‘Ik hoop dat deze penitentiaire crisis ons eindelijk wakker schudt’

Staking tot de finish

Ik eindigde zonet mijn actieve loopbaan als directeur van de gevangenis van Oudenaarde. Ik sluit de poort van een instituut waar ik het beste van mezelf gaf.

Dat belet niet dat het gevangeniswezen voor de zoveelste keer geteisterd wordt door een staking “tot de finish”. Dat is vooral dramatisch voor de gedetineerden, waarvan sommigen lange straffen uitzitten. Zij weten niet op welke diensten ze kunnen rekenen. Gaat de bib open? Gaan de lessen door? Starten de werkplaatsen op? Dat hangt allemaal af van hoeveel werkwilligen die dag op post zijn.

‘Het gevangeniswezen wordt voor de zoveelste keer geteisterd door een staking tot de finish.’

Ik laat een instituut achter dat al tevreden is dat het met de nodige opvorderingen minimale dienstverlening kan organiseren. Dat wil zeggen dat veiligheid en hygiëne verzekerd worden zonder bijstand van de lokale politie.

Nacht zonder kwade dromen

Ik laat een instituut achter waar iemands kind een cel moet delen met iemand die zijn taal niet spreekt of met ernstige psychische problemen kampt. Samen moeten ze uitpuzzelen hoe frigo en tv te delen.

Samen hopen ze op een nacht zonder kwade dromen, al dan niet met de hulp van slaap- en andere medicatie. Helaas wordt die soms aangevuld door illegaal gerief dat over de muur geraakt. Dat moet enkele uurtjes mentale ontsnapping brengen, maar kan evengoed zorgen voor een gevaarlijke cocktail.

Schuldig verzuim

De onzekerheid over hoe het leven zich buiten afspeelt, wordt soms getemperd door het delen van een naar binnen gesmokkelde smartphone. Die hangt op straffe van tuchtsancties in een plastiek zakje in de toiletbak te dobberen. Onderlinge rekeningen voor dat smokkelwaar worden in het beste geval vereffend via de kantine.

‘Aan de toog is iedereen criminoloog.’

Opstootjes tekenen de gespannen sfeer waarin celgenoten proberen te overleven. Ze hopen allemaal op een snelle afwikkeling van hun strafdossier. Helaas strandt dat al te vaak bij de boodschap dat het toch nog wachten blijft op het uitlezen van een gsm of op het rapport van een overvraagd expert. Dat is dan weer koren op de molen van frustraties, spanningen en de volgende opstootjes.

Om dat alles geeft een buitenstaander geen moer. Integendeel, dat schuldig verzuim wordt op pensenkermissen overvloedig weggespoeld met cynische en misplaatste grappen. Aan de toog is iedereen criminoloog.

Lichte hoofdpijn

Na mijn eerste weken verlof-zonder-einde kamp ik nog steeds met lichte hoofdpijn die ik al enkele jaren met medicatie verbijt. Ik vrees dat het nog niet meteen zal slijten. Over de vrije en blije horizonten die bij mijn afscheid werden voorspeld, hangt vooralsnog een lange en duistere schaduw.

‘Ik heb meer dan honderd stakingen gekend.’

Toch deed ik mijn job graag. Ik struikelde vooral over het gemis aan betrokkenheid en sense of urgency van de buitenwereld. Die ligt niet wakker van gevangenissen die al meer dan dertig jaar door een crisis gaan.

In mijn directieploeg liepen de laatste tien jaar meer dan tien adjuncten dienst. Ik heb meer dan honderd stakingen gekend. Nooit heb ik een instituut geleid dat onder of op zijn capaciteit draaide.

Penitentiaire quota

Net zoals professor criminologie Tom Daems, sta ik er ook van te kijken dat de overheid het aantal gedetineerden nog steeds niet aan banden legt met een maximumcapaciteit. Want vol is vol, maar niet in de gevangenis. Penitentiaire quota zijn na dertig jaar overbevolking nog steeds geen overweging waard. Het wettelijk onmogelijk maken dat een nieuwe gedetineerde belandt op een matras onder de tafel is blijkbaar een brug te ver.

Lees ook

‘Je kan gedetineerden alleen helpen als je oprecht om hen geeft’

Want stel dat magistraten die quota niet zien zitten en in opstand komen! En dus kiezen we voor stakende cipiers. Die zijn we ondertussen al gewoon, zo erg is dat dus niet. Tot zover het respect voor fundamentele mensenrechten in dit land.

Transitie- en detentiehuizen

Het is een wonder dat ik in mijn carrière de geboorte van een enkele transitie- en detentiehuizen mocht meemaken.

‘De gemeenschappelijke zorg voor de medemens wordt als een kostenpost weggezet.’

Wat we als een normale, op ervaring gestoelde vooruitgang van detentie mogen beschouwen, was het voorwerp van een gigantische roedeloop door de wirwar van overheden en beleidsmakers. Ze schoten telkens in een kramp wanneer de vrees voor publieke afkeuring en slechte pers zich van hen meester maakten.

Gevaarlijk dossier

De penitentiaire crisis die men in deze pre-electorale periode met man en macht onder de waterlijn probeert te houden, klimt tegen de zin van het establishment geleidelijk toch tot op de hoogste politieke agenda.

Lees ook

Tom Daems: ‘Hoe we daders straffen, zegt veel over welke samenleving we willen zijn’

Het is een gevaarlijk dossier want het staat symbool voor de minachting van alle publieke instellingen. Onze samenleving slaagt er in om de productie van goederen en gadgets tot haar kernopdracht uit te roepen en de gemeenschappelijke zorg voor de medemens als een kostenpost weg te zetten. Tot in een kapot bezuinigde gevangenis gedetineerden elkaar beginnen te folteren.

Goede nieuws

De strafuitvoering is het kneusje van de publieke dienstverlening die in haar geheel op het strafbankje zit. Als we er in slagen om de kwaliteit van de detentie terug ernstig te nemen, zijn we wellicht ook op weg om de hele publieke sector op te waarderen en zodoende terug een ernstige samenleving te worden.

Misschien is dat het goede nieuws.