Verboden te bedelen

Bedelarij

Vroeger kon in België bedelarij en landloperij via een wet uit 1891 worden beteugeld. Deze wet werd in 1993 uit het strafwetboek geschrapt. Sindsdien zijn in het Belgische parlement herhaaldelijk voorstellen tot een herinvoering van het bedelverbod ingediend maar even vaak afgewezen. Bedelen en het beroep doen op de solidariteit van andere burgers is een recht. Wat niet mag en nog steeds strafbaar is, is het aanzetten van personen tot en exploiteren van bedelarij. Als het gaat om minderjarigen en andere kwetsbare personen dan is dat een strafverzwaring.

‘Bedelen is een recht.’

Toch lijkt het erop dat steden en gemeenten dit oude en afgeschafte bedelverbod willen recupereren via de gemeentereglementen en het systeem van de gemeentelijke administratieve sancties, beter bekend als de GAS-boetes. Zo is het in mijn eigen stad Leuven, maar ook in verschillende andere steden en gemeenten, verboden om in een bepaalde perimeter van de binnenstad te bedelen. Volgens de Leuvense politie is dit bedelverbod noodzakelijk omdat bedelen vaak “een dekmantel is om gauw- of winkeldiefstallen te plegen”. Nog volgens de politie houden sommige bedelaars er ook een ”nogal opdringerige, soms zelfs agressieve bedeltechniek” op na. Het gemeentereglement laat toe om, aldus de stad, op te treden tegen dergelijke misbruiken.

Smetvrees

Nochtans heeft de Raad van State, vaak op verzoek van de Liga voor Mensenrechten, al verschillende steden en gemeenten teruggefloten die via vergelijkbare reglementen het bedelen op hun grondgebied wilden verbieden. Bovendien zijn de uitwassen waarover steden en gemeenten het vaak hebben veel beter aan te pakken via de bestaande strafwet dan door het uitschrijven van een geldboete. Steden en gemeenten kunnen wel ingrijpen wanneer het bedelen leidt tot een ernstige verstoring van de openbare orde en veiligheid. Allicht is dat de reden waarom bijvoorbeeld Gent maar ook andere gemeenten het adjectief ‘hinderlijk’ of ‘agressief’ hebben toegevoegd aan hun gemeentereglement. Het bedelverbod is dan niet algemeen, maar enkel voor het bedelen op een hinderlijke, opdringerige of agressieve wijze.

Men kan zich terecht afvragen of het geven van een boete aan een bedelaar een zinvolle sanctie is. Los daarvan rijst ook de vraag of bedelen echt een zaak van openbare orde en veiligheid is? Als dat zo zou zijn, is het dan niet vreemd dat dit hinderlijk bedelen in sommige steden kennelijk alleen een bedreiging vormt wanneer het zich afspeelt in een bepaald deel van de stad? De ‘perimeter’ waarover sprake in Leuven suggereert dat bedelen enkel overlast veroorzaakt in straten in het stadscentrum met een in hoofdzaak commerciële functie. Kortom: veel meer dan een bedreiging van de openbare orde en veiligheid wordt bedelen in onze steden gezien als ongepast en ongewenst. De centra van onze steden staan in het teken van toerisme, consumptie en vermaak.

‘Bedelaars vervuilen het straatbeeld en geven andere burgers een onbehaaglijk gevoel.’

De publieke ruimte wordt ingericht om dat doel te dienen en elke vorm van sociale frictie of storing te weren. Bedelaars, maar bijvoorbeeld ook daklozen, prostituees en tot op zekere hoogte hangjongeren, passen niet in dit schema. Zij gebruiken de publieke ruimte niet op de ‘afgesproken’ manier. In die steriele en smetvrije binnenstad zijn ze niet op hun plaats. Bedelaars vervuilen het straatbeeld en geven andere burgers een onbehaaglijk gevoel. Hoe anders valt te verklaren dat bedelen blijkbaar kwalijker is wanneer het in Gent gebeurt “gebruik makend van dieren”, of in Leuven of Antwerpen wanneer men “door het vertonen van lichaamsgebreken, verwondingen of verminkingen de liefdadigheid van de voorbijgangers of aanwezigen opwekt”. Niet alleen worden onverzorgde of onzuivere elementen uit het stadsbeeld verbannen, men stigmatiseert en criminaliseert de bedelaar ook omwille van zijn anders zijn.

Les yeux des pauvres

Het doet denken aan ‘Les yeux des pauvres’, een binnen de stadssociologie vaak geciteerd gedicht van Charles Baudelaire (1869). In dat gedicht sluiten hij en zijn geliefde een romantisch avondje uit af op het terras van een Parijs café. De perfecte avond, totdat ze ‘gestoord’ worden door de hongerige blikken van een in lompen gekleed drietal “waaruit alleen maar doffe ellende spreekt”. Baudelaire schaamt zich, over hun ”glazen en karaffen groter dan hun dorst”, maar meer nog over de woedeuitbarsting van zijn geliefde: ”Die mensen daar vind ik echt onverdraaglijk met hun ogen als openstaande koetspoorten! Zou je de eigenaar niet kunnen vragen ze weg te sturen?”

Verliest de publieke ruimte, waarin men elke storing of onaangenaam contact in de ogen van een deel van het publiek uitsluit ten nadele van die ‘andere’, niet haar essentieel publiek karakter? De Liga voor Mensenrechten concludeerde terecht dat het uit de stad bannen van maatschappelijk zwakke personen en het straffen van armen via een bedelverbod weinig blijk geeft van solidariteit. Bovendien miskent een stad zo haar eigen stedelijkheid. Ze zet het sociaal beleid en de strijd tegen armoede (bewust) in de schaduw van kortzichtige, repressieve en op uitsluiting gerichte keuzes.