Rouwexpert: ‘Mensen hebben hoop nodig, geen doembeelden’

Tikkende tijdbom

Veel analyses over de coronacrisis pakken uit met spectaculaire oorlogstaal. Een virus viel ons aan en zorgde voor doden en levensbedreigend gewonden. Een derde wereldoorlog brak uit, dit keer met een onzichtbare vijand.

‘Rouw is een positief antwoord op een traumatisch verlies.’

Nu dat stof wat gaan liggen is, waarschuwen psychologen en psychiaters ons voor een tsunami van posttraumatische stressstoornissen, depressies, angststoornissen en coronaburnouts.

Professor Dirk Dewachter vermeldt onderzoek uit China dat wijst op enorme toenames van deze problemen. Zijn collega Elke Van Hoof, waarschuwt voor omgvangrijke psychologische schade: de helft van de Chinese bevolking zou intussen aan een acute stresstoornis lijden. Voor wie nog twijfelt. Het coronavirus legt een tikkende tijdbom onder onze samenleving. Op de kritische vraag waarom er dan minder aanvragen komen voor psychologische ondersteuning antwoordt deze professor: “Als Mozes niet naar de berg komt, dan moet de berg naar Mozes komen.”

Dus hulpverleners: bel jullie cliënten en potentiële cliënten op want iedereen is gedoemd om stoornissen te ontwikkelen.

Rouw is geen stoornis

Die beeldvorming stoort mij. Het taalgebruik is niet hoopgevend en versterkt de angst meer dan ze tempert. Doemscenario’s suggereren dat iedereen op dezelfde manier trauma’s verwerkt en psychische stoornissen onvermijdelijk zijn.

Dat staat haaks op mijn ervaring als rouwexpert. Rouw is een positief antwoord op een traumatische verlieservaring. Het is een poging om onze liefde een andere vorm te geven. Ik zie hiervan elke dag voorbeelden, maar lees er amper op die manier over. Vandaar deze bijdrage.

Kleine groep loopt vast

We weten uit onderzoek naar de impact van rampen en terreuraanslagen dat de meeste mensen traumatische ervaringen verwerken en integreren in het leven.Bonanno, G. (2010), The other side of sadness, Ingram Publisher Services.Slechts een kleine groep loopt vast, veelal mensen die vooraf al psychisch kwetsbaar waren. Zij lopen meer risico om complicaties en stoornissen te ontwikkelen.

Het herstelbeleid na de aanslagen op de Twin Towers in de Verenigde Staten toont aan hoe belangrijk dat onderscheid is. Miljoenen dollars werden geïnvesteerd in opleidingsprogramma’s rond traumaverwerking voor hulpverleners in New York. Men verwachtte dat getraumatiseerde New Yorkers de praktijken van therapeuten zouden overspoelen. De berg werd naar Mozes gebracht.

Gedeeld verhaal

Dat bleek niet nodig. New Yorkers hadden een gedeeld verhaal en konden bij elkaar terecht. Ze integreerden dit trauma in hun collectieve identiteit als New Yorker en Amerikaan.

Lees ook

Psychiater Thomas Pattyn: ‘Wat gaan we straks doen om te ontladen?’

Natuurlijk waren er inwoners die wel professionele hulp nodig hadden. En op tien miljoen inwoners was dat natuurlijk nog een grote groep: niet alleen mensen die direct slachtoffer waren geweest of iemand hadden verloren, maar ook Amerikanen die op duizend kilometer afstand te veel naar de beelden van de inslagen van de vliegtuigen hadden gekeken. Ook zij vertoonden symptomen van posttraumatisch stresssyndroom. Interessant: voor de televisie kan je je emoties met niemand delen.

En ooh hier is nuance nodig: het is niet omdat je symptomen vertoont dat je aan een posttraumatisch stresssyndroom lijdt. Symptomen tonen dat je emotioneel overbelast bent en dat je hersteltijd nodig hebt. Aan de littekens merken we juist dat er heling is opgetreden.

Positieve dynamiek

Onderzoekers stelden nog een ander traject vast: sommige mensen voelen zich beter na het trauma.

We zien die positieve dynamiek ook in deze coronatijden. Mensen worden gedwongen om stil te staan, te reflecteren over hun plaats in de ratrace. Ze ontdekken nieuwe levenskwaliteiten, competenties en maken andere keuzes.

Posttraumatische groei is een bekend fenomeen waarbij men andere waarden ontdekt in het leven, merkt dat men veerkrachtiger is dan men dacht, meer geniet van de nabijheid van familie, een nieuw wereldbeeld ontwikkelt.

Gesloten en open

Niet alle mensen rouwen op dezelfde manier. Dat heeft ook veel te maken met de complexiteit van het rouwproces. Bij rouw moet je je kunnen openen en sluiten voor verdriet. Als je vuist altijd gesloten blijft, verkramp je en kan je niets ontvangen. Maar ook als je hand altijd open is, verkramp je.

‘Het niet heilzaam om voortdurend de aandacht te richten op negatieve emoties. De oplossing is om ons brein iets te geven wat nog beter is: krachtige positieve emoties.’

Beide bewegingen zijn belangrijk. We maken verdriet en pijn draaglijker door er naartoe te gaan, bijvoorbeeld door naar foto’s van de overledene te kijken. Maar ook ervan weggaan is nodig, bijvoorbeeld door je te richten op de dagelijkse taken. Het heen en weer bewegen tussen confrontatie en vermijding, helpt om geleidelijk en op eigen tempo, de pijn in te lijven en het verliesverhaal te integreren in wie we zijn.

Daarom is het niet heilzaam om voortdurend de aandacht te richten op negatieve gedachten en emoties. De oplossing is om ons brein iets te geven wat nog beter is: krachtige positieve emoties.

Een manier om bewust bezig te zijn met wat wel goed gaat, is het cultiveren van dankbaarheid. Zo kunnen we voor we in slaap vallen, stilstaan bij wat ons die dag gelukt is, wat ons deugd heeft gedaan, wat ons ontroerd heeft. Dat hoeven geen spectaculaire dingen te zijn. Dat je de dag bent doorgekomen. Dat de vogels blijven fluiten, ondanks alles. Dat je eindelijk opnieuw gegeten hebt, dankzij het werk van vele mensen. Stress en somberheid verminderen als we regelmatig stilstaan bij alles waarvoor we dankbaar zijn.

‘Praat erover’ is onvoldoende

Pijn en groei, kwetsbaarheid en kracht, bestaan naast elkaar. Die kennis is richtinggevend voor hulpverleners die mensen ondersteunen na verlies. Hulpverlening gaat niet alleen over pijn benoemen en helpen draaglijk maken. Ook het mobiliseren van hoop, innerlijke krachten en steunende omgeving is cruciaal.

‘Enkel je hart luchten, kan de traumatische ervaring versterken.’

Een van de meest voorkomende adviezen om met emotionele pijn om te gaan die wordt gegeven is: praat erover, ventileer je emoties, lucht je hart. Toch is dat niet evident. Enkel je hart luchten, kan de traumatische ervaring verlengen en versterken.

Afleiden helpt

Gelukkig bestaan er andere eenvoudige technieken om de impact van angst of te pijnlijke beelden te reduceren en veerkracht te mobiliseren. We kunnen mensen helpen om hun eigen helpende strategieën te vinden.

Zo brengen afleidende activiteiten het emotionele brein tot rust: werken in de tuin, fietsen in de natuur, de zolder opruimen of een puzzel maken. Bij een paniekaanval een minuut dansen of op en neer springen. Door je neus inademen en een paar tellen langer door je mond uitademen. Grappige fimpjes kijken of netflixen. En ja, soms helpt medicatie om een moeilijke periode door te komen.

Niet te vergeten: de liefde

Gedurende deze coronaperiode moesten we ons isoleren en afsluiten. Afstand houden blijft vandaag verstandig. Fysiek afstand houden hoeft niet te betekenen dat we niet emotioneel nabij kunnen zijn.

Hoe hard we al die richtlijnen ook vervloeken, ze geven ons ook de kans om te vertragen en te reflecteren. Net nu solidariteit en verbondenheid zo hard nodig zijn, hebben we meer dan ooit kansen om ons hart open te zetten voor mensen die fysiek en psychisch lijden.

‘Rouw is de achterkant van de liefde.’

We rouwen niet alleen. De wereld rouwt. Maar we openen ons ook voor humor, hoop, respect, waardigheid, schoonheid, geduld, volharding en innerlijke vrijheid. En niet te vergeten: de liefde. Want rouw is de achterkant van de liefde. En dat stoort mij niet.