‘Geen integratie zonder zelforganisaties’

Zelforganisaties

Zelforganisaties of etnisch-culturele verenigingen zijn organisaties opgericht voor en door de betrokkenen zelf, meestal minderheidsgroepen. Zij verenigen in Vlaanderen mensen uit alle hoeken van de wereld op basis van herkomst, religie of etniciteit. De activiteiten van deze verenigingen zijn zeer divers: ontmoeting, toneel, beweging, vorming, religieuze beleving en belangenbehartiging.Schrooten, M., Thys, R. en Debruyne, P. (2019), Sociaal schaduwwerk. Over informele spelers in het welzijnslandschap, Brussel, Politeia.

Vrijwilligers zijn levensnoodzakelijk voor deze zelforganisaties die niet rechtstreeks gesubsidieerd worden door de Vlaamse overheid. Zelforganisaties doen veel zelf.

‘Zelforganisaties doen veel zelf.’

De meeste verenigingen zijn aangesloten bij een koepel of federatie. Die koepels ontvangen Vlaamse subsidies om zelforganisaties samen te brengen en te ondersteunen. Het Minderhedenforum vertegenwoordigt al deze etnisch culturele verenigingen in Vlaanderen en Brussel.

Bonding en bridging

Sinds de jaren 90 beschouwt de Vlaamse overheid het Minderhedenforum en zelforganisaties als partners bij de integratie van de migrantengemeenschappen. Het uitgangsidee daarbij is ‘bonding’ en ‘bridging’.

Verenigingen stellen hun leden in staat om de banden met de eigen achterban te versterken (bonding). Dat stimuleert contacten buiten de eigen groep (bridging). Dat proces van jezelf versterken en je integreren in bredere netwerken, is complex.

Make-over

De nieuwe Vlaamse regering legt in haar regeerakkoord eigen accenten. “Organisaties die segregatie in de hand werken subsidiëren we niet langer, maar initiatieven die samenleven bevorderen verdienen onze steun.” De Federatie van Marokkaanse en Mondiale Democratische Organisaties (FMDO) voelt zich geviseerd en vraagt zich terecht af wie of wat deze regering precies voor ogen heeft bij “organisaties die segregatie in de hand werken” of “initiatieven die zich op etnisch-culturele afkomst terugplooien”.

De prille regering lichtte meer dan een tip van de sluier. Het Minderhedenforum krijgt een slecht rapport en wordt onderworpen aan een make-over. Beide partijen gaan rond de tafel zitten met het oog op de opmaak van een nieuwe overeenkomst. Het valt te verwachten dat daar wordt gestreden tussen verschillende invullingen van integratie, inburgering en inclusie. Betekent inclusie een samenleving waarin minderheden zich plooien naar de collectieve waarden en identiteit van de meerderheid? Of biedt een inclusieve samenleving aan iedereen kansen om op eigen ritme en op basis van interesses en capaciteiten deel te nemen aan de samenleving?

Bastion of bindmiddel?

Hoe zal dit debat afstralen op etnisch-culturele verenigingen? Worden ze afgeschilderd als bastions die integratie bemoeilijken en segregatie in de hand werken? Of als een onmisbaar bindmiddel van een succesvol integratiebeleid?Die gespannen kijk op zelforganisaties is niet nieuw: Penninx, R. en M. Schrover (2001), Bastion of bindmiddel? De organisatie van migranten in een lange-termijn perspectief, Den Haag, NWO/NMPS.

‘Ik nodig iedereen uit om een kijkje te nemen in de praktijk.’

Ik nodig iedereen die daarover een oordeel wil vellen, uit om eerst een kijkje te gaan nemen in de praktijk of zich te verdiepen in onderzoek over zelforganisaties. Vanuit eigen expertise en ervaring kan ik zeggen dat het beeld genuanceerd is.

Ik ben zelf geen lid van een zelforganisatie, maar vanuit mijn vorig en huidig beroep ben ik al drie decennia lang nauw verbonden met hun werking. Het afgelopen jaar ben ik ook ingegaan op de uitnodiging van een federatie om samen met hen na te denken over hun rol in de huidige samenleving.

Mona

Ik stel telkens vast dat ontmoetingsactiviteiten een steunpilaar zijn van al die werkingen. Ontmoetingsactiviteiten leggen de basis van belangrijke stappen naar de samenleving. Want voor nieuwkomers zijn die stappen niet evident.

Zo ontmoette ik Mona.Om privacyredenen is de naam fictief, maar de situatie niet.Ze kwam als negentienjarige bruid naar Vlaanderen en stichtte er samen met haar man een gezin. Er lag geen afgewerkt stappenplan naar succesvolle integratie klaar. In het begin werd haar intrede in deze nieuwe wereld gekleurd door angst, onzekerheid en onbegrip.

‘Zelforganisaties zijn uitzonderlijk effectief.’

Vandaag is Mona een 34-jarige moeder van twee puberdochters. Ze spreekt Nederlands en zoekt werk. Voor Mona is één ding duidelijk: had ze niet aangeklopt bij de laagdrempelige armoedebeweging voor mensen met een migratie-achtergrond, dan zou ze nooit zo ver geraakt zijn. Het vertrouwen dat ze er opbouwde, legde de basis van haar integratieparcours.

Mona is geen alleenstaand verhaal. Zelforganisaties zijn uitzonderlijk effectief, in elk integratiebeleid.

Social brokers

Heel wat zelforganisaties zetten actief in op die brug van de eigen oever naar de bredere samenleving. Ze brengen hun leden in contact met Vlaamse instellingen, taallessen, oudervergaderingen in het onderwijs of VDAB.

Verenigingen spelen een grote rol om de communicatie tussen overheidsinstanties en de eigen gemeenschap soepeler te laten verlopen. Lokale overheden doen vaak een beroep op verenigingen om nieuwe regelgeving of aanbod kenbaar te maken.

Sommigen organiseren zelf taallessen omdat het bestaande aanbod te lange wachtlijsten of te hoge drempels heeft. Een voorbeeld daarvan zijn vrijwilligers die Nederlandse taallessen organiseren voor veertigplussers en senioren. Deze mensen willen Nederlands leren om meer zelfstandig te zijn en niet altijd familie te moeten inschakelen als tolk.

Ontwikkelen van nieuwe identiteiten

Voor wie nog twijfelt: zelforganisaties zijn niet gericht op het terugplooien op de eigen identiteit, wel op de ontwikkeling van nieuwe identiteiten. Zij ondersteunen mensen met een migratie-achtergrond door mee antwoorden te zoeken: Hoe red ik mij in deze samenleving? Hoe draag ik bij tot die samenleving? Hoe kan ik mijn kinderen steunen? Hoe kan ik moslim zijn in Vlaanderen?

‘Voor wie nog twijfelt: zelforganisaties zijn niet zozeer gericht op het terugplooien op de eigen identiteit, wel op de ontwikkeling van nieuwe identiteiten.’

Deze zoektocht loopt niet altijd van een leien dakje in een samenleving waarin tegenstrijdige verwachtingen bestaan. En er zijn mensen en groepen die terugplooien op de eigen gemeenschap en radicaliseren in de eigen religie. Ook zelforganisaties zijn daar bezorgd over. Tegelijk denken verenigingen dat zij op dit vlak een rol kunnen spelen. Doordat zij een groot vertrouwen genieten van hun achterban, krijgen zij het krediet om gevoelige thema’s zoals radicalisering, zelfdoding of homofobie bespreekbaar te maken.

Gewaardeerd voelen

Zelfwaardering is een belangrijke voorwaarde om een sterke band met de eigen groep te combineren met een sterke band met de samenleving. Zelfwaardering leidt bij minderheidsgroepen niet tot afwijzing van de samenleving. Integendeel, vanuit zelfwaardering groeit ook waardering voor de samenleving.

Zelfwaardering komt niet uit de lucht gevallen. Je ontwikkelt ze in een omgeving waarin je gewaardeerd wordt. Hoe ervaren mensen met een migratie-achtergrond de samenleving?

‘Zelfwaardering komt niet uit de lucht gevallen.’

Op deze vraag is geen eenduidig antwoord mogelijk. Zelforganisaties signaleren een aantal tegenstellingen. Langs de ene kant ervaren zij ruimte voor eigenheid en religieuze beleving. In de media en het openbare leven zijn kleur en diversiteit steeds meer vanzelfsprekend. Scholen erkennen religieuze feestdagen en in sommige openbare besturen is een hoofddoek toegelaten.

Langs de andere kant ervaren zelforganisaties ook het tegenovergestelde. Media zetten de schijnwerpers op de radicale islam. Onwetendheid en valse informatie maakt veel mensen bang van de islam. Racistische uitspraken lijken maatschappelijk aanvaard en dat verontrust minderheidsgroepen. Zij voelen zich geviseerd en gediscrimineerd.

Brede opdracht

Lees ook

'Zelforganisaties schieten als paddenstoelen uit de grond'

Omgaan met deze spanningen is een belangrijke verantwoordelijkheid voor beleidsmakers. Zij moeten structuren ontwikkelen die niet polariseren maar verbinden. Maar daar ligt ook een opdracht voor ons allen. Vaak maken individuele contacten het verschil waardoor mensen met een andere achtergrond er toch in slagen om elkaar te respecteren en met elkaar te werken, wonen en leven.

Omdat verenigingen en zelforganisaties lokaal georganiseerd zijn, slagen zij er gemakkelijker in om laagdrempelige uitwisseling, samenwerking en ontmoeting te organiseren tussen mensen. Veel redenen dus waarom geen enkel integratiebeleid zonder zelforganisaties kan.