In zorgzame steden helpen buren en vrienden elkaar

Compassionate Cities

Geef de verwerking van rouw en verlies terug aan de mensen. Dat is de basisstelling van de Britse professor Allan Kellehear, de grondlegger van de ‘Compassionate Cities’.Kellehear, A. (2005), Compassionate Cities: Public Health and End-of-life Care, London, Routledge.In zijn zog beklemtoont een internationale beweging het belang van het sociale weefsel voor zwaar zieke mensen.

‘Geef de verwerking van verlies terug aan de mensen.’

Vlaanderen knoopt aan bij die beweging. Eind november 2018 organiseerde het Universitair Centrum Sint-Ignatius Antwerpen (UCSIA) in samenwerking met de Universiteit Antwerpen een symposium rond ‘zorgzame steden’.Een samenvatting van dit symposium is online beschikbaar.De vier auteurs waren de drijvende krachten achter dit symposium en volgen het nu verder op.

Brede invulling

‘Compassionate Cities’ ziet rouw en verlies heel breed. Het gaat niet alleen om het verlies van dierbaren, maar ook om het verlies van je gezondheid, je onafhankelijkheid of je relatie.

Elke verlieservaring is het waard om erkend te worden. We kijken daarvoor in eerste instantie naar de sociale omgeving van de persoon met een verlieservaring. Om gezondheidsverlies te voorkomen, moeten we niet zozeer inzetten op genezing. Wel moeten we werk maken van ‘promotie van gezondheid’.

Drie golven gezondheidspromotie

Volgens Kellehear zijn er historisch gezien drie golven van gezondheidspromotie.

De eerste golf stelde hygiëne centraal. Veel infectieziekten werden vermeden door het voorzien van gezond drinkwater, sanitair en vaccinaties.

De tweede golf bedacht strategieën om via scholen, bedrijven en overheden een kenterende invloed te hebben op onze overconsumerende levensstijl. Die zorgt voor beschavingsziekten zoals obesitas, diabetes en verschillende vormen van kanker.

De derde golf stelt dat iedereen geconfronteerd wordt met lijden en verlies. Dat werkt ‘verbindend’. Die verbindende kracht zorgt voor wat mensen ten diepste nodig hebben voor hun algemeen welzijn: het gevoel opgenomen te zijn in een samenleving.

‘De confrontatie met lijden werkt verbindend.’

Kellehear zegt dat zo: “Alleen als we onze eigen dood en verlies begrijpen als dezelfde ervaringen met dood en verlies van andere mensen, kunnen we onze ogen richten boven de epidemiologie om de politiek van gezondheidszorg te omarmen. Alleen dan, in deze ervaringen van inzicht en empathie, verstaan we echt hoezeer we van elkaar afhangen, op een diepe sociale en emotionele manier die sterk is en blijft duren.”Kellehear, A., (2005), Compassionate Cities: Public Health and End-of-life Care, London, Routledge, p.161.

It works

Die verbindende kracht benutten, heeft positieve effecten op het werkterrein.

Zo bracht dokter Julian Abel, directeur van Compassionate Communities UK, op het Antwerps symposium het verhaal van het Zuid-Engelse stadje Frome. ‘Community Connectors’ verstevigden er de sociale netwerken rond zieke mensen. Gevolg? Op drie jaar tijd daalde het aantal spoedhospitalisaties met 30 procent. We kennen geen enkele andere interventie die zo’n indrukwekkend cijfer kan voorleggen.

‘Het aantal spoedhospitalisaties zakte met 30 procent.’

Iedereen met sociale vaardigheden kan er ‘Community Connector’ worden. Er wordt een opleiding voorzien waarna deze ‘verbinders’ klaar zijn om zieke mensen de weg te wijzen naar verenigingen die hen de zorg geven die ze nodig hebben.

Quid Vlaanderen?

Kent ook Vlaanderen gelijkaardige toepassingen? Een expliciet Vlaams programma rond ‘zorgzame steden’ is er niet. Maar er zijn wel heel wat initiatieven die aansluiten bij de speerpunten van de beweging. Die liggen verspreid over ouderenzorg, jeugdhulp, geestelijke gezondheidszorg en armoedebestrijding. Rode draad: inzetten op de versterking van netwerken rond kwetsbare personen.

‘Initiatieven zetten in op de versterking van netwerken.’

We beschrijven kort enkele initiatieven. De uitdaging is om ze in de toekomst dichterbij het gedachtengoed van ‘compassionate cities’ te brengen. Dan kan ook Vlaanderen genieten van deze internationale expertise.

Visietekst

In 2016 lanceerde het Kenniscentrum Woonzorg Brussel de oproep om een visietekst rond buurtgerichte zorg te ondertekenen. Zij schuiven de actief zorgzame buurt naar voor als toekomstmodel. De buurt moet de draaischijf van gezondheid en welzijn worden, dichtbij de zorgbehoevende.

Belangrijke zorgactoren, waaronder heel wat OCMW’s, ondertekenden de tekst en ontwikkelden initiatieven die deze visie ondersteunen.

Zorgzame steden

In ‘Hasselt Zorgstad’ werken het stadsbestuur, het ziekenhuis en de hogeschool nauw samen. Ze zetten diverse acties op en brengen mensen bij elkaar om ‘samen te zorgen voor morgen’.

Daar worden bijvoorbeeld aan elke 80-plusser minstens drie mensen gekoppeld die met deze persoon contact houden. Dat is het begin van een buurtzorgnetwerk en het in mekaar laten overvloeien van zelfzorg, burenhulp, mantelzorg en professionele zorgverlening.

Lees ook

Buurtgerichte zorg bestrijdt vereenzaming

In Antwerpen ontstonden via de burgerbegroting twee buurtzorgprojecten. In de omgeving van woonzorgcentrum Nottebohm werkt er een buurtcoach. Die activeert netwerken rond thuiswonende ouderen. In Antwerpen-Centrum bloeit het project ‘Zorg-samen-straten’. Dat strijdt tegen vereenzaming door buren bij elkaar te brengen.

In Geel verzorgt het lokaal dienstencentrum het buurtzorgnetwerk ‘Geel Bu(u)rt’. Vanuit een buurtzorgnetwerk helpen mensen hun oudere buren in de straat met kleine taakjes zoals boodschappen of de rolluiken optrekken. Een gezellige babbel is dan nooit ver weg.

Zo zijn er steeds meer initiatieven in Vlaanderen, die vooral de focus leggen op thuiswonende ouderen. Heel wat inspiratie wordt aangereikt vanuit de sociale gerontologie, met een opvallende bedrijvigheid van de onderzoeksgroep rond professor Dominique Verté (VUB). 

Jongeren en geestelijke gezondheidszorg

In Gent, Leuven, Brugge, Turnhout en Genk liep het pilootproject ‘Warme Steden’, dat vanaf 19 augustus 2019 breder verspreid zal worden in 30 bijkomende ‘Warme Steden en Gemeenten’. Organisaties die met kinderen en jongeren werken, engageren zich extra om ze goed in hun vel te doen voelen. Die opdracht mag niet alleen in handen van sociale professionals liggen.

In deze Warme Steden worden burgers, maar ook kinderen en jongeren zelf, opgeroepen om ‘Warme William’ te worden. Via de website krijg je tips hoe je goed kan luisteren en zijn er links naar andere websites rond het versterken van veerkracht.

Kwartiermakers, gevestigd in Gent en aangevoerd door psycholoog en Sociaal.Net-columnist Peter Dierinck, is een beweging die sociale netwerken wil geven aan psychiatrische patiënten. Dat gebeurt ofwel door hun oud sociaal netwerk te activeren, ofwel door een nieuw sociaal netwerk op maat te maken.

Lees ook

Kwartiermakers verleggen grenzen ggz

In het Buurtzorghuis te Ieper, een onderdeel van een woonzorgcentrum, wordt opvang voorzien tijdens weekdagen voor 60-plussers met een gestabiliseerde chronische psychiatrische problematiek. Het voorkomt vereenzaming, depressie en angsten. Door deze mensen een warme plaats te geven in de samenleving, worden opnames in het psychiatrische ziekenhuis of in het woonzorgcentrum vermeden of uitgesteld.

Gezondheid en rouwen

De Majin Foundation is een netwerk van ‘zorghuizen’ verspreid over heel België. Ze ontwikkelen activiteiten voor mensen met kanker, waardoor het sociaal leven van patiënten verrijkt wordt.

‘Willen we minder eenzaamheid, dan moeten we inzetten op meer verbondenheid.’

De palliatieve netwerken, die overal in het land aanwezig zijn, doen beroep op vrijwilligers. Ze worden ingezet om bij thuisbegeleiding van palliatieve patiënten de mantelzorgers een paar uur per week af te lossen. Zo heeft de patiënt een ander sociaal contact en kunnen mantelzorgers contact houden met de eigen sociale kring. Die ondersteuning is belangrijk om de mantelzorg vol te houden.

Rouwzorg Vlaanderen zet in Vlaanderen al sinds 1984 rouwzorg op de kaart. Vrijwilligers organiseren individuele bezoeken en rouwgroepen om lotgenoten dichterbij elkaar te brengen. Zo wordt het sociaal netwerk van rouwende mensen versterkt met lotgenoten, op het moment dat ze hieraan de grootste nood hebben.

Lost & Co is een recent initiatief uit Lier. Ze bieden gesprekken aan rond rouwen en verliezen met vrijwilligers die zelf een verlieservaring hebben gehad. Rouw en verlies wordt, net zoals bij ‘Compassionate Cities’, heel breed gezien. Het gaat niet alleen om verliezen van een dierbare maar ook om verlies van je gezondheid bij kanker of depressie. Het doel is lotgenoten te verbinden. Dat zet mensen op weg om te groeien uit hun verlieservaring.

Netwerken (her)activeren

LUS vzw is een vrijwilligersorganisatie inzake netwerkontwikkeling en gemeenschapsvorming, met als doel het verbinden van mensen. Vrijwilligers brengen familie, buren en vrienden bij elkaar. De voorbije jaren ontwikkelde LUS vzw specifieke strategieën die de sociale verbondenheid tussen mensen versterken.

Lees ook

Burenhulp is meer dan nostalgie

Want een persoonlijk netwerk lijkt evident tot het er niet meer is, bijvoorbeeld omdat je door je handicap of een ziekte in een apart circuit terecht komt op vlak van school, vrije tijd, wonen en werken. Of omdat je enkel nog sociale professionals ontmoet en je het gevoel hebt de controle over je eigen leven te verliezen. Dat aanvoelen leeft bijvoorbeeld bij vluchtelingen of daklozen.

Een hartelijke buurt, ook voor daklozen?

Enchanté is een Gents netwerk van hartelijke handelaars en burgers die gratis kleine diensten aanbieden aan wie hier om welke reden dan ook nood aan heeft. Een glas water, een kop koffie of een plek om een rugzak te zetten, het kan allemaal. Enchanté droomt van een stad vol warme plekken waar iedereen welkom is en zich thuis voelt.

Het woord ‘dakloze’ zie je niet snel staan op hun website. Toch werd dit netwerk opgezet met aandacht voor de versterking van daklozen. Zoals ambassadeur Natacha zegt op de webpagina: “Er zijn voorzieningen voor daklozen of mensen met psychische problemen. Maar dan zitten daklozen onder de daklozen. Door Enchanté zitten ze waar iedereen zit.”

Eerstelijnszones

In Vlaanderen zijn veel mensen in beweging om sociale netwerken rond kwetsbare mensen te versterken. En onze opsomming is verre van volledig. Mensen willen een antwoord bieden op het toenemend individualisme. Ze willen sociale participatie opnieuw verhogen. Willen we minder eenzaamheid, dan moeten we inzetten op meer verbondenheid.

‘Gedeelde verantwoordelijkheid is the way to go.’

Lokale initiatieven kunnen sterke vleugels krijgen door aan te sluiten bij de eerstelijnszones, een initiatief van de Vlaamse overheid. Er zijn nu 60 Vlaamse eerstelijnszones in oprichting, met als doelstelling om het werk van lokale overheden, zorg- en hulpverleners beter op elkaar af te stemmen, en samen te werken met mantelzorg- en patiëntenverenigingen.

Warm water

En, zoals al gezegd, is de beweging van ‘Compassionate Cities’ internationaal actief. We hoeven niet het warm water uit te vinden. In Nederland noemen Apeldoorn, Groningen, Leiden, Rotterdam en Zoetermeer zichzelf ‘Steden vol Compassie’.Terecht fronst de Vlaming bij deze vertaling zijn wenkbrauwen. In Vlaanderen verstaat men onder compassie ‘passief medelijden’. Nederland sluit aan bij de betekenis van het Engelse ‘compassion’:  een actief willen bijstaan van een persoon vanuit een meevoelen met zijn of haar kwetsbare situatie.Naast ‘Compassionate Cities’ kent Nederland ook ‘Compassionate Universities’. Een inspiratiebron voor onze Vlaamse universiteiten?

In Nederland is ook de organisatie ‘Compassion for Care’ actief. Zij willen de vriendelijkheid en het meeleven stimuleren in de zorgverlening van in de opleiding tot op de werkvloer, omdat dit cruciale elementen van kwaliteitsvolle zorg zijn.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Het activeren van sociale netwerken rond kwetsbare mensen is het doel van veel organisaties in Vlaanderen.

Dat is geen toevallige keuze. In een samenleving waar een groot deel van de zorg in handen van sociale professionals en gezondheidswerkers ligt, vergeten buren, vrienden of familie wel eens dat zij de kernactoren van een zorgzame samenleving zijn.

Dat is ook een oproep aan het adres van beleidsmakers en structurenbouwers. Goed beleid faciliteert netwerkvorming rond kwetsbare mensen. Dat stimuleert buren, vrienden en familieleden om zorg op te nemen. Gedeelde verantwoordelijkheid is the way to go.