Warme zorg voor tienermoeders: ‘Jij bent een schat van een mama’

Moeilijke combinatie

Tienermoeders moeten een moeilijke combinatie maken: schoolwerk, vriendschappen, prille liefde, examens, gebroken nachten, gezond koken en de baby op tijd naar de kinderopvang. Ze hebben het druk. Veel tijd om te signaleren hoe het met hen gaat, hebben ze niet.

‘Tienerouders hebben het druk.’

Daarom nemen organisaties het voor hen op. Fara en Sensoa bijvoorbeeld. In een gemeenschappelijk rapport onderzochten ze de evolutie en trends rond tienerzwangerschap. Daarnaast bevroeg Fara 26 tienermoeders. Zij getuigen over hoe zij de periode van zwangerschap, bevalling en pril ouderschap ervaren hebben. Op wie konden ze terugvallen? Wat hebben ze gemist? Wie maakte het verschil?

Steunfiguren in omgeving

Tienerouders dragen al jong een grote verantwoordelijkheid. Ze moeten taken verrichten en beslissingen nemen die voor de meeste leeftijdsgenoten nog ver weg zijn. Wanneer ze de zwangerschap bekendmaken botsen ze vaak op vooroordelen en ongeloof. Die zullen ze lang met zich meeslepen, al ebben heel wat spanningen en fricties weg naarmate de zwangerschap vordert.

Zodra ze zelf vader of moeder zijn, kijken ze vaak anders naar de relatie met de eigen ouders. “Als kind botste ik vaak met mijn mama. We hadden dan klinkende ambras. Ze legde me regels op die ik dom vond en niet aanvaardde. Toen ik zelf mama werd, bekeek ik haar anders. Nu begrijp ik dat ze vooral bezorgd was. Ze ziet mij net zo graag als ik mijn zoon”, vertelt een tienermama.

We merken in de begeleiding van deze jongeren dat ze het niet makkelijk hebben. Toch tonen ze een enorme kracht en willen ze ervoor gaan. Steun van hun omgeving is dan cruciaal: de partner, vrienden, de ouders.

Professionele hulp

Zijn die steunbronnen niet sterk genoeg, dan wordt professionele hulpverlening belangrijk.

Wat verwachten jonge mama’s van hulpverleners? Ze hebben veel vragen en zijn onzeker. Naast administratieve en informatieve ondersteuning, kijken ze vooral uit naar emotionele begeleiding van de zwangerschap, de bevalling en het ouderschap. Een betrokken eerstelijnswerker of vroedvrouw die geruststellen en heldere antwoorden geven, maken een wereld van verschil.

‘Ze steunde me door te zeggen dat we samen oplossingen zouden vinden.’

Een tienermama vertelt: “Ik klopte aan bij het jongerenadviescentrum (JAC). Die medewerkster wond er geen doekjes om en zei dat ze zag dat ik even in de miserie zat. Maar ze gaf ook steun door te zeggen dat we samen oplossingen zouden vinden. Ze gaf me vertrouwen: ‘Ik zie dat jij enorm je best doet voor je kindje. Als zij naar jou kijkt dan blinken haar oogjes. Je bent duidelijk een schat van een mama.’ Wat deed dat deugd om te horen!”

Helemaal alleen

Er zijn ook minder positieve ervaringen met hulpverleners. “De vroedvrouw begon na de bevalling spontaan alles uit te leggen over flesvoeding. Eigenlijk wou ik eerst borstvoeding proberen, maar ik durfde niets zeggen. Ze deed me twijfelen. Als zij ervan uitging dat ik het niet zou kunnen, wie was ik dan om te denken dat borstvoeding zou lukken?”

Ongetwijfeld waren die informatie en advies goed bedoeld. Maar voorbijgaan aan de beleving van de jonge moeder zelf, heeft impact op haar zelfvertrouwen. Dat zindert soms jaren na.

Helaas staan sommige tienermama’s er helemaal alleen voor, zonder steun, informatie of advies. “Niemand had me ooit iets verteld over lekkende borsten door stuwing. Toen ik enkele weken na de bevalling terug naar de klas moest voor een examen, stond ik daar plots met natte kringen op mijn T-shirt. Best vervelend.”

Groep wordt kleiner

Kijken we naar de cijfers, dan neemt het aantal tienerzwangerschappen in België jaarlijks af. In 2010 werden 19 op 1000 meisjes tussen de 15 en 19 jaar zwanger. In 2017 daalde dat aantal naar 12 op 1000.

Het rapport bespreekt verschillende elementen die hier een rol spelen. Zo daalt de seksuele activiteit van 17 en 18-jarige meisjes in dit land en wordt een goed anticonceptiebeleid gevoerd.

Ook al wordt de groep tienerouders kleiner, toch moeten beleidsmaatregelen specifiek afgestemd worden op hun vragen en noden. Op regionaal niveau werken organisaties structureel samen aan de zorg voor kwetsbare zwangere vrouwen. Deze ‘perinatale netwerken’ zijn in opmars en doen hun werk. Maar het kan nog beter.

‘Voor scholieren werd een moederschapsrust ingevoerd van tien weken.’

Voor scholieren werd een moederschapsrust ingevoerd van tien weken, aangevuld met tijdelijk onderwijs aan huis. Zo krijgen moeders de tijd om te wennen aan hun moederrol, fysiek te herstellen en de band met hun kind op te bouwen.

Wie zorgt na die periode voor de baby? Minderjarige mama’s die beroep willen doen op kinderopvang, hebben automatisch recht op het laagst mogelijke tarief. Hierdoor worden de jonge grootouders niet opgezadeld met bijkomende kosten.

Hulpverleners aan het woord

Op een digitale netwerkdag vroegen we aan veertig hulpverleners hoe ze kijken naar die beleidsmaatregelen.

Zij blijven een groeimarge zien binnen onderwijs. Tien weken moederschapsrust is volgens hen onvoldoende. Hoeveel werkende mama’s doen hen dit na? Deze jonge moeders hebben net een intense ervaring achter de rug. Verwachten dat ze na die korte tijd de draad op school opnieuw opnemen, is weinig realistisch.

Flexibele onderwijstrajecten

En wat met tienermoeders die borstvoeding willen combineren met naar school gaan? En is er een oplossing als ze enkele dagen niet naar school kunnen omdat hun baby ziek is?

‘De school blijft een aandachtspunt.’

Fara deelt die bezorgdheid en pleit om voor deze groep te vertrekken vanuit flexibele onderwijstrajecten. Er zijn heel wat pistes mogelijk, maar die worden niet automatisch voorgesteld of toegekend aan jonge mama’s: halftijds onderwijs, uitstel van stages of het overdragen van vakken. Vandaag zijn jongeren nog steeds aangewezen op de goodwill en de kennis van de school.

Meer flexibiliteit in het onderwijs verhoogt de slaagkansen van jonge mama’s. Dat versterkt ook hun ouderschapskwaliteiten.

Vaders en grootouders uit de schaduw

Hulpverleners wijzen ook op belangrijke groepen die dreigen vergeten te worden.

Naast deze jonge moeders staan vaak jonge vaders. Ook zij moeten kunnen genieten van aangepast ouderschapsverlof.

‘Naast deze jonge moeders staan vaak jonge vaders.’

En wat met de jonge grootouders? Zij moeten doorheen de eigen emoties hun weg vinden in het plotse grootouderschap. Daarbij moeten ze voldoende ruimte laten voor hun kinderen die met vallen en opstaan moeten groeien in dit pril ouderschap.

Hier een evenwicht vinden is niet evident. Er kunnen spanningen en conflicten ontstaan tussen ouders en grootouders. Daarom moet bij ondersteuning en begeleiding ook aandacht zijn voor de grootouders, bijvoorbeeld via psycho-educatie.

Opgepast voor hulpverlenersspaghetti

Hulp moet dus op diverse terreinen ingezet worden. Dan dreigt de valkuil van hulpverlenersspaghetti: het te versnipperd inzetten van verschillende hulpverleningsorganisaties in hetzelfde gezin. Dat leidt tot verwarring bij de doelgroep en het vergroot het risico op afhaken. Een vlotte doorstroom tussen professionele organisaties is belangrijk.

‘Laat dalende cijfers vooral een reden zijn om verder in te zetten op flexibel beleid en warme zorg.’

Tienermoeders zijn gebaat bij een vaste vertrouwenspersoon. Niet alleen om helder te adviseren, maar ook om vertrouwen te geven. Zo’n vertrouwenspersoon moet niet alle problemen oplossen, maar wel vlot aanspreekbaar zijn vanaf de zwangerschap tot op het moment dat de jonge mama het gevoel heeft zelf verder te kunnen. Helaas wordt in begeleidingstrajecten zo’n langdurige vertrouwenspersoon (nog) niet structureel voorzien.

Geef hen vertrouwen

Tienermoeders moeten opboksen tegen vooroordelen. Net omdat ze met steeds minder zijn, lopen ze meer risico om gemarginaliseerd te worden. En wie in onze samenleving opzij gezet wordt, durft minder van zich te laten horen. Zo dreigen tienermoeders bij beleidsontwikkeling van de kaart te vallen.

Lees ook

‘Hoe vroeger je tussenkomt, hoe beter’

Tienermoeders moeten op verschillende terreinen hun mannetje staan. Velen ervaren de druk om al vanaf de zwangerschap een perfecte ouder te zijn. In dit groeiproces hebben ze vooral nood aan vertrouwen. Vandaar deze oproep: toon tienermoeders wat ze kunnen en zet de schijnwerper op de vele dingen die ze al goed doen.

Laat dalende cijfers vooral een reden zijn om verder in te zetten op flexibel beleid en warme zorg. Die vergroten de toekomstkansen van jonge ouders en hun kinderen.