‘Ideale papa komt niet in de plaats van mama’

Niet onschuldig

“Meneer, wilt u eens aan uw vrouw zeggen dat…” Vaders krijgen het vaak te horen als ze hun kind ophalen van school of de kinderopvang. Het lijkt een onschuldige opmerking, maar dat is het niet.

‘Vaders nemen geen genoegen met tweederangsrol.’

Vaders worden nog te vaak gezien als een doorgeefluik van informatie tussen moeders en professionals. Toch nemen vaders geen genoegen meer met deze tweederangsrol.

Het boek ‘Papa hoort er ook bij’ van Tina De Gendt toont dat vaders steeds vaker hun plaats vinden binnen vaderwerkingen. Ze worden er als volwaardige opvoeder aangesproken en vinden steun bij elkaar. 

Vaders, historisch bekeken

Vandaag zien we overal vaders: aan de schoolpoort, in de kinderopvang, in ziekenhuizen. Maar dat is niet altijd zo geweest. Vroeger werd heel eenzijdig naar de vader gekeken. Hij was de kostwinner. De opvoeding en het huishouden waren voor de moeder.

Het duurde tot in de jaren 70 dat de vader als een volwaardige verzorger naar voor werd geschoven. Dankzij baanbrekend werk van onderzoekers als Michael E. Lamb en Charlie Lewis weten we dat vaderbetrokkenheid een krachtig preventief middel is voor tal van problemen, zoals familiaal geweld, criminaliteit en tienerzwangerschappen.

Een positieve vaderbetrokkenheid ondersteunt de cognitieve, sociale, lichamelijke en emotionele ontwikkeling van de kinderen. Kinderen voelen zich beter in hun vel. De voordelen zijn kortom eindeloos en onweerlegbaar. Maar helaas reikte dit inzicht niet verder dan de academische wereld. 

Moeders aan de macht

Wanneer in diezelfde periode ouderbetrokkenheid een thema werd, bleek dus al snel dat daarmee vooral het betrekken van de moeder bedoeld werd. ‘Ouder’ werd synoniem voor ‘moeder’.

Voorzieningen voor kinderen namen steeds de moeder als uitgangspunt. Met als resultaat dat zowel het publiek als het personeel vrouwelijker werd. Het gevolg is dat het onderwijs, kinderopvangvoorzieningen en inloopteams grotendeels vervrouwelijkten.

‘Ouder werd synoniem voor moeder.’

Het gebrek aan erkenning van vaders als opvoeders is niet beperkt tot de professionele voorzieningen. Het kadert in de onduidelijkheid over wat vaderschap betekent. In de vorige eeuwen had de vader een duidelijke rol als kostwinner of autoritaire figuur. Hij stond in voor tucht en orde.

Het model waar vaders zich aan willen of moeten meten is vandaag veel onduidelijker. De stereotype rolpatronen zijn weggevallen. Dit zorgt bij vaders voor frustratie, onzekerheden en twijfels over hun rol. Onderzoekers zien in deze gevoelens een van de drempels voor vaders om in de opvoeding en zorg een actieve rol op te nemen.

Poortwachter

Veel moeders zien zachte gezinstaken nog steeds als hun territorium. Naast vaders die weinig werk willen of kunnen verzetten in het huishouden of de opvoeding, zien we ook moeders die als poortwachter hun terrein intensief bewaken.

Daardoor voelen vaders zich niet uitgenodigd om bijvoorbeeld te helpen bij het verzorgen van de baby. Dit wordt natuurlijk ook beïnvloed door de band die moeder en kind opbouwen tijdens de zwangerschap.

‘Moeders bewaken hun terrein.’

Net zoals de autoritaire vader die zich bedreigd voelt in zijn rol, voelen veel moeders zich bedreigd wanneer vaders een gelijkwaardig deel van de opvoeding opnemen.

Complementair ouderschap

Vaderbetrokkenheid hoeft geen bedreiging te vormen voor moeders. Zoals de auteur Tina De Gendt het mooi verwoordt in het boek: “De beste vorm van vaderbetrokkenheid vervangt het moederschap niet, maar is complementair aan de rol van de moeder.”

Vaders kunnen betrokken zijn op verschillende manieren. Via kwaliteiten die we voorheen aan moeders toeschreven, zoals warmte, intimiteit en verzorging. Door interacties met en aandacht voor de kinderen. Vaders kunnen ook taken huis opnemen. En ook in hun partnerschap met de moeder tonen vaders hun betrokkenheid.

‘Vaders kunnen betrokken zijn op verschillende manieren.’

Kortom: de ideale papa komt niet in de plaats van de mama. Hij kan verschillende rollen opnemen in en rond het gezin, en onderhoudt een veilige, sensitieve en wederkerige relatie met zijn kinderen.

Een diversiteit aan vaders

Er is in de samenleving een grote diversiteit aan gezinnen. Er zijn bewust ongehuwde moeders. Er zijn gezinnen met twee mama’s en twee papa’s. En er zijn nieuw-samengestelde gezinnen in heel wat varianten.

Naast biologische vaders erkennen we meer ‘anderen’ die de vaderrol of een deel van de vaderrol opnemen, zoals pluspapa’s, een oom of opa, of een begeleider.

Migratiegolven

Een tweede maatschappelijke evolutie die de diversiteit onder vaders aanwakkerde is migratie. Vanaf de jaren 60 maakten talloze vaders uit het Middellandse Zeegebied de oversteek om het gebrek aan mankracht in de Belgische industrie op te lossen. Vaak kwamen de moeders en kinderen pas later.

Deze gezinnen kwamen uit rurale gebieden waar de opvoeding en de zorg voor de kinderen taken waren voor vader en moeder, maar ook voor grootouders, ooms, tantes, neven en nichten.

Eens moeder en kind ook in België waren, was er een verschuiving merkbaar in de ouderlijke taken. De vader kwam in het kostwinnersmodel terecht en werd minder aangesproken op zijn ouderlijke taken. Daarnaast viel ook het familiesysteem rond de kinderen weg.

De volgende migratiegolven, aangestuurd door conflicten en economische instabiliteit, brachten veel families die in hun land van herkomst al vertrouwd waren met het kostwinnersmodel.

Ondertussen evolueerden we in België naar het gloednieuwe maatschappelijke ideaalbeeld: het egalitaire gezin. In dat gezin vervullen beide partners, onafhankelijk van elkaar en zowel binnen- als buitenshuis dezelfde taken.

Superdiversiteit

Vandaag leven we in een superdivers land. Met al deze nationaliteiten, culturen en ideeën, migreerden verschillende meningen over vaderschap mee. Sommige meningen werden behouden, anderen vermengden zich met Westerse gedachten rond vaderschap. De diversiteit in meningen over vaders en de diversiteit bij vaders is enkel verder vergroot.

‘Migratie brengt positie vaders aan het wankelen.’

Migratie brengt de positie van vaders in veel gezinnen aan het wankelen. Terwijl moeders in migratie in Vlaanderen vooral bevestigd worden in hun rol als hoofdopvoeder, is dat bij vaders veel minder het geval.

Ze kennen vaak een patriarchaal gezinssysteem in het land van herkomst, maar hier krijgen ze te horen dat de vrouw uit werken moet en dat papa’s ook moeten pamperen. Met andere woorden: neem je verantwoordelijkheid op als vader, maar niet op jouw manier!

Zoekende vaders

Moedergroepen bestaan al langer dan vandaag. Hoewel er veel diversiteit bestaat, focussen ze vaak op de pedagogische en maatschappelijke rol van de vrouw. Binnen een groepsdynamisch proces worden moeders met elkaar in contact gebracht.

Lees ook

Sterke moeders, sterke kinderen

Het is een vertrouwd recept dat al decennialang blijkt aan te slaan, vooral bij lotgenoten, moeders in precaire situaties en moeders met een migratieachtergrond. Maar slaat dat recept ook aan bij vaders?

Copy-paste

Wat moeders nodig hebben is niet altijd gelijk aan wat vaders ontberen. Waar de moeder al eeuwen gewoon is om aangesproken te worden op het moeder-deel van haar persoonlijkheid, is dat niet het geval geweest bij vaders.

Om te achterhalen wat vaders willen, moeten we ze bevragen. Of zoals psycholoog Redouane Ben Driss treffend formuleert in de documentaire ‘Over vaders’: “Niets over de vaders, zonder de vaders”.

Het Gentse model

De Gentse organisatie voor gezinsondersteuning De Sloep waagde de sprong en kwam na lang zoeken en experimenteren tot de conclusie dat ze het huis niet zelf hoefde te bouwen, maar dat ze gewoon het bouwmateriaal moest aanleveren.

Ze ontvouwde een vaderwerking gestoeld op de noden en wensen van de vaders zelf. Binnen een bijna louter vrouwelijke werking zette De Sloep een werking op waar vaders zich veilig en thuis voelen.

‘De Sloep stampte vaderwerking uit de grond.’

Dit verliep niet zonder slag of stoot. Want waar vind je deze vaders? Hebben vaders nood aan ondersteuning? En met welke vragen zitten zij? In het begin kon De Sloep ook niet steeds het juiste antwoord vinden.

Net deze zoektocht diende als inspiratiebron voor het boek ‘Papa hoort er ook bij’. Auteur Tina De Gendt: “De terughoudendheid, de twijfel, de drempels die werkingen vandaag ervaren om ‘nog niet’ of gewoon helemaal niet met vaders aan de slag te kunnen gaan, zijn voor De Sloep erg herkenbaar.”

Als paddenstoelen uit de grond

De Sloep is zeker niet de enige organisatie die een krachtige vaderwerking uitbouwde. Vaderwerkingen schieten als paddenstoelen uit de grond, vooral in steden en buurten die kampen met veel armoede en een grote etnisch-culturele diversiteit kennen.

Het boek van De Gendt is een pleidooi en een toolkit om vaderwerkingen op te starten. De Gendt laat betrokkenen, inspiratoren, vaders en ervaringsdeskundigen aan het woord. Het boek probeert organisaties en beleidsmakers aan te zetten om de vader niet over het hoofd te zien. Om deze belangrijke actor net in de kijker te zetten en mee op pad te nemen. Om ons vadervriendelijker te organiseren.

Daar kunnen we als samenleving alleen maar wel bij varen.