Klimaat: ‘Sociaal werk mag niet toekijken. We moeten toekomst mee vormgeven’

Aanjagers van de klimaattransitie

De klimaatuitdagingen zijn enorm. Niets doen is geen optie meer. Net als bijvoorbeeld de bouwsector en de transportsector, moet de sociale sector zijn rol opnemen. Want mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie dreigen het grootste slachtoffer te worden.

Nederlandse onderzoekers beschreven onlangs op Sociaal.Net hoe opbouwwerkers zichzelf niet zien als de aanjagers van de klimaattransitie. Laat ons in Vlaanderen met het sociaal werk wel die aanjagers zijn.

Wakker liggen

We horen vaak dat de grote klimaatverhalen niet aansluiten bij de dagelijkse zorgen van mensen die het financieel moeilijk hebben. Dat klopt slechts gedeeltelijk. Niet iedereen spreekt in termen van smeltende ijskappen, biodiversiteit of fossielvrij, maar dat betekent niet dat zij zich geen zorgen maken. Ze gebruiken soms andere taal om die zorgen uit te drukken.

‘Mensen liggen wel degelijk wakker van klimaat.’

Vergis je dus niet. Luister je echt naar wat deze mensen zeggen over huisvesting, mobiliteit en groene ruimte, dan zal je horen dat ze wel degelijk van het klimaat en de klimaattransitie wakker liggen.

Ze hebben het dan bijvoorbeeld over betaalbaarheid. Waar vind ik een goede en betaalbare woning, waarvan de energiekosten niet de pan uit rijzen? Hoe kan ik mijn dak isoleren als ik nauwelijks genoeg geld heb om een lek in datzelfde dak te repareren? Hoe ga ik om met de zomerse hitte in de stad? Wat als mijn auto niet langer de lage-emissiezone in mag?

Ongelijkheden aanpakken

Het sociaal werk moet met die bezorgdheden aan de slag gaan en ervoor zorgen dat de klimaattransitie sociaal-rechtvaardig gebeurt. Armoede en uitsluiting mogen zeker geen excuus zijn om de klimaattransitie tegen te houden. We moeten net de ongelijkheden aanpakken.

Het is in de eerste plaats onze morele plicht. Maar laat het sociaal werk deze groep mensen in de steek, dan zal de totale maatschappelijke kost ontegensprekelijk ook groter worden.

‘Armoede en uitsluiting mogen geen excuus zijn om de klimaattransitie tegen te houden.’

In essentie moeten we eerst en vooral groepen ondersteunen die zich in een maatschappelijk kwetsbare positie bevinden en die achterophinken en de transitie niet zelfstandig kunnen maken. Als sociaal werkers moeten we onze overheden aanmanen om ervoor te zorgen dat iedereen de omslag kan maken.

Dat vergt extra inspanningen en maatregelen die de kern van armoede aanpakken. Vlaams minister van Wonen, Energie en Klimaat Melissa Depraetere (Vooruit) doet in haar recente beleidsnota’s alleszins al flinke aanzetten daartoe met verschillende sociaal-rechtvaardige maatregelen. Zo wordt er 6 miljard euro aan investeringskredieten voorzien voor de aangroei en de renovatie van sociale woningen en komt er meer aandacht voor noodkoopleningen.

De opportuniteiten van eco-sociaal werk

Klimaatverandering, en de klimaattransitie als antwoord daarop, is een grote maatschappelijke uitdaging. Het daagt ook het sociaal werk uit. Het dwingt ons om te kiezen: zitten we stil en kijken we toe? Of komen we in actie en helpen we mee de toekomst vorm te geven?

‘Sociaal werk moet preventief, proactief en innovatief te werk gaan.’

Dat eerste is geen optie. We willen absoluut geen toekomst waarin de mensen in de meest kwetsbare situaties de zwaarste lasten van de klimaattransitie moeten dragen. Het sociaal werk moet daarom voortdurend preventief, proactief en innovatief te werk gaan. Dit vraagt om een langetermijnvisie, een portie durf en soms buiten de gebaande paden denken.

Het goede nieuws is dat er hier ook mooie kansen en mogelijkheden liggen. Klimaat is nog een relatief nieuw thema binnen het sociaal werk. Dat betekent dat er ruimte is om het verder te ontwikkelen en actief bij te dragen aan de klimaatuitdagingen.

Niet alles heeft rechtstreekse link met klimaat

Uiteraard is niet elke opdracht binnen het sociaal werk rechtstreeks gekoppeld aan de klimaattransitie. Een dakloze heeft bijvoorbeeld eerst een dak boven zijn hoofd nodig. Dit soort cruciale remediërende hulpverlening blijft noodzakelijk.

Maar ook al heeft woonoplossingen zoeken voor dak- en thuislozen op het eerste gezicht weinig linken met klimaat, toch wordt die link wel zichtbaar wanneer we het hebben over structurele oplossingen voor energiezuinig en kwalitatief wonen. Betaalbare sociale huisvesting met goede energieprestaties is een oerdegelijke armoedebestrijdingsmaatregel en tegelijk de meest effectieve sociaal-rechtvaardige klimaatmaatregel.

Tal van voorbeelden

Als je goed kijkt, kan je niet anders dan vaststellen dat veel sociaal werkers al aan eco-sociaal werk doen. Ook al benoemen ze het misschien niet zo.

Neem bijvoorbeeld binnen de OCMW’s. Daar kan je via het Noodkoopfonds renteloze kredieten krijgen om noodkoopwoningen te renoveren. Of via het project Papillon kan een OCMW energiezuinige huishoudtoestellen verhuren aan mensen die niet in staat zijn om ze te kopen. En je kan actief inzetten op Energiescans bij cliënten.

‘Veel sociaal werkers doen al aan eco-sociaal werk. Ook al benoemen ze het misschien niet zo.’

Werk je voor een woonmaatschappij? Dan kan je naast bijdragen aan sociale huisvesting met goede energieprestaties bijvoorbeeld gezinnen begeleiden in het correct verluchten en verwarmen van hun woning met behulp van De Woonmeter. Of je kan een aanspreekpunt zijn voor particuliere verhuurders die sociaal willen verhuren.

Lees ook

Buurthuis Posthof: duurzaam sociaal werk zonder opgeheven vingertje

Binnen de Energiehuizen, die advies geven over thuis energie besparen, zijn ook sociaal werkers actief. Zij kunnen bijvoorbeeld meewerken aan wijkrenovaties met focus op moeilijk bereikbare groepen, hun signaalfunctie inzetten of praktische drempels helpen wegwerken.

Het opbouwwerk speelt een nog wat andere rol. Zij kunnen de stem van groepen mensen die tegen dezelfde problemen opbotsen, vertalen en verspreiden naar het beleid. Maar ze kunnen ook innoverende eco-sociale projecten opzetten, rond bijvoorbeeld wonen, mobiliteit en groenbeleving.

‘Eco-sociaal werk is sterk sociaal werk.’

Hoe beter je rondkijkt, hoe meer je zal zien dat er de laatste jaren al heel wat initiatieven ontstonden rond heel wat thema’s. Zoals Robin Food, een project rond voedseloverschotten. Of DorpsGEWOON, voor dorpskernversterking, met focus op duurzaam en betaalbaar wonen. En denk aan alle nieuwe fietsateliers, repair café’s en gevelplantacties die overal opduiken.

We kunnen en moeten ons deel bijdragen aan de klimaattransitie. Want eco-sociaal werk is sterk sociaal werk. Als sociaal werker moeten we altijd dicht bij de dagelijkse realiteit van ons doelpubliek staan en oplossingsgericht werken. Zo kunnen we vanuit de praktijk de stem van mensen in een kwetsbare positie tot bij het beleid brengen. Dat is onze unieke positie. Daar ligt onze kracht. ‘Niet achterblijven’, is de boodschap.