Een dag op stap met zorghond Sam: ‘Toen ik moest huilen, legde hij zijn kop op mijn schoot’

Droopy

Half negen op een winterse maandagochtend. Ik bel aan bij het huis van jeugdhulpverlener Thijs Van Vijnckt in Wilrijk bij Antwerpen. Terwijl Thijs me groet, snuffelt een vriendelijke hond nieuwsgierig aan mijn voeten: Sam. De labrador is sinds enkele maanden zijn collega bij Jeugdzorg Emmaüs.

Sam woont bij Thijs en zijn gezin. Elke ochtend vertrekken ze samen naar hun werk. Door de permanente frons op zijn gezicht, ziet de hond er wat neerslachtig uit. Het leverde hem de bijnaam ‘Droopy’ op. Maar aan de rest van zijn lichaamstaal merk je dat hij in zijn element is. Gezwind springt hij in de koffer van de auto.

‘Je zet natuurlijk niet zomaar een hond bij jongeren. Zorghonden worden geselecteerd op hun karakter.’

Op weg naar hartje Antwerpen, waar Thijs werkt als teamcoördinator bij OOOC De Grote Robijn, kom ik meer te weten. Sam is actief in verschillende leefgroepen. Hij zorgt mee voor rust bij kinderen en jongeren die er tijdelijk verblijven na een heftige crisissituatie of wanneer het thuis misloopt.

“Je zet natuurlijk niet zomaar een hond bij jongeren”, zegt Thijs. “Zorghonden worden geselecteerd op hun karakter.” Sam is een stabiele, rustige en sociale hond. “Hij zoekt spontaan connectie met mensen en is zorgend. Hij vlijt zich bijvoorbeeld vaak neer aan de voeten van mensen. Het bijzondere is dat hij dat net doet bij mensen die gestresseerd zijn.”

Stevige opleiding

Sam heeft een stevige opleiding van twee jaar achter de kiezen. Het laatste half jaar leerden hoofdbaasje Thijs en twee hulpbaasjes, die ook bij Emmaüs aan de slag zijn, met Sam werken. Sams baasjes kunnen doelgericht commando’s geven en zo interactie uitlokken. “Als ik zie dat een meisje het moeilijk heeft tijdens een gezinsgesprek, kan ik Sam een commando geven waardoor hij zijn hoofd op de schoot van het meisje neerlegt. Dat zorgt voor afleiding en troost.”

Een pup opleiden tot zorghond is niet goedkoop: 25.000 euro. Het is dankzij subsidies van een Europees project, Facility Dogs (FYDO), dat Sam de opleiding kreeg. Fluf, een andere zorghond uit hetzelfde project is nu aan de slag bij slachtofferhulp van de Gentse politie.

‘Een pup opleiden tot zorghond is niet goedkoop: 25.000 euro.’

Aan het project is ook een onderzoek verbonden. Professionals die in contact kwamen met Sam, zoals jeugdrechters, politieagenten en jeugdadvocaten, rapporteren een positief effect op het gedrag van jongeren. In zijn aanwezigheid verschuift de aandacht van de jongeren naar de noden van Sam. Daardoor zijn jongeren minder gefocust op negatieve gevoelens.

Vertrouwensband

Psychiaters en psychologen zien op hun beurt dat de hond stress doet afnemen bij de jongeren. Volgens hen heeft Sam een positief effect op trauma-gerelateerd gedrag, zoals zelfverwonding en dissociatie.

Zo was een meisje eens onophoudelijk met haar hoofd tegen de muur aan het bonken. De begeleiders slaagden er niet in haar te doen stoppen. Zodra Sam de leefgroep binnenkwam, stoof hij naar de kamer van het meisje. Hij sprong op haar bed en plaatste zijn snoet tussen de muur en het hoofd van het meisje. Dat deed hij volledig op eigen initiatief.

‘Sam bleef met zijn snoet zachtjes tegen haar gezicht duwen, zoals een kat kopjes kan geven. Tot ze zich een beetje ontspande.’

Het meisje probeerde Sam weg te duwen, maar hij wilde niet wijken. Daarop kroop ze in een bolletje. Sam bleef met zijn snoet zachtjes tegen haar gezicht duwen, zoals een kat kopjes kan geven. Tot ze zich een beetje ontspande.

Grote aanwinst

Dat Sam een grote aanwinst is, merkte Thijs voor het eerst toen de hond enkele weken in dienst was. Een meisje had net de boodschap gekregen dat ze niet meer terug naar huis kon keren. “Na het gesprek vroeg ze of ze even met Sam alleen mocht zijn.”

“Ik moet Sam altijd in het oog kunnen houden, dus ik bracht hen naar een lokaal met een glazen wand. Ik kon zien dat het meisje tegen hem praatte en hem knuffelde. Achteraf zei ze dat ze gewoon haar ding kwijt wilde. Ze had geen nood aan een antwoord.”

‘Een hulpverlener stuurt bewust zijn gedrag, een hond niet.’

Een hond zal altijd oprecht zijn, vertelt Thijs. “Een hulpverlener stuurt bewust zijn gedrag, een hond niet. Sam is een goede spiegel. Als iemand schreeuwt, schrikt hij, terwijl wij beheerst reageren.”

“Als Sam zich tegen hun been neervlijt en op zijn rug rolt zodat je zijn buik kan strelen, voelen de jongeren dat dat niet gespeeld is. Je moet al echt geen fan zijn van honden om hem dan niet te strelen. Liefde en zorg geven of ontvangen, is voor veel van onze jongeren niet zo evident. Sam zorgt voor mooie oefenkansen.”

Snuffelronde

Aangekomen in het knap gerenoveerde kloostergebouw in het centrum van Antwerpen, begint Sam aan zijn ochtendritueel: een snuffelronde langs de leefgroepen en lokalen. Het is een schooldag, dus er zijn op dit moment geen jongeren aanwezig. De meeste medewerkers groeten Sam enthousiast. Een enkeling houdt iets meer afstand.

“We houden er natuurlijk rekening mee als een teamlid bang of allergisch is voor honden”, vertelt Thijs. “Dan lijn ik hem aan of zorg ik dat hij niet te dicht komt. Niet iedereen hoeft fan te zijn. Het is hetzelfde als met andere collega’s: je moet niet met iedereen beste vrienden zijn.”

‘Hij biedt instant borg, troost en letterlijk warmte. Jongeren zijn daar blij mee.’

Sam heeft net als de andere Emmaüs-medewerkers een digitale agenda. Deze voormiddag heeft hij geen afspraken. Vanuit zijn mand op kantoor houdt hij permanentie. Lees: hij doet een dutje, staat zo nu en dan eens recht, snuffelt aan de voeten en handtas van wie binnenkomt en speelt af en toe met een balletje.

Thijs, die momenteel revalideert van een rugoperatie, keerde inmiddels huiswaarts. Katrien Van der Steen, verantwoordelijke van OOOC De Grote Robijn, vertelt hoe Sam meermaals per week helpt om kinderen en jongeren die toekomen te verwelkomen. “Vaak zitten ze wat overdonderd in de zetel om zich heen te kijken. Sam houdt hen dan gezelschap. Hij biedt instant borg, troost en letterlijk warmte. Jongeren zijn daar blij mee.”

Ook tijdens gesprekken met ouders wordt Sam ingezet, zegt Katrien. “Bijvoorbeeld als we inschatten dat een ouder boos of emotioneel zal zijn. We vertellen dat we een bijzondere begeleider hebben: Sam. We vragen altijd of hij aanwezig mag zijn bij het gesprek, maar we  zullen nooit aandringen.”

Er komt veel bij kijken

Sam ging ook al verschillende keren mee naar de jeugdrechtbank. “Hij is daar heel welkom”, vertelt Katrien. Zijn foto hangt er aan de muur. “In de jeugdrechtbank gaan de gesprekken vaak over de toekomst van ouders en kinderen. De gemoederen kunnen er hoog oplopen. Soms vragen jongeren zelf of Sam mee mag.”

Doorgaans doet Sam niet meer dan twee interventies per dag, want een interventie vergt veel. Hij is erg gefocust, daarna is hij heel moe. Zeker na gespannen situaties, heeft hij nood om te ontladen door wat te rennen of met een balletje te spelen. Thijs en de andere hulpbaasjes zijn opgeleid om stress te herkennen en in te schatten of Sam die dag nog kan in actie kan komen of niet.

‘Het was alsof je een driejarige mee naar je werk neemt.’

Maar er komt nog veel meer kijken bij een zorghond, zegt Katrien. “Het vraagt een groot engagement van de baasjes. Het kan wel mooi zijn dat Sam mee mag naar de jeugdrechtbank, maar je moet ook nadenken over hoe hij daar geraakt. Tegelijk moet je hem de hele tijd in het oog houden. Moet hij naar het toilet? Heeft hij stress? En dat allemaal boven op de normale caseload.”

Zeker in het begin was het aanpassen, volgens Thijs. “Het was alsof je een driejarige mee naar je werk neemt. Hoe langer ik met hem werk, hoe meer plezier ik ervaar. Ja, het vergt extra werk, maar het is de moeite waard. Sam heeft impact op jongeren en gezinnen. Een impact die een mens niet kan realiseren. Daar tank je als hulpverlener moed uit.”

De ene dag is drukker dan de andere

Net als bij de meeste werknemers is de ene werkdag van Sam wat drukker dan de andere. De voormiddag kabbelt voorbij zonder dat hij ergens nodig is. Op de middag komt Sandy Destenay, een van de twee hulpbaasjes, hem ophalen.

Zij is zorgcoördinator van veilig verblijf Van Celst, aan de overkant van de straat. Vandaag gaat ze met Sam een jongere in time-out bezoeken. “Als ik eens een mindere dag heb, voel ik me meteen beter zodra ik Sam zie”, vertelt Sandy onderweg.

‘Als een boodschap niet goed valt bij de jongere, heb ik altijd nog Sam.’

Sommigen noemen hem een collega, maar voor Sandy voelt het meer als een maatje. “Dankzij hem vind ik het bijvoorbeeld gemakkelijker om een moeilijke boodschap te brengen. Hij is mijn back-up. Als het niet goed valt bij de jongere, heb ik altijd nog Sam. Ik kan mijn nabijheid als het ware in twee opsplitsen: ik breng de lastige boodschap, maar tegelijk biedt Sam de aandacht en de nabijheid die de jongere nodig heeft.”

Veilig verblijf is een alternatief voor meisjes die anders in een gemeenschapsinstelling terechtkomen. Vaak zijn het erg kwetsbare jongeren met een lange voorgeschiedenis in de hulpverlening. “Veilig verblijf is vrijheidsberovend. De jongeren tonen in het begin veel weerstand. Daarom probeer ik Sam er meestal al bij het intakegesprek bij te hebben. Als het meisje niets wil zeggen, zorg ik dat Sam het woord neemt: ik laat hem blaffen. Het is een flauw mopje, maar het breekt wel het ijs.”

Improvisatie

De meeste interventies die Sandy met Sam doet zijn niet op voorhand ingepland. “Ik improviseer vaak: ik voel dat de spanning in de leefgroep stijgt en dan probeer ik te bedenken wat Sam kan betekenen. Als ik Sam op dat moment niet bij mij heb, durf ik wel eens het kantoor van Thijs binnen te stormen om hem te halen.”

‘Hoe beter de connectie tussen de jongere en Sam, hoe sneller hij zelf initiatief zal nemen om hen steun te bieden.’

Sam kreeg extra training voor zijn werk in het veilig verblijf, vertelt Sandy. “Er wordt vaak geroepen en wel eens met dingen gegooid. Er komt ook regelmatig politie over de vloer. We hebben allerlei scenario’s nagespeeld om Sam op spannende situaties te trainen. Maar ik bewaak duidelijk de grens: heb ik het gevoel dat een situatie mogelijk onveilig is, dan hou ik hem er weg.”

Spontane interventies

Sandy komt regelmatig met Sam in de leefgroep zodat de meisjes hem leren kennen. “Hoe beter de connectie tussen de jongere en Sam, hoe sneller hij zelf initiatief neemt om hen te steunen. Het is mooi om dat te zien gebeuren.”

Zo moest een meisje voor de jeugdrechter verschijnen, vertelt Sandy. De begeleiding had politieversterking gevraagd voor het vervoer naar de jeugdrechtbank, want ze dachten dat de kans bestond dat de jongere zou weglopen. Omdat de jongere eerder negatieve ervaringen had met de politie, nam Sandy Sam mee toen ze haar vertelde dat de politie mee zou gaan.

Lees ook

Jeugdhulp met in de hoofdrol twee honden en een lammetje met een hoek af

“De jongere reageerde heel rustig”, vertelt Sandy. “Terwijl de agenten wachtten tot de jongere klaar was om te vertrekken, ging Sam op hun voeten liggen. ‘Wat doet die nu?’, reageerde een van de agenten verbaasd. Ik vroeg hen of ze misschien wat zenuwachtig waren en dat bleek het geval.”

De agenten waren gebrieft dat de jongere weerspannig kon zijn. Tegelijk was hen gevraagd om zich rustig te gedragen en haar niet meteen te boeien. Maar wat als ze gaat lopen? Het spookte allemaal door het hoofd van de agenten. “Sam voelde aan dat zij meer gespannen waren dan de jongere.”

“Toen het meisje uiteindelijk met de politie moest vertrekken, werd ze zenuwachtig en dat voelde Sam opnieuw”, vertelt Sandy. De hond verlegde meteen zijn aandacht naar het meisje. “Op weg naar de combi wurmde hij zich tussen het meisje en de agenten. Hij sprong zelfs mee in de combi en legde nog even zijn hoofd op haar schoot. Daarna heb ik hem bij mij geroepen, maar hij bleef de combi nakijken tot die uit het zicht was. Geniaal om te zien.”

Speciale band

Met sommige jongeren ontwikkelt Sam een speciale band. Een van die jongeren gaan we deze namiddag opzoeken: Charlie.Charlie is een schuilnaam.Zij verblijft even op time-out in de gemeenschapsinstelling van Mol. Stap voor stap werkt ze toe naar een terugkeer naar Van Celst.

Charlie vraagt al een tijdje naar Sam en vandaag is het eindelijk zover: ze gaan samen wandelen. Het is een blij weerzien. Zodra Sam Charlie in het vizier krijgt, snelt hij op haar af. Zijn poten glijden een beetje uit op de gladde tegelvloer, maar niets kan hem tegenhouden. Wild kwispelend begroet hij Charlie met een dikke knuffel. Hij legt zijn voorpoten letterlijk in haar hals. “Ik heb hem dat nog bij geen enkele andere jongere zien doen”, glimlacht Sandy.

Anders dan een gewone hond

Tijdens de wandeling vertelt Charlie over Sam. “Hij is een speciale hond, want hij kan je helpen. Hij voelt me goed aan. In de jeugdrechtbank legde hij zijn kop op mijn schoot toen ik moest huilen. Hij bleef de hele tijd naast me liggen. Dat hij er gewoon is, helpt.”

‘Een dier kan rust geven als je zelf moeilijk rust vindt.’

De band tussen Sam en Charlie is doorheen de tijd gegroeid. “Je kan het vergelijken met een goede vriend. Eerst leek hij een gewone hond, nu is hij Sam”, vertelt Charlie. “Hij heeft een specifiek karakter. Soms is hij speels, soms heel zorgzaam. Hij heeft een eigen willetje.” Ze wijst ondertussen naar Sam die aanstalten maakt om in de modder naast het wandelpad te rollen. Sandy kan hem nog net tegenhouden.

Eigenlijk zouden andere leefgroepen in de jeugdhulp ook gediend zijn met een zorghond, vindt Charlie. Al hoeft het niet noodzakelijk een hond te zijn, een ander dier mag ook. “Een konijn bijvoorbeeld, daar kan je rustig mee op de zetel zitten. Een dier kan rust geven als je zelf moeilijk rust vindt.”

Na een uur wandelen slaat de vermoeidheid toe. Ook bij Sam. Die blijft geboeid door alle geuren, mensen en bosjes die we tegenkomen, maar springt uiteindelijk toch minder gezwind dan vanochtend de kofferbak in. Het duurt niet lang voor hij in slaap valt. Verdiende rust na een harde werkdag.