Dubbelinterview opbouwwerker en Greenpeace: ‘De milieubeweging moet uit haar groene bubbel stappen’

Stefan Goemaere, Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen: “We zien vandaag al dat veel klimaatbeleid niet sociaal rechtvaardig is. Neem bijvoorbeeld de subsidies voor zonnepanelen. Wie heeft daarvan kunnen profiteren? De mensen die genoeg geld hadden om daarin te investeren.”

Valerie Del Re, directeur Greenpeace België: “Het geld voor die subsidies wordt opgehaald via de energiefactuur. Voor wie een klein inkomen heeft, weegt dit veel meer dan voor wie een groot inkomen heeft. Dat is onfair.”

‘Veel klimaatbeleid is niet sociaal rechtvaardig.’

Stefan Goemaere: “Je ziet het ook bij energie- of renovatiepremies. Wie al geld heeft, wordt versterkt. Voor wie geen geld heeft om te investeren, is het veel moeilijker. Zeker op vlak van energiezuinig wonen, kan je bij deze groep nochtans grote klimaatwinst boeken.”

Valerie Del Re: “Positieve maatregelen mag je zeker niet afschaffen. Maar één maatregel gaat niet alles oplossen. Je moet een waaier van maatregelen nemen die op een slimme manier samenwerken. En als je subsidies geeft, moet je zorgen dat die terechtkomen waar de meeste klimaatwinst te boeken is.”

“Kijk naar renovatiepremies. Die komen nu vaak terecht bij mensen die sowieso hun huis energiezuinig zouden renoveren. Terwijl mensen in armoede letterlijk in de kou blijven zitten. Je moet zorgen dat niet altijd dezelfde mensen de voordelen plukken.”

Stefan Goemaere: “Dat is natuurlijk op flessen getrokken, want er bestaan nog andere elektrische wagens. Als je subsidies geeft, moet je kijken welk gedrag je bij welke groep wil stimuleren.”

Valerie Del Re: “Premies voor elektrische auto’s helpen mensen in armoede niet vooruit. Toch is het geen slechte maatregel. Door de technologie tijdelijk te subsidiëren, geef je die industrie een boost. Je moet er alleen op tijd mee stoppen. Dus niet zoals bij de zonnepanelen, dan subsidieer je de markt.”

“Het is ook niet de bedoeling dat elke auto die nu rondrijdt vervangen wordt door een elektrisch exemplaar. We moeten naar een mobiliteitsshift, waar het openbaar vervoer centraal staat. Daar zijn gigantische investeringen voor nodig. De laatste jaren is er net te weinig geïnvesteerd in het openbaar vervoer.”

Lees ook

Mobiliteit is een privilege

Stefan Goemaere: “Ook mensen in armoede zijn daar het slachtoffer van. In West-Vlaanderen, waar ik werk, is vervoersarmoede een groot probleem. Als je dan zegt: de dieselwagen moet weg, zonder een alternatief te bieden, neem je mensen hun enige manier om zich te verplaatsen af. Dat moet dus anders.”

Stefan Goemaere: “Vandaag is het klimaatbeleid vooral oplapwerk. Als we weg moeten van fossiele brandstoffen, zullen we andere formules moeten bedenken. De grootste kans zit dus in het feit dat het helemaal anders moet. Met de juiste klimaatmaatregelen zorg je voor een sociaal rechtvaardigere samenleving.”

‘Het klimaatbeleid is vooral oplapwerk.’

“Neem bijvoorbeeld het energiezuinig maken van woningen. Veel mensen in armoede wonen in slecht geïsoleerde huizen. Zeker op de private huurmarkt. Doe daar iets aan, het klimaat wint en de energiefactuur van de bewoners daalt. Je moet er wel voor zorgen dat de huurprijs na de renovatie niet de lucht in schiet.”

Valerie Del Re: “Klimaatbeleid loopt vaak vast op die vraag: ‘Wie dat gaat betalen?’ Daarom moeten we structuren op poten zetten die de rekening betalen. We hebben de federale formateurs bijvoorbeeld gevraagd om een Belgische klimaatbank op te richten. Belfius zou daarvoor ideaal zijn.”

‘We moeten structuren op poten zetten die de rekening betalen.’

“Die klimaatbank kan investeringen doen, zoals het massaal isoleren van sociale woningen. Met de besparing op de energiefactuur betaal je de investering op termijn terug. In Nederland zijn er bedrijven die dit doen: alle huizen in een wijk in één keer isoleren. Ze vragen een stukje van de winst op de energiefactuur ter compensatie van hun investering.”

Valerie Del Re: “Ik zie veel mogelijkheden in het democratiseren van opwekken van hernieuwbare energie. Het is tof als grote energiebedrijven daarin investeren, maar de controle en de winsten blijven dan wel daar zitten. Steden, gemeenten of coöperaties die hernieuwbare energie opwekken, kunnen de winsten laten terugvloeien naar de samenleving.”

Valerie Del Re: “Onze samenleving zal op een andere manier moeten georganiseerd worden. Ik denk dat die transitie zal meevallen voor mensen in armoede, zeker als het een eerlijke transitie is. Het zijn eerder de mensen met een grotere ecologische voetafdruk die het verschil zullen voelen.”

‘De transitie zal meevallen voor mensen in armoede. Het zijn eerder de mensen met een grotere voetafdruk die het verschil zullen voelen.’

“De mensen die willen dat er niets verandert, focussen vaak op wat er niet meer zal mogen: vliegen, biefstuk eten, allerlei vervelende maatregelen. Er is te weinig aandacht voor hoe het ons leven ten goede zal veranderen: goed en betaalbaar openbaar vervoer waardoor we niet meer stilstaan in de file, propere lucht zodat onze kinderen minder met astma kampen. Er zijn veel positieve kanten aan het verhaal.”

Stefan Goemaere: “De opdeling tussen de gele en de groene hesjes is een valse tegenstelling. Ze kon alleen maar ontstaan doordat de overheid oneerlijke klimaatmaatregelen neemt. 90 procent van het energiebeleid wordt betaald door gezinnen en KMO’s. Terwijl de grote stroomverbruikers niets bijdragen aan het systeem. Ze krijgen zelfs middelen van het klimaatfonds.”

‘De opdeling tussen gele en groene hesjes is vals.’

Valerie Del Re: “Als de gele hesjes ruzie maken met de groene, verlies je de strijd. Er zijn een aantal sterke economische spelers die er alle baat bij hebben dat er niets verandert. De olielobby bijvoorbeeld investeert miljarden om te wegen op de Europese regelgeving. Daar zijn wij heel klein tegen. Daarom is het zo belangrijk dat we met één stem spreken.”

Liggen mensen in armoede wel wakker van het klimaat?

Stefan Goemaere: “Iedereen, ook wie in armoede leeft, wil een beter leven voor zijn kinderen. Dus ook zij zijn ervan overtuigd dat het anders moet. Maar mensen met schulden hebben natuurlijk andere problemen die hen dagelijks bezighouden. Ze hebben ook minder middelen om zelf een steentje bij te dragen in de strijd tegen de opwarming van de aarde.”

Stefan Goemaere: “Veel mensen in energiearmoede hebben oude, energieverslindende toestellen en we konden daar niets aan doen. Dus hebben we Bosch, een producent van energiezuinige toestellen, ervan overtuigd om toestellen te verhuren.”

’73 gezinnen huren energiezuinige huishoudtoestellen.’

“Vandaag huren 73 gezinnen samen 119 energiezuinige toestellen zoals koelkasten, wasmachines en diepvriezers. Het zijn huurcontracten van tien jaar. Eventuele reparatiekosten zitten inbegrepen in de huurprijs.”

Stefan Goemaere: “De reacties zijn allemaal positief. De elektriciteit- en waterfactuur van de meeste mensen zal dalen. Bij enkelen zal het hoger uitvallen, omdat ze bijvoorbeeld voordien geen wasmachine hadden. Maar naar het wassalon gaan kost natuurlijk ook geld. En tijd.”

“Voor mensen in armoede is het huurmodel ideaal. Ze zullen nooit onverwachte kosten hebben. Is het toestel stuk, dan wordt het gratis gerepareerd. En als ze echt zwaar in de schulden zitten, kan een deurwaarder het toestel niet meenemen, want het is niet van hen.”

Stefan Goemaere: “In een eerste fase willen we uitbreiden naar 500 toestellen en daarna naar 2000. Ik hoop om uiteindelijk te landen op 4000 nieuwe toestellen per jaar.”

“Vandaag is het een model voor mensen met een laag inkomen. Op termijn wil Bosch een gelijkaardig aanbod uitwerken voor de reguliere consument. Het zou leuk zijn als dan een deel van de winst van het commerciële luik ingezet wordt om het sociale luik betaalbaar te houden.”

‘Voor mensen in armoede is het huurmodel ideaal.’

Valerie Del Re: “Dit ‘as-a-service-model’, waarbij een dienst verkocht wordt in plaats van een product, is interessant. Het motiveert bedrijven om producten te maken die niet snel stuk gaan en gemakkelijk gerepareerd kunnen worden. Steeds meer bedrijven experimenteren hier mee. Denk maar aan fietshuursystemen of bedrijven die verlichting leasen.”

“Er schuilt wel een gevaar achter zo’n systeem. Het kan overconsumptie aanwakkeren. Soms worden je dingen aangesmeerd die je eigenlijk niet nodig hebt. Daar moeten we dus voor uitkijken. In het geval van Papillion is de maatschappelijke winst duidelijk, maar die is er niet altijd.”

‘Zo moeilijk is het niet om slimme maatregelen te nemen die ook sociaal rechtvaardig zijn.’

“Zo moeilijk is het niet om slimme maatregelen te nemen die ook sociaal rechtvaardig zijn. Er zijn voldoende data voorhanden om het effect van een maatregel op een groep van de bevolking te voorspellen. We hebben genoeg experts.”

Valerie Del Re: “De milieubeweging moet uit haar groene bubbel stappen. Informeel leefde dat besef bij ons al een tijdje. Sinds vorig jaar vragen we ons systematisch af of de eisen die we stellen in onze campagnes geen negatieve effecten hebben op mensen in armoede.”

“Greenpeace heeft vijftig jaar lang vanop de barricaden staan roepen: ‘Er is een probleem!’ Soms ontstond daardoor tunnelvisie en keken we te weinig naar de mogelijke effecten van onze voorstellen. Maar vandaag zitten we in een nieuwe fase. De meeste mensen hebben intussen door dat er klimaatproblemen zijn. De vraag is nu hoe we het gaan oplossen op een manier die fair is.”

 Wil dat zeggen dat jullie voortaan soms water bij de wijn zullen doen?

Valerie Del Re: “Ik zie dat niet zo. Het heeft met impact te maken. De maatregel zal misschien soms iets minder scherp zijn, maar je trekt meer mensen aan boord. Je bereikt met je transitieverhaal niet langer enkel de mensen met genoeg geld die al principieel overtuigd zijn, maar een veel grotere groep.”

Lees ook

Waarom 100.000 bijkomende sociale woningen goed zijn voor het klimaat

“Bovendien worden veel klimaatproblemen veroorzaakt door dezelfde systemen die gigantische ongelijkheid in de wereld veroorzaken. Dus daar vinden Greenpeace en sociale organisaties elkaar op natuurlijke wijze. Het is een gemeenschappelijke strijd.”

Stefan Goemaere: “Wij kunnen van onderuit wel druk uitoefenen, maar uiteindelijk moet het beleid beslissingen nemen. Op Europees niveau zie ik een goede evolutie, maar de lidstaten moeten die krijtlijnen nog altijd uitvoeren. Daar hebben België en Vlaanderen nog veel werk.”

‘Vlaanderen heeft bedroevend weinig ambitie.’

Valerie Del Re: “Mijn optimisme hangt af van waar ik naar kijk. Ik denk dat we met de nieuwe Europese commissie in een stroomversnelling zullen geraken. En ook als je naar Brussel en Wallonië kijkt, is er reden voor optimisme. Maar Vlaanderen heeft bedroevend weinig ambitie.”

“Waar ik vooral optimistisch over ben, is het groeiend draagvlak bij de bevolking over het klimaatprobleem. Dat is een wereld van verschil met pakweg vijf jaar geleden. De expertise groeit ook. Die moeten we bundelen om tot slimme oplossingen te komen en dat zie ik steeds meer gebeuren. We gaan de juiste richting uit.”