Aanpak jeugddelinquentie: ‘Werken met een jongere, is werken met zijn gezin’

Delictgerichte contextbegeleiding

De reflex om jongeren die ernstige strafbare feiten plegen op te sluiten is groot. Toch is er consensus bij experten: ‘Alles is beter dan opgesloten worden’. Het in 2019 verieuwd jeugddelinquentierecht voorziet aanvullingen en alternatieven, waaronder delictgerichte contextbegeleiding.

‘Het gezin blikt terug op een hobbelig maar geslaagd parcours.’

De jeugdrechter kan deze intensieve ambulante begeleidingsvorm opleggen aan jongeren die ernstige delicten pleegden. Deze maatregel kan vervangend of aanvullend op een plaatsing in een gemeenschapsinstelling verlopen. De ouders of opvoedingsverantwoordelijken worden actief bij de begeleiding betrokken.

Zo liep het ook bij de zestienjarige Yenthe. Enkele maanden na het eind van de begeleiding zaten vijf mensen opnieuw rond de tafel: Yenthe, zijn ouders Dimitri en Tamara, de consulent van de jeugdrechtbank en ikzelf als jeugdhulpverlener van Bascule, één van de vijftig projecten die zo’n contextbegeleiding aanbiedt.Om privacyredenen koos het gezin om enkel hun voornamen te vermelden.

Het gezin van Yenthe blikt terug op een hobbelig maar geslaagd parcours en wil die ervaring delen.

Echte huismus

Als kind was Yenthe een huismus. Hij verliet de veilige cocon van het gezin enkel om naar school of de winkel te gaan. Hij was ook graag bij zijn twee jongere zussen. Maar op zijn vijftiende vloog de mus uit: Yenthe ging vaak weg met vrienden om te ‘chillen’. In het begin waren zijn ouders blij met deze verandering, ze zagen hun zoon openbloeien.

Maar Yenthe bleef steeds langer weg en was regelmatig stoned. Tamara en Dimitri begonnen zich zorgen te maken. Wat begon bij experimenten met weed, eindigde bij harddrugs en vechtpartijen. Op enkele maanden tijd was Yenthe geen onbekende voor politie, parket en jeugdrechter. 

Ten einde raad

De situatie werd onhoudbaar, ook thuis. Vader Dimitri: “Het was elke week iets. Yenthe haalde stoten uit, dat geloof je niet. Ik probeerde hem daarop aan te spreken. Soms was ik hard, maar ik wilde de dingen vooral laten doordringen. Op de duur weet je het ook niet meer. Die hopeloosheid escaleerde in situaties die je in een gezin niet wil.”

‘De jeugdrechter besliste om Yenthe in een gemeenschapsinstelling te plaatsen.’

Dat woog ook voor de moeder zwaar. Tamara had geen vat meer op haar zoon en leed onder de vele conflicten. “Wij waren altijd twee handen op één buik. Maar plots was dat verdwenen. Ik probeerde dat te herstellen door Yenthe alles te geven wat hij maar wilde.” Grenzen stellen werd een risico om haar zoon verder te verliezen.

Tamara zette in op verbinding, Dimitri op grenzen. Goede intenties bleven zonder resultaat. Yenthe: “Bij mijn moeder deed ik wat ik wilde en als ze me dan iets verbood, liep ik gewoon weg. En onze pa werd alleen maar kwaad. Nooit kon hij eens iets goeds zeggen.”

Gezinsgeschiedenis

De verschillende opvoedingsstijlen van beide ouders hebben veel te maken met hun eigen kinderjaren. Tamara: “Ik heb als kind altijd alle zorg voor mijn broers en zussen moeten opnemen. Van mijn ouders moesten wij niets verwachten. Vanuit dat gemis, nam ik voor dat mijn kinderen later niets zouden moeten missen. Ik zou er altijd voor hen zijn en hen alles geven wat ze willen.”

Lees ook

‘Voel je niet schuldig als je worstelt met ouderschap’

Dimitri had een andere achtergrond. Hij stond er op jonge leeftijd al alleen voor en wist met discipline en structuur te overleven . “Ik heb altijd alles alleen gedaan. Door hard te werken en door te zetten, ben ik geraakt waar ik nu ben. Daar ben ik trots op.“ Hij wilde die levensstijl ook doorgeven aan zijn zoon.

Jeugdrechtbank beslist

De aanpak van beide ouders hebben geen effect. Yenthe: “Thuis was een oorlogsgebied geworden. Wie wil er nu elke dag ruzie? Ik bleef zoveel mogelijk bij mijn vrienden, die hadden mij tenminste graag. Maar zo geraakte ik steeds dieper in de problemen.”

‘Thuis was een oorlogsgebied geworden.’

De consulent van de jeugdrechtbank kende intussen het gezin en hoopte dat het in orde zou komen zonder fors ingrijpen. Maar de strafbare feiten stapelden zich op en de jeugdrechter beslist om Yenthe in een gemeenschapsinstelling te plaatsen.

Tamara vertelt hoe verschrikkelijk dat was: “Toen ze mijn zoon kwamen halen, kon ik alleen maar huilen. Het deed zo’n pijn om hem te zien vertrekken. Ik voelde me echt gefaald als mama, het pijnlijkste gevoel dat ik ooit gehad heb.”

Dimitri zag naast de pijn ook een klein lichtpuntje. De druk was even van de ketel: “Hoe moeilijk het ook toe te geven is, de plaatsing was eventjes een opluchting.”

Tamara opgenomen in ziekenhuis

Yenthe mocht uiteindelijk terug naar huis. Omdat er in het gezin nog werk voor de boeg was, had de jeugdrechter delictgerichte contextbegleiding opgelegd.

Hier duik ik op in het verhaal, als contextbegeleider van dit gezin. Het werd mijn opdracht om samen met het gezin een nieuw evenwicht te zoeken. Gezinsleden moesten zichzelf maar ook elkaar opnieuw vinden. Ik creëerde ruimte en gaf duwtjes in de rug door gezinsdynamieken te spiegelen en verbindende momenten te creëren.

Dat was ook nodig: de hoogoplopende conflicten en het verblijf van Yenthe in de gemeenschapsinstelling hadden diep in het hart van het gezin gesneden. Tamara belandt in een depressie en er volgt een ziekenhuisopname.

‘De hoogoplopende conflicten hadden diep in het hart van het gezin gesneden.’

Ze ziet dat zelf als een belangrijk breukmoment: “Ik werd gedwongen de opvoeding in handen te leggen van Dimitri. Ik zag dat niet goedkomen en dat gevoel was ondraaglijk. Toch stelde ik vast dat hij het kon.”

Samen sigaretje rollen

Nu Dimitri er tijdelijk alleen voor stond, zag de gezinsdynamiek er anders uit: hij moest willens nillens ook zorgtaken overnemen. Dat was zoeken, maar met de nodige begeleiding vond hij zijn weg: de eigen consequente en harde aanpak vulde hij aan met de zachte en verbindende stijl van zijn partner.

Dimitri: “Ik herinner me nog de eerste keer dat ik opnieuw een echt gesprek had met Yenthe. Ik gaf geen commentaar, maar rolde tijdens een wandeling een sigaretje voor hem en vroeg: ‘Alles goed man?’ Hij gaf me een kort antwoord en dat was geweldig.”

Verbindend werken

Toen Tamara uit het ziekenhuis kwam, was de opdracht om die verbindende draad verder te spinnen. Als contextbegeleider daagde ik vader en moeder uit om elkaars opvoedingsvisie niet louter als goed of fout te zien, maar als aanvullend.

In opvoeding zijn zowel een hechte relatie als duidelijke grenzen belangrijk. Ze zijn onlosmakelijk verbonden. Het stellen van grenzen is namelijk ook heel zorgend en nodig voor de ontwikkeling van jongeren. Daar ligt de essentie van ondersteunende kaders zoals Nieuwe Autoriteit en geweldloos verzet.

Lees ook

Nieuwe autoriteit en jeugdhulp: ‘Veel consulenten bijten hun tanden stuk op weerstand’

Dimitri: “We leerden elkaar helpen. Als Tamara het moeilijk vond om voet bij stuk te houden dan bleef ik haar zeggen dat het goed was voor Yenthe. Omgekeerd toonde zij dat soms wat zachter zijn ook veel voordelen kan hebben.“

Tamara: “Dat was voor mij het moeilijkste van alles: liefde en bezorgdheid tonen en tegelijkertijd streng blijven en durven zien dat sommige regels net goed voor hem zijn. Dan moet je van je hart een steen maken.”

Opnieuw controle nemen

Dimitri en Tamara leerden ook omgaan met het gevoel dat ze geen controle meer hadden over het leven van hun zoon. Het leven van een jongere is complex en er spelen veel factoren waar ouders geen controle over hebben: school, ontmoetingen, vrienden.

Samen met beide ouders zochten we naar elementen waarover ze wel controle hadden. Ze bepaalden zelf hoe ze in interactie gingen met hun zoon en hoe ze voldoende rust voor zichzelf konden nemen.

Tamara: “Voor mij deed het deugd om af en toe ‘foert’ te zeggen. Voordien was ik voortdurend bezig om een gezin dat vierkant draaide toch op wieltjes te laten lopen. Door te leren loslaten, kreeg ik meer tijd voor mezelf en liep ik minder op de tippen van mijn tenen.”

Dimitri: “We konden Yenthe alleen maar waarschuwen voor mogelijke risico’s, maar geen beslissingen in zijn plaats nemen. Soms liep hij dan met zijn kop tegen de muur. Maar nadien stonden we altijd klaar om hem op te vangen.”

Duwtjes in de rug

Het idee van geen superouder te moeten zijn, werkte bevrijdend. Dimitri en Tamara zien steeds duidelijker dat ze dezelfde doelen en wensen delen. Dimitri: “We wilden eigenlijk allebei hetzelfde:  dat alles goed ging met onze zoon en hij een goede toekomst tegemoet ging.”

Voorheen was er weinig inzicht en begrip waarom ze dat gemeenschappelijk doel via een verschillende weg probeerden te realiseren. Daardoor groeiden ze uit elkaar.

Lees ook

Laurens: ‘Ik heb mijn weg door het leven geknokt, maar ik betaal daar een prijs voor’

Als begeleider gaf ik beide ouders de nodige duwtjes in de rug om zich kwetsbaar op te stellen en bij elkaar achter het gordijn te kijken. Tamara: “Voor mij was het ondersteunend om te begrijpen waarom mijn man altijd zo streng was voor Yenthe. Zodra ik het begreep, kon ik hem beginnen steunen. Voordien vond ik vooral dat hij niet zo vervelend moest doen.”

De volgende stap was om die kwetsbaarheid en transparantie ook te tonen aan hun zoon. “Dat was wel wennen voor mij, maar ik merkte dat Yenthe de dingen meer respecteerde als ik kon tonen wat erachter zat. Geleidelijk aan werden wij twee handen op één buik. Nu was alleen de moeder jaloers,” zegt Dimitri lachend.

Geen sprookje

Al klinkt dat allemaal mooi, het was geen sprookje. Het zoeken naar een nieuw evenwicht verliep met vallen en opstaan. Maar beide ouders bleven er staan en de onderlinge steun groeide. Tamara: “We konden dan wel eens vloeken of wenen over hoe moeilijk het was, maar we deden dit bij elkaar waardoor het minder zwaar werd.”

‘Als je twee ouders hebt die allebei iets anders zeggen, wordt het snel heel ingewikkeld.’

Ook Yenthe moest zijn weg zoeken in deze nieuwe gezinsdynamiek: “Ik was gewend om bij mijn moeder altijd mijn zin te krijgen. Nu ging ze plots ‘nee’ zeggen en vroeg mijn vader hoe het met me ging. Dat was in het begin heel verwarrend.”

Zodra Yenthe voelde dat deze veranderingen ontstonden vanuit oprechte intenties, liet hij ze toe. Yenthe: “Als je twee ouders hebt die allebei iets anders zeggen, wordt het snel heel ingewikkeld. Ze moesten leren hetzelfde te zeggen. Zodra ze dat deden, werd het ook voor mij rustiger. Ik kreeg eindelijk duidelijke regels en antwoorden.“

Hoe ervaarde Yenthe de contextgericht delictbegeleiding? “Ik merkte vooral dat mijn ouders er veel aan hadden en dat het leven thuis weer aangenamer werd. Het werd opnieuw rustig thuis en dat was ook voor mij een groot verschil. De straat trok me veel minder aan.”

Gedeelde verantwoordelijkheid

Deze vorm van intensief werken met het gezin, heeft invloed op delinquent gedrag. Een steunende, maar ook begrenzende omgeving veranderde het gedrag van Yenthe. Hij kon opnieuw thuis zijn en voelde niet meer de nood om uit te breken.

‘Een steunende, maar ook begrenzende omgeving veranderde het gedrag van Yenthe.’

Zo leerden ook zijn ouders anders naar hem kijken. Hij was niet langer een agressieve bendeleider, maar wel een jongen van zestien jaar die op zoek is naar een weg in het leven. Dimitri: “Yenthe is een goeie gast. Hij was gewoon even serieus de weg kwijt.”

Als jongeren strafbare feiten stellen, dan is dat niet alleen de schuld van de ouders. Jongeren zijn autonome wezens, veel meer dan een speelbal van hun ouders. Ze hebben ook een eigen verantwoordelijkheid.

Lees ook

‘Jongeren zomaar opsluiten in een gesloten instelling heeft geen zin’

Toch heeft de positieve evolutie in dit gezin, veel te maken met ouders die bereid zijn om ook het eigen aandeel in de weegschaal leggen. Dimitri: “Het klopt dat onze zoon dingen deed die niet door de beugel kunnen. Maar hij is niet de enige die een aandeel heeft in de problemen of de gevolgen moet dragen. Ook wij moesten iets veranderen.”

Delictgerichte contextbegeleiding heeft aandacht voor beide perspectieven. Daarom is het in complexe gezinssituaties een beloftevolle aanpak.