‘Onze zorg heeft nood aan meer kleinschaligheid’

Nood aan kleinschalige zorg

Covid-19 heeft een belangrijke zwakte in de organisatie van onze zorg blootgelegd.

Nog te veel mensen met een zorgnood verblijven in grootschalige, collectieve voorzieningen. Voor ouderen zijn er grote woonzorgcentra, mensen met een beperking wonen vaak in ‘instellingen’, voor kwetsbare jongeren zijn er internaten en voorzieningen. Allemaal collectiviteiten aan de rand van de samenleving waar het virus – eens in huis – zorgt voor grote problemen.

‘Kleinschalig wonen betekent op maat werken van de mens.’

Een belangrijke les dringt zich dan ook op. We moeten werk maken van een andere organisatie van de zorg: stoppen met grote instellingen en de weg inslaan naar meer kleinschalige woonvormen. Het kleinschalig organiseren van de zorg in grote centra is onvoldoende. Het opdelen van bewoners in kleine groepjes of compartimenten zal niet meer volstaan.

Kleinschalig wonen is immers iets helemaal anders. Het betekent op maat werken van de mens met een zorgnood. Het betekent ingaan op de vraag: “Heeft degene die woont echt vat op hoe, waar en met wie hij woont?”

Een woning is immers de plek die uitdrukking geeft aan wie je bent en hoe je wil leven. Het is de plek waar je je veilig moet kunnen voelen, die aangepast is aan je noden, en waar je zelf een goede buur of medebewoner bent voor de anderen. In je eigen woning bepaal jij wie er op bezoek komt, en waar, wanneer en met wie je wil eten.

Cohousen zonder medische setting

In Vlaanderen zijn er al heel wat van die kleine wooninitiatieven, vaak vormen van co-housing. Het zijn woon- en leefomgevingen waar mensen met een verhoogde kwetsbaarheid samenwonen zoals in een klassiek gezin. Soms is er begeleiding in huis, vaak ook niet.

De overheid verloor die kleinschaligheid en de diversiteit aan woonvormen het afgelopen anderhalf jaar wat uit het oog. De richtlijnen die de overheid uitvaardigde om de pandemie te bezweren, gingen vaak uit van een traditioneel kerngezin. Andere samenwonende bubbels werden genegeerd.

‘De overheid verloor de diversiteit aan woonvormen uit het oog.’

Bovendien waren de regels voor grote voorzieningen vooral gericht op collectiviteiten met een medische setting. Woonzorgcentra voor ouderen leken wel het typevoorbeeld van zorgverstrekking. Daar zijn er verpleegkundigen, niet zelden ook een arts. Het zijn settings waar men meer vertrouwd is met het stellen van medische handelingen.

Maar wat met al die andere types van zorgverlening die ook bestaan? Veel residentiële voorzieningen voor personen met een verhoogde kwetsbaarheid zijn georganiseerd vanuit een samenlevingsmodel, niet vanuit een medische setting. Tellen zij niet mee tijdens een pandemie?

Bewoners willen net als iedereen contact

Bovendien hanteerde de overheid doorheen de strijd tegen COVID-19 een eerder enge definitie van gezondheid. Er was de afgelopen crisisperiode gewoon te weinig aandacht voor psychische -, sociale -en zingevingsbeleving.

Ik geef één voorbeeld. Het wegvallen van contact met familie of andere bewoners had voor heel wat bewoners grote gevolgen. Heel wat van onze kwetsbare mensen leven juist voor het contact met hun naasten. Als dat door beperkende maatregelen wegvalt, valt ook hun zingeving weg.

‘Bezoek ontvangen is een recht voor iedereen.’

Bezoek ontvangen is een recht voor iedereen, dus ook voor mensen met een verhoogde kwetsbaarheid. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid van de organisatie, de bewoner en het ganse netwerk om ervoor te zorgen dat dit kan.

Kwetsbare bewoners hebben niet alleen dezelfde plichten maar ook dezelfde rechten als alle anderen. Ook zij moeten dus kunnen sporten met een vriend, beslissen waar en met wie ze willen eten. Ze moeten zelf kunnen bepalen wie er op bezoek komt. Het is jammer dat dit tijdens de crisis niet altijd is gelukt.

Kostbare tijd

Kwaito heeft als netwerk van elf organisaties, verspreid over heel Vlaanderen en divers in cultuur, grootte, en doelgroepen, een goed zicht op hoe de zorg voor personen met een beperking de crisis heeft ervaren en aangepakt. Conclusie? Bij een volgende pandemie moet het beter. Daarvoor hebben we de website PIGAS opgestart: Pandemie – Iedereen Gelijk Aan de Start.

Wij willen dat elk cohousingproject een nieuwe crisis direct en concreet kan aanpakken zodat meer tijd overblijft voor het psychosociaal welzijn van bewoners en medewerkers. Nu is er te veel tijd verloren aan het vertalen en interpreteren van warrige richtlijnen en voortdurend veranderende regels.

We denken dat dit bij een volgende crisis beter moet en kan. We willen dat cohousers, los van doelgroep en over sectoren heen, van elkaar leren. Met PIGAS mikken we daarom op een allesomvattende aanzet die rekening houdt met de niet-medische infrastructuur en achtergrond van de meeste cohousingprojecten. We houden rekening met medewerkers en mantelzorgers, het beleid in de organisatie, en uiteraard met de uniciteit en eigenheid van de cohousers zelf.

Ga zeker eens kijken naar onze tips en ervaringen. Heel wat goede praktijken zijn daar nu al bereikbaar voor iedereen.

Open oproep: doe mee!

Maar we willen meer. Eerder dan een kant-en-klare-website willen we samen met andere sociale professionals de informatie verder uitbouwen. We vragen daarom expliciet om ook jouw ervaringen, frustraties, gouden tips en info over het evenwichtig aanpakken van een pandemie te delen met anderen.

Dus ben jij bewoner, mantelzorger, professionele zorgverlener of leidinggevende van een cohousingproject? Of ben je actief als vrijwilliger voor kwetsbare doelgroepen? Deel dan jouw ervaringen en tips. Of schrijf mee aan nieuwe bijdragen. Doe mee aan Pigas!