want er is steeds minder en minder contact met familie of vrienden”, zegt Willemen.

‘21 procent van de gokverslaafden denkt wel eens aan zelfmoord.’

“Je verbergt je verslaving en raakt verstrikt in een web van leugens en bedrog. Je doet continu alsof er niets aan de hand en probeert op allerlei manieren aan geld te geraken. Je ziet geen uitweg meer.”

Voor de gokker is het vaak een opluchting om erover te kunnen praten, maar voor de omgeving is het meestal eerst een shock. Ook huisartsen of therapeuten reageren, vanuit onbekendheid, nog te vaak met onbegrip en kwaadheid. Een eerste reactie is: “Hoe kan je zo stom zijn?” Logisch, maar net dat wil een gokker niet horen.

“Het grootste risico is dat gokverslaafden er niet meer uit geraken en er zelfmoordgedachten de kop opsteken”, zegt Willemen. “Zo denkt 21 procent van de gokverslaafden weleens aan zelfmoord en doet 13 procent effectief een poging, in vergelijking met 1 procent bij gezonde mensen.”

Strengere reglementering

In het boek klagen de auteurs de rol van de overheid aan. Matthys: “We verwachten dat de overheid haar burgers beschermt, maar tegelijk geniet ze te veel voordelen van de gokindustrie, onder meer door de belastingen die er op gokken worden geheven.”

‘Gokken verbieden, werkt niet. Dan verdwijnt het in de illegaliteit en is er geen controle meer.’

Daarom is er geen verbod op goktempels. “Een groot percentage van de inkomsten van casino’s zijn afkomstig van probleemspelers. Het is dan ook hypocriet dat de overheid beweert gokverslaafden te willen helpen.”

Een oplossing zien ze in een strengere reglementering. “Gokken verbieden, werkt niet. Dan verdwijnt het in de illegaliteit en is er geen controle meer”, zegt Matthys. Maar de overheid heeft een stap in de goede richting gezet door de wet te verstrengen. Willemen: “Vanaf september komt er een verbod op diverse goktoestellen en een verbod om verschillende vergunningen online te combineren.”

Lees ook

Ik had een dubbelleven. Open brief over gokreclame

“Daarnaast komt er een principieel verbod op reclame voor kansspelen en een leeftijdslimiet van 21 jaar met een terugbetaalverplichting als er geen controle werd gedaan. Een goed idee, want hoe later iemand met gokken start, hoe minder risico op probleemgedrag.”

Er bestaat ook een limiet qua besteding. “Nu mag een gokker maximaal 200 euro per week per website inzetten. Helaas kan dat bedrag nog gemakkelijk verhoogd worden. Vooral personen met een gokverslaving komen zo zwaar in de problemen. Een overkoepelende limiet en een persoonlijke spelerskaart kunnen een oplossing zijn.”

Bespreekbaar maken

In het boek geven de auteurs zowel informatie voor gokverslaafden, naasten als hulpverleners. Want ook huisartsen pikken signalen van een gokverslaving nog vaak te laat op. Terwijl het net belangrijk is om snel te reageren, zodat je iemand kan doorverwijzen”, zegt Willemen.

Lees ook

‘Wie ooit worstelde met alcohol blijft zijn hele leven kwetsbaar’

“Er zijn ook meer mensen met een lichte of matige gokstoornis dan met een ernstige stoornis. In de hulpverlening zien we vooral die laatste groep, terwijl ook anderen er baat bij hebben om tijdig aan de rem te trekken en hulp te zoeken. Na een gesprek kan een gokverslaafde zijn probleem al beter inschatten en ziet hij mogelijk een oplossing, waardoor het niet tot een zelfmoord moet komen.”

Wie ooit een gokverslaving heeft gehad, blijft kwetsbaar. “Maar stoppen kan zeker. Het is niet onmogelijk”, zegt Matthys. “We moeten nog meer waarschuwen voor de risico’s van gokken. Een gokstoornis is een erkende ziekte. Door ze bespreekbaar te maken, kunnen schaamte of vrees voor onbegrip minder drempels vormen om hulp te zoeken.”