Verruim je blik en leer elke dag bij

Notities

Congressen ontstaan wanneer onderzoekers, gepassioneerd door gelijklopende thema’s of onderzoeksperspectieven, de handen in elkaar slaan en de middelen en tijd vinden om een leer- en ontmoetingsmeerdaagse te organiseren.

Dat was ook in Hong Kong het geval. Ik nam er deel aan de “4th International Conference on Practice Research”, georganiseerd door The Hong Kong Polytechnic University.

‘Ik was de enige Vlaamse onderzoeker.’

Maar ik ben niet gespeend van enige kritische zelfreflectie. Loont zo’n verre reis wel de moeite? Een schrift bij de hand, nam ik elke avond de tijd om na te denken. Wat heeft de dag mij gebracht? Wat zocht ik? Wat heb ik gevonden?

Verre Oosten

Dit congres in Hong Kong was het vierde in een reeks. Het netwerk van praktijkonderzoekers kwam in 2008 voor het eerst bijeen in Engeland en organiseerde vervolgcongressen in Finland en de Verenigde Staten.

Dit was het eerste congres in het Verre Oosten en dat was duidelijk zichtbaar bij de deelnemers: 252 participanten uit 34 landen, met grote delegaties uit Hong Kong, Singapore, China, Taiwan en Australië. Ook de Verenigde Staten waren goed vertegenwoordigd.

De groep Europeanen was kleiner. Ik was de enige Vlaamse onderzoeker, uit Nederland was er ook één collega aanwezig.

Praktijkonderzoek

De focus van dit congres was praktijkonderzoek. Dat is voor mij de belangrijkste en opwindendste reden om deel te nemen. Wat de groep onderzoekers eerder al in Helsinki en New York verbond, was de zoektocht naar woorden en taal om nieuwe vormen van onderzoek in het veld van het sociaal werk te beschrijven.

Wie voor praktijkonderzoek kiest, is bereid om de rommeligheid en onzekerheid van de werkpraktijk te omarmen. Je moet met die realiteit aan de slag gaan, samen met praktijkwerkers. Het is een zoektocht naar kennis en inzichten, met als doel de verdere positieve ontwikkeling van die praktijk.

Dit vraagt een grotere focus en gevoeligheid voor praktijkissues dan onderzoekers in de traditionele academische wereld van universiteiten gewoon zijn.

Statement

De zoektocht naar taal en helderheid over wat deze praktijkonderzoekers doen, vindt onder andere zijn neerslag in een zich voortdurend ontwikkelend ‘Statement on Social Work Practice Research’.

Over praktijkonderzoek wordt hier het volgende gezegd: praktijkonderzoek in het domein van het sociaal werk vertrekt vanuit nieuwsgierigheid naar de praktijk. Het doel is om goede en beloftevolle manieren die mensen helpen, op het spoor te komen. Dat gaat alleen maar door weifelende sociaal werk praktijken uit te dagen, ze tegen een kritisch licht te houden en nieuwe ideeën naar voor te schuiven.

‘Vertrekpunt is nieuwsgierigheid naar de praktijk.’

Praktijkonderzoek erkent dat praktijkmensen zelf het best geplaatst zijn om te innoveren, in partnerschap met onderzoekers. In praktijkonderzoek wordt professionele kennis ontwikkeld die de complexiteit van de praktijk van het sociaal werk samenbrengt met de intentie om sociale rechtvaardigheid te realiseren en samenleving, groepen en individuen te empoweren. Het gaat bovenal over de zoektocht om op gepaste wijze kennis die in de praktijk zelf aanwezig is naar boven te brengen en daar taal aan te geven.

Wetenschap van het concrete

In beeldende en meer poëtische omschrijvingen noemt men praktijkonderzoek ook ‘de wetenschap van het concrete’.Flyvbjerg, B. (2001), Making Social Science Matter: Why Social Inquiry Fails and How It Can Succeed Again, Cambridge, Cambridge University Press.

‘Praktijkonderzoek sluit aan bij de realiteit.’

Het is onderzoek dat dicht bij de realiteit wil aansluiten, kleine dingen benadrukt, praktische activiteiten en kennis in dagelijkse situaties onder de loep neemt. Praktijkonderzoekers bestuderen concrete casussen en contexten, ze hebben zowel aandacht voor actorschap als structuur en ze dialogeren. Er is sprake van een ‘polyfonie van stemmen’ waarbij geen enkele stem de finale autoriteit kan claimen.

Polyfonie

Over polyfonie gesproken: de visies, stemmen, belangen en perspectieven van de verschillende stakeholders van het sociaal werk worden in praktijkonderzoek zoveel mogelijk met elkaar in verbinding gebracht.

‘Hoe kunnen we de stemmen van cliënten versterken?’

Het doel is ook om deze perspectieven te versterken. Hoe kunnen we de praktijk verbeteren door onderzoekgevoelige professionals te ondersteunen? Hoe kunnen we de stemmen van cliënten versterken? Hoe kunnen we beleids- en organisatieprocessen informeren door praktijkgerichte onderzoekers te ondersteunen?

Tijdens het congres benoemde een collega het doel van praktijkonderzoek treffend als: “to open the blind eye, to have a critical view at practice, to walk into the engine room of social work”.

Nieuw paradigma

Het praktijkonderzoek binnen het sociaal werk werkt mee aan het ontstaan van een nieuw soort onderzoeksparadigma, dat in essentie vertrekt van een complex begrip van de werkelijkheid.Van Robaeys, B (2016), At the heart of complexity is simplicity. De uitdaging van Armoede en superdiversiteit voor het sociaal werk. Antwerpen, Universiteit Antwerpen.

Essentieel in dit complexiteitsdenken is de idee dat oorzaak en gevolg slechts bij retrospectie coherent zijn. De waargenomen samenhang tussen oorzaak en gevolg kan niet altijd herhaald worden. Gemeenschappen, professionele werkvelden, levensdomeinen, teams, families of individuen zijn levende organismes die voortdurend veranderen. Ze zijn altijd en overal aan het ontstaan.

De zoektocht naar ‘wat werkt’ kan dus nooit vanuit een logisch, samenhangend geheel gedacht worden, maar dient voortdurend ontdekt en ontwikkeld in de veranderende realiteit zelf.

Eenzaam en verlaten

Er zijn weinig onderzoekers, Vlaams en internationaal, die vertrouwd zijn met dit jonge paradigma in het sociaal werk. Wie actief op deze wijze onderzoek probeert vorm te geven, voelt zich vaak eenzaam en verlaten in het veld van veelal prestigieus, academisch onderzoek.

‘Ik ben als tevreden onderzoeker teruggekeerd.’

Alleen al de verbinding voelen met andere eenzaten die dit soort modderig onderzoek een even groot hart toedragen, doet deugd. Deze enthousiaste en vernieuwende getuigenissen zijn een vlucht van zestien uur al waard.

De vele gesprekken binnen en buiten de conferentieruimtes, waarbij de passie soms hoog oplaait, zorgden voor een ware verrijking van mijn denken. Het is de zuurstof die ik zoek om gepassioneerd met dit bij momenten ‘lastig’ onderzoek aan de slag te blijven. Ik ben als een tevreden onderzoeker teruggekeerd.

Diversiteit

Maar er was meer. Ik ben al jaren actief bezig met onderzoek naar diversiteit in de praktijk van het sociaal werk. Het was dan ook uitermate boeiend om praktijkonderzoeken van over de hele wereld gepresenteerd te krijgen.

‘Zo’n congres opent geest en hart.’

Er was actieonderzoek over vrouwen die leven in armoede in Noord-Engeland, over Bedoeïenen in Israël, rouwpraktijken in Japan, veerkrachtonderzoek uit Zuid-Afrika en China… Het opent de geest. Hoe al deze onderzoeken tot stand kwamen in netwerken van onderzoekers, bewoners, niet-gouvernementele organisaties, lokale groepen en beleidsmakers. Het opent het hart.

Holistisch

In mijn eigen doctoraatsonderzoek, dat ik in Hong Kong mocht presenteren, pleit ik sterk voor een sociaalwerkpraktijk die de cliënt holistisch, als gehele mens, benadert.

Erg inspirerend was dan ook de expliciete aandacht van mijn collega’s uit Oost-Azië voor de combinatie van traditionele westerse hulpmethodieken zoals psychotherapie met lichaamswerk en de begeleiding van spirituele processen bij cliënten.

‘Ik pleit voor een holistische benadering van de cliënt.’

In het Oosten vinden ze dat de dominante internationale visie op sociaal werk nog te veel vertrekt vanuit een ontkoppelde visie op de volgens hen ‘natuurlijke’ samenhang tussen persoon, omgeving en welzijnsbevorderende diensten en activiteiten.

Zij focussen op de onderlinge verbondenheid tussen delen van systemen, bijvoorbeeld mens en natuur. Ze benadrukken de constante veranderingen, de meervoudige perspectieven en de samenwerking tussen vele systemen.

Spirit, mind, body

In hun denken over welzijn verbinden zij stelselmatig ‘spirit, mind and body’. Zij gaan met cliënten ook zo aan de slag. Met aandacht voor fysieke en materiële vraagstukken, maar ook voor psychologische, levensbeschouwelijke en spirituele processen van cliënten.

‘Zij verbinden spirit, mind and body.’

Zij verbinden inzichten uit het taoïsme, boeddhisme en de traditionele Chinese geneeskunde met de ons meer vertrouwde ‘wetenschappelijke’ perspectieven op de sociale en psychologische werkelijkheid van individuen.

Goud

Het congres duurde drie dagen. Drie dagen om zonder vooraf bepaald doel te mogen open staan voor nieuwe kennis, nieuwe impulsen, nieuwe inzichten. Dat is goud waard. Het maakt van mij een erg enthousiaste onderzoeker.

Ik hoor het je al denken. Dat zou ik ook zijn als ik haar was. Gelijk heb je. Ik ben verwend. Het is een privilege om de eigen tunnelvisie en jachtige werkomstandigheden zo te kunnen openbreken en verbreden. Er was tijd en ruimte om te luisteren, te praten, geïnspireerd te geraken… Om de verbinding met eigen drijfveren en passies opnieuw bewuster te voelen.

‘Iedereen moet dit kunnen ervaren.’

Om in die interculturele en internationale context te mogen leren over thema’s die bij anderen leven, is fantastisch. Iedereen zou op deze wijze geprikkeld mogen worden. Iedereen moet dit kunnen ervaren.

Maak tijd vrij

De praktijk van het sociaal werk is veeleisend. Sociaal werkers werken elke dag in een complexe omgeving en met beperkte middelen. Sociaal werk is niet alleen een beroep, maar ook een ambacht én een kunst. En kunst vraagt om inspiratie, om creatie, om het doorbreken van routine…

‘Eis tijd van je leidinggevende.’

Vandaar deze oproep aan alle sociaal werkers. Maak tijd vrij. Overtuig je organisatie en leidinggevenden dat ze tijd vrij maken. Zoek naar internationale netwerken en congressen, lees verhalen uit het verre buitenland of je eigen grootstad, neem ideeën die je op onverwachte momenten besluipen, serieus. Verken ze.

Blik open

Laat je eens verleiden om een praktijkonderzoeker binnen te halen in je organisatie. Wie weet vinden jullie nieuwe manieren om samen naar de praktijk te kijken. Wandel rond in je superdiverse omgevingen en vermeng al wat je ziet met wat je al kent.

Weet vooral dat je verbonden bent met een wereldwijd netwerk van mensen die aan een mooiere, meer rechtvaardige wereld werken. Laat je inspireren door hun ideeën over sociaal werk, maak nieuwe beelden van wat je als sociaal werker kan betekenen, verbind je met dit nieuwe web van realiteiten en mogelijkheden.

Anders gezegd: zet die blik open, kom buiten en leer elke dag bij. Je zal nog meer dan nu de schoonheid van je beroep voelen en uitdragen.