Stille getuige
Veel vluchtelingen ervaren hun zoektocht naar internationale bescherming als een verlengstuk van hun vlucht: een pad vol valkuilen en onzekerheden.
‘Is het rechtvaardig om de objectieve waarheid te vervangen door subjectief gekleurde geloofwaardigheid?’
Als voogd van niet-begeleide minderjarige vreemdelingen probeer ik met elke jongere een vertrouwensband op te bouwen zodat ik niet alleen de jongere zelf beter leer kennen, maar ook zijn familie en achtergrond in het buitenland. In de procedures zelf speel ik als stille getuige verplicht een passieve rol.
Waarheid en geloofwaardigheid
De beoordeling van de vluchtelingenstatus door het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) is gebaseerd op een combinatie van interne expertise, internationale rapporten en regionale kennis. Cruciaal in dit proces is de verklaring van de asielzoeker zelf. Het verhaal van de vluchteling wordt zorgvuldig vergeleken met de beschikbare informatie en getoetst op geloofwaardigheid.
Deze benadering verschilt van traditionele rechtspraak die steunt op feiten, bewijs en de interpretatie van wetten om de waarheid vast te stellen. In asielprocedures is dat vaak moeilijk omdat België meestal geen neutraal onderzoek kan doen naar gebeurtenissen in het land van herkomst.
De vraag blijft: is het rechtvaardig om de objectieve waarheid te vervangen door immer subjectief gekleurde geloofwaardigheid? Waarheid verwijst naar de objectieve realiteit van een gebeurtenis, onafhankelijk van interpretaties of percepties. Geloofwaardigheid daarentegen gaat over de mate waarin iets of iemand als betrouwbaar wordt ervaren. Waarheid is zwart of wit, terwijl geloofwaardigheid afhankelijk is van context en perceptie.
The sound of music
Een voorbeeld hiervan is de film ‘The Sound of Music’. Veel mensen kennen het verhaal van de familie von Trapp, die tijdens de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk ontvluchtte. De film vertelt een overtuigend en meeslepend verhaal over de familie die via een bergwandeling naar Zwitserland vlucht.
Wat minder gekend is: dit pakkend verhaal klopt feitelijk niet: Salzburg grenst aan Duitsland en niet aan Zwitserland. In werkelijkheid reisde de familie per trein naar Italië voordat ze verder naar de VS verhuisde. De film wijkt dus af van de feiten, maar door de manier waarop het verhaal wordt verteld, nemen we het als waar aan.
Niet correct, wel geloofwaardig
Dit voorbeeld laat zien hoe een verhaal, zelfs als het niet feitelijk correct is, toch geloofwaardig kan overkomen. Dit speelt een belangrijke rol in de asielprocedure.
‘Net als bij een politieverhoor kan er diepgaand worden doorgevraagd.’
In de asielprocedure wordt van asielzoekers verwacht dat zij het verhaal vertellen zoals ze het zich herinneren. Vervolgens wordt dit verhaal vergeleken met de beschikbare feiten en kennis over de situatie in het land van herkomst. Net als bij een politieverhoor kan er diepgaand worden doorgevraagd, maar de focus ligt hier op de geloofwaardigheid van het verhaal.
Het ‘herinnerde verhaal’ is per definitie subjectief en kan beïnvloed worden door nieuwe inzichten, zoals later verkregen informatie over de vlucht of de situatie in het thuisland. Deze inzichten kunnen de herinnering veranderen, waardoor bepaalde zaken achteraf als vanzelfsprekend worden beschouwd, hoewel ze dat op het moment zelf niet waren.
Overvallen door twee onbekenden
Een asielzoeker kan tijdens zo’n verhoor bijvoorbeeld zeggen: “Ik werd overvallen door twee onbekende mannen uit een naburig dorp”. Deze uitspraak bevat een inconsistentie: als de mannen uit een naburig dorp komen, zijn ze niet volledig onbekend. Wellicht kende de asielzoeker hen niet goed, of had hij hen herkend. Een meer geloofwaardige versie zou kunnen zijn: “Ik werd overvallen door twee onbekende mannen. Later hoorde ik van mijn neef dat ze uit een naburig dorp kwamen.”
‘Trauma kan het vermogen verstoren om coherente en gedetailleerde verklaringen te geven.’
Veel asielzoekers hebben traumatische ervaringen meegemaakt. Trauma kan het vermogen verstoren om coherente en gedetailleerde verklaringen te geven. Dat maakt het moeilijk om de geloofwaardigheid van hun verhaal correct te beoordelen. Angst, schaamte of pijn kunnen ook leiden tot het achterhouden van informatie, vooral als het om gevoelige onderwerpen gaat.
Stress en onzekerheid
Om inconsistenties te ontdekken, gebruiken interviewers technieken zoals onverwacht van onderwerp veranderen of ogenschijnlijk irrelevante vragen stellen. Lichaamstaal wordt nauwlettend geobserveerd: tekenen van stress of nerveus gedrag kunnen wijzen op onzekerheid, hoewel dit niet noodzakelijk betekent dat iemand onwaarheden vertelt.
Bij de evaluatie van asielaanvragen is zorgvuldigheid cruciaal. Naast de feiten en tijdslijnen moet ook de bredere context in overweging worden genomen. Geloofwaardigheid is subjectief en afhankelijk van de perceptie van de beoordelaar, die oordeelt op basis van wat hij als consistent en aannemelijk beschouwt.
Onterechte afwijzingen en goedkeuringen
Die sterke focus op geloofwaardigheid brengt risico’s met zich mee. Het kan leiden tot onterechte afwijzingen op basis van kleine inconsistenties of culturele misverstanden, maar ook tot onterechte goedkeuringen wanneer een verhaal overtuigend wordt gepresenteerd, ongeacht de werkelijke feiten.
‘Bij de evaluatie van asielaanvragen is zorgvuldigheid cruciaal.’
Vinden ze een vluchtverhaal ongeloofwaardig, dan begeven interviewers zich soms op glad ijs. In een verslag lees is dan als motivering bij een afwijzing: “Het verhaal dat X vertelt, strookt niet met de manier waarop de Taliban handelt”. Dat is een inschatting die niet steunt op feitelijke informatie, maar op een vooringenomen oordeel. Bovendien roept het de vraag op: is het realistisch om te veronderstellen dat alle leden van een organisatie zoals de Taliban altijd op dezelfde manier handelen?
Het wordt cynisch wanneer een vermiste persoon wordt afgedaan als “iemand van wie we het adres niet kennen”. Dit impliceert dat het ondenkbaar is dat iemand vermist zou zijn. Hij of zij bevindt zich simpelweg op een onbekende plek.
Voorzichtigheid en terughoudendheid
Het is essentieel om het oordeel los te koppelen van aannames en te focussen op concrete aanwijzingen of bewijs die de situatie ondersteunen of weerleggen. Als die niet te vinden zijn, is het belangrijk die onzekerheid te communiceren. Dit geeft de asielzoeker de kans om onduidelijkheden in zijn verhaal te verduidelijken.
Dit vraagt natuurlijk tijd en middelen, maar de voorzichtigheid en terughoudendheid die we in dit proces moeten hanteren, kunnen niet genoeg worden benadrukt. Elke foutieve beoordeling leidt tot een menselijke tragedie.
Politiek instrument
Er is nog een reden om te pleiten voor een minder subjectieve beoordeling van asielaanvragen. Voor specifieke groepen vluchtelingen, bijvoorbeeld Afghanen, ligt het aantal afwijzingen bijzonder hoog: slechts 35 procent van de Afghanen die in België asiel aanvraagt, wordt erkend als vluchteling.
In onze buurlanden Nederland (88 procent) of Duitsland (93 procent) liggen de erkenningspercentages veel hoger. Met een Europees gemiddelde van 80 procent, versterkt dit extreem lage percentage dat er in België sprake is van een ‘asiel-loterij’. Die discrepantie verraadt dat de grote beoordelingsruimte van geloofwaardigheid van asielaanvragen ingezet wordt als een politiek instrument.
Reacties