Eerste hulp bij scheiding ouders: ‘We moeten meer naar kinderen en jongeren luisteren’

Scheiding

“Een op vijf kinderen groeit op met gescheiden ouders. Dat is best veel. Er zijn heel wat hulpinstanties waar ze terechtkunnen, maar ook die hebben hun grenzen. Bovendien hebben niet alle kinderen en jongeren nood aan een hulpverlener. Of ze voelen die urgentie niet omdat ze mee door de bril van hun ouders kijken.”

‘Ik zet in mijn werk vaak de buitenbeentjes in de kijker.’

Aan het woord is actrice en jeugdboekenschrijfster Marijke Umans. Zij presenteerde recent haar nieuwste boek ‘EHBO: Ouders uit elkaar’. Al eerder verwerkte de Boechoutse maatschappelijke thema’s in haar jeugdboeken, nu doet ze het voor het eerst met een non-fictieboek.

“Ik heb zelf ondervonden dat tieners nood hebben aan een handleiding en informatie, los van de therapeutische hoek, die aangeeft wat ze kunnen doen wanneer hun ouders gaan scheiden of gescheiden zijn. Of wanneer ze deel uitmaken van een samengesteld gezin.”

Taboesfeer

“Ik merk dat ik graag thema’s uit de taboesfeer haal, dat ik in mijn werk vaak buitenbeentjes in de kijker zet. Ik vind het belangrijk dat jongeren kunnen leven vanuit hun eigen stem, dat ze de vrijheid hebben om dat te doen en hun droom na te jagen. Dat ze weten dat ze niet alleen zijn, dat er nog anderen in een soortgelijke situatie zitten.”

Het is het 23^ste boek dat ze schreef, maar het is de eerste keer dat ze het op deze manier aanpakt. “Door mijn eigen scheiding en gelijkaardige verhalen van vrienden en kennissen besefte ik dat dit soort boek nog niet bestond. Ook de medewerkers van KANS!, het steunpunt voor kinderen van gescheiden ouders, waren enthousiast toen ik mijn idee vertelde.”

“Er is veel materiaal voor handen rond het thema scheiding, maar een boek – specifiek voor deze doelgroep – dat hen rechtstreeks aanspreekt en zoveel info biedt, was er niet.”

“Ook jongeren moeten hun weg zoeken bij een scheiding. Ze moeten zichzelf in die nieuwe context terugvinden. Als ze merken dat het lastig is voor hun ouders cijferen ze zichzelf soms weg, terwijl ze volop in hun persoonlijke ontwikkeling zitten. Dat is niet zo evident.”

‘Ook jongeren moeten hun weg zoeken bij een scheiding.’

“Vaak komen kinderen in een web van ruzies met verschillende meningen terecht. Eigenlijk zouden ze hun stem moeten laten horen, maar in zo’n situatie is dat moeilijk. De kans is dan reëel dat ze hun eigen gevoelens en verlangens verloochenen om geen extra last te zijn voor hun ouders.”

“Of ze vertonen extreem kameleongedrag en passen hun mening aan naargelang bij welke ouder ze verblijven. Ze verkondigen het ene standpunt bij de moeder omdat ze denken dat die dat het liefst wil horen. Bij de andere ouder verkondigen ze het tegenovergestelde. Zo geraken kinderen in de knel.”

“Elk kind heeft zijn bagage, karakter en context. Het ene kind kan beter met een bepaalde situatie omgaan dan het andere. De ene jongere zal mondiger zijn en meer durven zeggen dan de andere. Ook is de ene ouder ontvankelijker voor kritiek dan de andere.”

“Daarom wilde ik een soort handleiding schrijven waar kinderen naar kunnen teruggrijpen op momenten dat ze het moeilijk hebben of meer uitleg willen in een bepaalde situatie. Ervaart een kind onrust? Hoe kan je dat erkennen? En wat kan je er zelf aan doen? Dat is een voorbeeld uit het boek.”

“Door mijn eigen situatie en gesprekken met jongeren en ouders kwam ik tot een lijst van woorden die horen bij een echtscheiding. Denk aan zelfzorg, ontkenning, projectie of emotionele chantage, maar ook jargon zoals alimentatie of kerngezin.”

‘Het is voor jongeren niet evident om in een moeilijke situatie als een echtscheiding in hun kracht te blijven staan.’

“Op een duidelijke en toegankelijke manier leg ik die woorden uit voor tieners en jongeren. Ik benader elk woord vanuit een positieve context. Daartussen staan echte getuigenissen van jongeren. Die moeten lezers duidelijk maken dat ze niet alleen zijn.”

“Een van de belangrijkste woorden voor mij is kracht. Omdat het voor jongeren niet evident is om in een moeilijke situatie als een echtscheiding in hun kracht te blijven staan. Stel dat een kind liever meer bij de ene ouder wil verblijven dan bij de andere en dat uitspreekt? Dat is moedig want het kind weet dat hij de andere ouder er mee kan kwetsen. Hoe kan je toch opkomen voor jezelf? Dat leg ik uit.”

“Ik hoop dat ook gescheiden ouders het boek lezen. Hun gedrag heeft impact op de kinderen. Ik wil dat ze beseffen dat ze hun ego in het belang van hun kind moeten opzijzetten.”

‘Kledingwissels verschillen van gezin tot gezin. Sommige kinderen gaan met een koffer over en weer, anderen hebben alles dubbel of twee compleet andere outfits.’

“In het boek getuigt Markos over zijn kledingwissels. Die afspraken verschillen van gezin tot gezin. Sommige kinderen gaan met een koffer over en weer, anderen hebben alles dubbel of twee compleet andere outfits. Vaak heeft dat te maken met welke ouder de kleren betaald heeft… Markos had andere kleren bij mama en papa. Op een dag was hij vergeten om de kleren te wisselen. Zijn vader dwong hem om op straat de kleren die hij had van zijn moeder – tot op zijn ondergoed – uit te doen, waardoor zijn moeder erg kwaad op zijn vader werd.”

“Markos vertelt dat hij de ruzie tussen de ouders eigenlijk erger vond dan het feit dat hij zich moest omkleden. Het is een voorbeeld van hoe we meer naar kinderen moeten luisteren. Het gaat in de eerste plaats over hen, niet over de ouders… Als ouder moet je bij elke stap die je zet, vertrekken vanuit het standpunt van je kind. Dat impliceert dat je flexibel moet kunnen omgaan met overtuigingen en daarbij je ego aflegt.”

“Het is in de eerste plaats niet altijd helder wat het kind wil en wat de ouder wil. Leeftijd, karakter of situatie spelen een rol, maar ook de manier waarop hulpverleners naar de situatie kijken. Een brede,  open en waakzame blik is vereist wanneer het over kinderen gaat. Vaak worden regels gesteld of ingelost om ouders te pleasen. Dat is niet altijd in het belang van het kind, al wordt dat overal wel zo gesteld.”

‘Verblijfsco-ouderschap is het meest eerlijk voor de ouders, maar is dat ook zo voor het kind?’

“Neem bijvoorbeeld het verblijfsco-ouderschap waarbij kinderen gelijkmatig verdeeld worden over de ouders. Die regeling is het meest eerlijk voor de ouders, maar is dat ook zo voor het kind? Elke week wisselen van huis, regels of omgeving is niet evident, zeker niet in combinatie met een puberbrein of een zekere gevoeligheid. Als een kind bij één ouder woont, betekent dit dan impliciet een breuk met de andere ouder?”

“Zo’n vertrouwenspersoon is belangrijk, zodat kinderen iets kunnen vertellen aan iemand zonder dat ze veroordeeld worden, zonder dat ze in een bepaalde richting worden geduwd. In het boek verwijs ik naar de directe omgeving van vrienden of kennissen, maar ook naar hulpinstanties waar kinderen – al dan niet – anoniem terechtkunnen.”

Lees ook

Problematische scheiding: Ouders in langdurig conflict maar wat met de kinderen?

“In Scandinavië is een bemiddelaar bij een scheiding al langer verplicht. Daar is het aantal vechtscheidingen flink gedaald. Door middel van een bemiddelaar kan een conflict tussen de ouders voorkomen worden, waardoor het kind niet in een tweestrijd hoeft te staan.”

“In de Gentse familierechtbank is begin februari een pilootproject gestart waarbij elk kind ouder dan zes jaar een vertrouwenspersoon krijgt. Dat is een goede zaak want kinderen zijn niet onverdeeld gelukkig met de manier waarop ze nu in de familierechtbanken worden gehoord. Vaak blijft het bij één gesprek, wat te weinig is. Bovendien is het voor een jeugdrechter soms ook moeilijk om de mening van het kind te achterhalen. Ik ben benieuwd hoe het pilootproject zal evolueren. Het is alleszins een mooi initiatief.”

“Ik ben niet alleen moeder van twee tieners, maar ook schrijfster van jeugdboeken.  Ik schrijf en werk al jaren met en voor kinderen en jongeren. Hun leefwereld is ook mijn wereld. Ik vond het dus vanzelfsprekend om bij het schrijven van dit boek vanuit de rechten van het kind te vertrekken.”

‘Ik kom uit een warm nest, waar er veel plaats was voor dialoog. Kind zijn was het hoogste goed.’

“Lang voordat ik kinderen had, heb ik een kinderrechtenlied gemaakt. Ik ben ook leerkracht van opleiding. Ook toen ik voor de klas stond, vertelde ik aan de leerlingen dat ze rechten hadden en hoe ze hun stem moesten laten horen.”

“Dat engagement kreeg ik mee van thuis. Ik kom uit een warm nest, waar er veel plaats was voor dialoog. Het was vanzelfsprekend om thuis kind te kunnen zijn. Kind zijn was het hoogste goed. Bij ons thuis stond de voor- en achterdeur open voor iedereen, hadden mijn zussen en ik duizend-en-een hobby’s en konden we ons uitleven in de buitenlucht.”

“Als kind moet je de kans krijgen om een hobby uit te oefenen. Daardoor kan je je ontwikkelen en een vriendenkring opbouwen. Kinderen hebben het recht om elke week naar de muziekschool of jeugdbeweging te gaan. Door een scheiding zijn er vaak obstakels waardoor dat niet meer lukt. Soms wonen ouders te ver uit elkaar. Soms maken ouders ruzie over welke sportschool of jeugdbeweging de beste is.”

‘Het boek wordt positief onthaald omdat het zoveel bruikbare handvatten aanreikt.’

“Een oplossing kan zijn om de ene week wel en de andere week niet te gaan. Maar ook dat werkt niet. Zo mist het kind misschien een belangrijke voetbalwedstrijd of evenement. Ook niet elke vereniging laat dit toe. Het is vaak ingewikkeld. Een vertrouwenspersoon kan dan helpen om tot een compromis te komen.”

“Hulpverleners kunnen het boek inschakelen zodat tieners handvatten hebben om hun verhaal makkelijker te vertellen. Ze kunnen sessies organiseren met de woorden uit het boek, hen zelf woorden laten uitkiezen of voorbeelden geven.”

Lees ook

Kinderen in de familierechtbank: ‘We hebben een eigen mening’

“Het boek wordt in het brede jeugdwerk positief onthaald omdat het zoveel bruikbare handvatten aanreikt. Ik liet het boek nalezen door verschillende experten. Ik vond dat heel belangrijk voor de diversiteit en neutraliteit die het boek moet uitademen. Er volgt nog een lied, lesmateriaal, een spel om te gebruiken door hulpverleners en misschien nog wel meer.”

“Het blijft wel een thema waar je voorzichtig moet mee omgaan. Je moet scheiding bespreekbaar maken, maar je moet er ook voor zorgen dat privacy gewaarborgd blijft en kinderen beschermd zijn.”

“Dat is de bedoeling, maar nu even niet. Via een vriendin kwam ik terecht op haar prachtige plek in Frankrijk waar ik niet alleen een atelier heb mogen inrichten maar in de nabije toekomst ook schrijfweken zal organiseren. In het najaar breng ik mijn eerste cabaretvoorstelling voor volwassenen. Daarin ga ik kwetsbaar en anatomisch bloot: ‘Marijke, bloot in dertien delen’. Misschien komt er wel een gedichtenbundel bij tegen dan.”