Jeugdhulp in coronatijd: ‘We mogen meer vertrouwen hebben in wat mensen kunnen’

“We hebben de verschillende werkingen op heel korte tijd moeten heruitvinden. De communicatie van het Agentschap Opgroeien was duidelijk, de vertaling naar onze werkingen was niet zo eenvoudig. Hoe kunnen we er voor jongeren en gezinnen blijven zijn? Dat was de vraag die ons bezighield.”

‘We laten niemand vallen, we stoppen geen begeleiding.’

“Die vraag zit eigenlijk in onze natuur. Een belangrijke werking is de tijdelijke residentiële opvang voor adolescente meisjes. De meisjes die bij ons komen, hebben dikwijls een lange hulpverleningsgeschiedenis achter de rug. Wij willen de laatste plek zijn voor ze terug naar huis gaan of zelfstandig gaan wonen. Wij gaan een begeleiding nooit stoppen. We focussen ons op: ‘Wat is er nodig om die begeleiding verder te zetten?’”

“En dat doen we nu ook. We laten niemand vallen, we stoppen geen begeleiding, we blijven aanklampend werken. Alleen doen we dat nu in een andere vorm.”

“Bezoek krijgen is niet langer mogelijk. Trajecten om geleidelijk aan terug naar huis te gaan, door bijvoorbeeld eerst een weekend en dan meerdere dagen naar huis te gaan, worden stopgezet. Samen met de jongeren, ouders, jeugdrechter en consulent hebben we bekeken wat de beste plek is voor een jongere: thuis of bij ons?”

“In theorie is het dus de bedoeling dat jongeren die nu versneld naar huis gaan daar ook blijven. Maar als een jongere terug aan onze deur staat omdat het thuis niet lukt, hebben we een opvangplicht. Dat is bij twee jongeren al effectief gebeurd.”

“Adolescentie is loskomen van waar je bent en nu hou je hen letterlijk binnen, of dat nu thuis is of in de residentie. Dat is dus moeilijk. Sommigen kunnen het binnenblijven niet strikt aan. Maar hen opsluiten werkt ook niet. Ik merk wel dat het inzicht groeit over de ernst van de situatie. ”

“We blijven het waarom van de regels uitleggen. Het is de samenleving, de overheid die dat oplegt en daarom vraagt de begeleiding dit soort inspanning van hen. Door het zo te verbreden, gaat het niet om één begeleider die zegt dat iets niet mag. Anderzijds is er ook mildheid. We begrijpen dat het niet eenvoudig is.”

‘Ik merk dat het inzicht groeit over de ernst van de situatie.’

“We proberen pragmatisch om te gaan met de gerechtvaardigde rigiditeit. Geven we lucht of maken we hier een punt van? Dat zijn overwegingen om het leefbaar te houden. Het is belangrijk dat jongeren eigenaar zijn van bepaalde beslissingen. Als we een beetje budget over hebben, laten we hen beslissen: een film kopen of pizza’s bestellen?”

“Ook het geplande kamp in de paasvakantie kan niet doorgaan. In de kring kwamen de jongeren zelf met een alternatief voorstel: een grote wandeling in de buurt en dan in de tuin kamperen en marshmallows roosteren boven een kampvuur. Ook al is de situatie ellendig voor hen, op dit moment zijn ze meer samen dan ooit.”

“De begeleider neemt ’s ochtends en ’s avonds contact op om te polsen hoe het gaat. De ene doet dat telefonisch, de andere via Messenger. Ze stellen dan enkele vragen.”

“Zo goed als het momenteel kan. Dit is uiteraard niet de manier waarop we de jongeren willen opvolgen. We vinden het net belangrijk om samen met de jongeren en hun ouders rond de keukentafel te zitten bij hen thuis. Maar de jongeren appreciëren het digitale of telefonisch contact dat we nu nemen wel.”

“Al werkt dat niet voor iedereen goed. Er zijn een aantal die de telefoon niet opnemen en waarover we ons zorgen maken. Maar ondertussen kregen we bericht van het Agentschap Opgroeien dat we in zo’n gevallen toch op huisbezoek mogen gaan. Drie begeleiders hebben dat al gedaan.”

‘Er zijn gezinnen waar je van staat te kijken hoe goed het loopt.’

“Maar er zijn ook gezinnen waar je van staat te kijken hoe goed loopt. Bijvoorbeeld ouders die ons zelf contacteren om ons te informeren over de situatie of die vragen stellen. Zelfs bij gezinnen waarvan het kind slechts enkele weken geleden niet eens naar huis mocht.”

“Deze crisis dwong ons om risico’s te nemen. Om soms sneller te gaan dan je anders zou doen. En daar komen positieve dingen uit voort. Als organisatie en samenleving zeg je eigenlijk tegen de ouders: ‘Help ons.’ En zij nemen die kans en die verantwoordelijkheid. Waar wij het als hulpverleners even niet zagen en dat ook durfden zeggen. En hen misschien zo wel echt opnieuw uitnodigen om ouder te zijn.”

“Wat ons opvalt is dat een aantal gezinnen de maatregelen niet goed begrijpen. Sommige jongeren blijven contact hebben met mensen buiten het gezin, omdat ze daar nood aan hebben. Evengoed zijn er gezinnen die alles te strikt opvolgen. Zij sluiten zich op. Zo ver moet je nu ook niet gaan.”

“Daarom brengen we dit onderwerp in ons contact met jongeren en ouders expliciet ter sprake. We polsen hoe zij zich organiseren en verduidelijken de coronaregels. Zo zie je, we moeten onze aanpak permanent aanpassen.”

“We communiceren nu via sociale media. Elke dag houden we een onlinecafé: een groepschat via Instagram en Messenger, waaraan iedereen kan meedoen. De jongeren waar we ons zorgen over maken, spreken we zelf aan. Daarnaast gaan onze ateliers gewoon door, maar dan virtueel. Zo hebben jongeren vorige week een rapnummer gemaakt over corona.” 

“We hebben een coronacel opgericht die zich enkel bezighoudt met wat de crisis betekent voor de organisatie en onze mensen. Er komt massaal veel informatie op ons af van de minister, het Agentschap Opgroeien, de werkgeversorganisatie. We proberen dat te filteren, maken een concrete vertaling voor onze organisatie en die laten we doorsijpelen naar medewerkers.”

“We hebben ook een plan klaarliggen om de residentiële begeleiding te garanderen als medewerkers ziek worden. Stapsgewijs kunnen we collega’s van de staf en andere werkingen daar inzetten. Het feit dat er een plan is, is een geruststelling voor medewerkers. Ik voelde dat dat nodig was.”

“Het was eerst even onduidelijk of we door het stilvallen van bepaalde werkingen medewerkers op economische werkloosheid moesten zetten. Maar de minister heeft snel duidelijk gemaakt dat er geen werkingsmiddelen wegvallen.”

‘Iedereen die kan, werkt van thuis.’

“We zijn ook nagegaan wie van de medewerkers tot een risicogroep behoort. Zij blijven nu thuis. Afhankelijk van hun gezondheid en de job werken ze ook van thuis uit. Voor medewerkers die shiften draaien in de residenties is thuiswerk uiteraard geen optie. Maar iedereen die kan, werkt thuis: gezinsbegeleiders, contextbegeleiders, stafleden en afdelingsverantwoordelijken.”

“Dat kon wel in sommige functies, maar het gebeurde niet op de schaal van vandaag. Ik vind het ongelooflijk hoe snel het gelukt is. En het werkt echt goed. We gebruiken ‘Teams’, een tool om digitaal te vergaderen. Daar was vroeger weerstand tegen, maar nu gebruikt elke werking dat dagelijks.”

“Ja. Evident was dat niet. Iedereen organiseert zich anders en dat moet je toelaten. Veel medewerkers hebben ook een gezin met jonge kinderen. Is dat gemakkelijk? Neen, het is een zoeken. Maar het is ongelooflijk hoe vlot iedereen zich aanpast. Mijn mond valt soms open. Ik ben ontzettend fier op onze mensen. Ze zijn heel creatief. Iedereen zoekt mee naar manieren om de job te kunnen blijven doen. Het is indrukwekkend.”

“Collega’s zijn er ook voor elkaar. Ze wisselen tips uit over hun aanpak. Bijvoorbeeld hoe ze jongeren die nu thuis zijn opvolgen en welke vragen ze hen stellen als ze telefoneren.”

‘Mijn mond valt soms open. Ik ben ontzettend fier op onze mensen.’

“Een thuiswerker moet een planning hebben, dat is belangrijk. Verantwoordelijken bellen daarom twee keer per dag met de begeleiders. Eerst om te vragen wat ze van plan zijn die dag en dan later om te vragen of het gelukt is of waar ze vastlopen. Dat is geen controle. In deze omstandigheden is er geen haar aan mijn hoofd dat eraan denkt om medewerkers te controleren. We moeten kunnen leven met imperfectie.”

“Naarmate de tijd vordert zal vereenzaming misschien toeslaan bij de thuiswerkers. Daarom is het goed dat verantwoordelijken en collega’s onder elkaar individueel contact blijven houden.”

“Er zijn veel dingen die goed lopen, maar een zekere angst blijft. De jongeren hebben af en toe lucht nodig. Als je hen dat niet geeft, dan lopen ze weg. Er is momenteel niet veel te beleven buiten, dus ze komen wel terug. En we zijn blij als ze terugkomen, maar er is ook wel ongerustheid.”

“Andere jongeren die zich wel strikt aan de regels houden, zijn bang voor besmetting, maar zijn ook boos. Ze vragen sancties. Begeleiders doen een grondige bevraging: Waar zijn ze geweest? Met wie hadden ze contact? Maar zekerheid geeft zo’n bevraging nooit.”

‘De partners van begeleiders stellen zich soms vragen.’

“De partners van begeleiders stellen zich soms meer vragen. Thuis volgen ze strikt de regels, maar de begeleider werkt in een omgeving met veel mensen. ‘Die meisjes zitten niet vast, dus ze kunnen van alles binnenbrengen’, klinkt het. Er ontstaat spanning tussen de begeleider en zijn thuiscontext. Dat vormt wel een uitdaging.”

“Die angst gaat op en neer. Het was in het begin zeker niet meer dan nu. De druk van de thuisomgeving is bijvoorbeeld nieuw. Maar het is goed dat dit uitgesproken wordt.”

“Het is ons ook gelukt om hygiënische middelen te verzamelen. We hebben zelfgemaakte mondmaskers in voorraad. Nu is de vraag of we permanent mondmaskers moeten dragen. Het kan het veiligheidsgevoel vergroten, maar het is voor een stuk valse veiligheid. Als iedereen met mondmaskers rondloopt, kan dat de normaliteit voor de meisjes nog meer verstoren. Het kan wel het thuisfront geruststellen. Daar zijn we nog niet uit.”

“We leren nu werken met een aantal tools die er al jaren waren, maar die we nu gedwongen gebruiken. Die zijn niet zaligmakend, maar verhogen wel de efficiëntie van bijvoorbeeld vergaderingen. Dat mag in de toekomst zeker blijven. Zodat je meer tijd hebt om bezig zijn met de relatie met de jongeren en gezinnen.”

Lees ook

‘Coronacrisis vraagt niet enkel medisch, maar ook sociaal antwoord’

“Al ons extern overleg valt nu weg. De valkuil vandaag is dat we alles wat al bestaat gewoon laten lopen, maar dan online. Dat mogen we niet doen. Laten we de rust die we daardoor creëren ook gebruiken om even in vraag te stellen of dat wel allemaal nodig is.”

“We zien tegelijk een grote betrokkenheid van partners, vrijwilligers, de leden van de raad van bestuur. Zij doen allerhande concrete voorstellen om te helpen. Zo veel zelfs dat het moeilijk is om al dat vrijwillig aanbod te stroomlijnen. We moeten iemand aanduiden die vraag en aanbod matcht.”

“Ik denk dat we als mens, als organisatie en als samenleving wat kunnen meenemen uit deze crisis. Wanneer je het waarom goed uitlegt, de mensen dus au sérieux neemt, dan is een wezenlijke gedragsverandering mogelijk.”

“En dan specifiek voor ons in de hulpverlening: we zijn zorgers, dat is een talent. Wat daarmee samenhangt is dat je niet wil dat iets misloopt. Uit schrik voor de worstcasescenario’s ga je risico’s uit de weg. Je hebt niet altijd oog voor de kansen die er liggen. En toch was onze angst niet gerechtvaardigd. Het lukt daar thuis.”

“Misschien dat dat nog de grootste les zal zijn: we mogen meer vertrouwen hebben in wat mensen kunnen en dus vanuit vertrouwen vertrekken. Daar sta ik nu echt van te kijken.”

“Maar het blijft een crisis. Ik besef maar al te goed dat er vandaag in een aantal kwetsbare gezinnen slechte dingen gebeuren. Daar moeten we aandacht voor hebben. We moeten het onderste uit de kan halen om er voor deze mensen te blijven zijn.”