Alcohol op de eerste lijn

Dubbelzinnig

Als maatschappij hebben we een dubbelzinnige positie tegenover alcohol. Alcohol is dikwijls van de partij als sociaal smeermiddel. Het is niet makkelijk om geen alcohol te drinken op feesten, recepties of etentjes. Als je weigert ben je waarschijnlijk ziek of zwanger.

‘Problemen door alcohol blijven taboe.’

Op het moment dat mensen in de problemen komen door alcohol, wordt alcoholgebruik echter een taboe. De omgeving keert zich af van de gebruiker, de schuld wordt bij hem gelegd.

Maatschappelijk probleem

De meeste Vlamingen drinken alcohol: 76% drinkt minder dan zeven glazen per week, 13% drinkt acht tot veertien glazen, 11% drinkt wekelijks meer dan 15 eenheden. De nieuwe alcoholrichtlijn hanteert een strengere grens. Men spreekt voortaan van riskant gebruik vanaf tien glazen per week, en dit zowel voor mannen als vrouwen.

Riskant gebruik is echter niet altijd problematisch. Het wil gewoon zeggen dat de risico’s op gezondheidsproblemen verhogen. Bij 15% van de mannen en 5% van de vrouwen vinden we wel indicaties voor een alcoholstoornis.

Impact

Het alcoholgebruik brengt een belangrijke maatschappelijke kost met zich mee. In België wordt deze geraamd op 2,1 miljard euro per jaar of 191 euro per inwoner. Naast deze financiële kosten, is er ook het verlies aan gezonde levensjaren door alcoholgebruik. Dit wordt geraamd op 175.000 gezonde levensjaren.Vander Laenen, F. (2016), ‘Alcohol, tabak en illegale drugs hebben grote impact’, Sociaal.Net, 30 september 2016.

De Wereldgezondheidsorganisatie linkt meer dan 200 ziekten en kwetsuren aan alcohol. Het gaat hier bijvoorbeeld over een omgeslagen voet of een hoofdwonde na een val omwille van alcoholgebruik. Als we kijken naar de mortaliteit is één op zeven van de mannelijke en één op dertig van de vrouwelijke overlijdens toe te schrijven aan alcohol. In Vlaanderen vallen er jaarlijks meer doden door alcohol dan in het verkeer.

Gebruik in kaart

Welzijnsdiensten op de eerste lijn worden dagelijks geconfronteerd met de gevolgen van alcoholgebruik. Hulpverleners zijn er echter niet altijd van bewust dat alcohol een rol speelt in het leven van hun cliënt.

‘Er vallen meer doden door alcohol dan in het verkeer.’

Naast de aan alcohol gerelateerde zieken en kwetsuren heeft problematisch drinken belangrijke gevolgen voor de omgeving van de drinker. Denk aan familiale en financiële problemen, partnergeweld of de impact op de kinderen.

Het is daarom belangrijk om in een begeleiding ook het alcoholgebruik in kaart te brengen. Veel eerstelijnswerkers aarzelen om dit te doen, omdat ze vrezen dat de relatie met hun cliënt zou verslechteren. Uit eigen onderzoek weten we dat dit een mythe is.VAD onderzocht de accepteerbaarheid van screening en kortdurende interventies op spoeddiensten in Vlaanderen: Möbius, D., Defillet, T., Titeca, K., Gunst, G., Kindt, K. en Rens, B. (2014), ‘Met vallen en opstaan: alcohol aanpakken op de spoed’, Verslaving, 10(2), 42-56. Dit onderzoek bevestigde wat we in de internationale literatuur voor verschillende settings terugvinden.Meer dan 95% van de mensen heeft er geen problemen mee dat het thema aangekaart wordt.

Leefstijl

Een makkelijke manier om het thema te bespreken, is het gedrag screenen via een leefstijlbevraging. Het bevragen van alcoholgebruik moet voldoende breed gebeuren. Wanneer je enkel screent bij een vermoeden van een stoornis, mis je twee derde van de problemen.

‘Enkel screenen bij vermoeden is onvoldoende.’

Een gestructureerde vragenlijst kan helpen bij het inschatten van het gebruik. Voor de laagrisicogroep zal korte feedback volstaan. Bij de groep van problematische drinkers is het een kans om hulp aan te bieden.

We weten dat slechts 17% van de mensen met een alcoholstoornis zelf hulp zoekt. Bovendien duurt het gemiddeld achttien jaar voordat men een hulpverlener raadpleegt. De eerste lijn heeft dus een belangrijke rol in het dichten van deze behandelingskloof.

Interventie

Voor de groep riskante gebruikers, zij die meer dan tien standaardglazen per week drinken, is een kortdurende interventie aangewezen. Dit kan gebeuren via een motiverend gesprek.

Een veelgebruikt Engels acroniem voor zo’n interventie is FRAMES: Feedback, Responsibility, Advice, Menu of options, Empathy en Self efficacy. Kort samengevat: geef feedback over de screeningsresultaten, laat de verantwoordelijkheid om te veranderen bij de cliënt, geef een duidelijk advies, laat de keuze van veranderopties bij de cliënt, doe dit op een empathische manier en versterk de persoonlijke effectiviteit van de cliënt.

‘Een kort gesprek kan voor stoornissen voorkomen.’

Met een kort gesprek van enkele minuten tot een kwartier kan men veel stoornissen voorkomen. Het gemiddeld effect van een kortdurende interventie is een daling van twee eenheden per week. Deze daling zou een grote groep van riskante drinkers onder de huidige alcoholrichtlijn brengen. En zo vermijden dat ze later in de problemen komen.

De screening en de kortdurende interventies kunnen perfect uitgevoerd worden door eerstelijnswerkers.Eerstelijnswerkers kunnen voor vorming, coaching en informatie terecht bij de CGG-preventiewerkers Tabak, Alcohol en Drugs. Op www.me-assist.com vinden ze hulpmiddelen voor screening, kortdurende interventie en doorverwijzing van hun cliënten.

Goed nieuws

Indien we de consumptie van alcohol met 10% kunnen doen dalen, besparen we 7,2% op de gezondheidskosten die eruit voortvloeien. Kortdurende interventies kunnen hierbij een grote rol spelen. Ze zijn zeer kosteneffectief.Angus, C., e.a. (2014), ‘What are the implications for policy makers? A systematic review of the cost-effectiveness of screening and brief interventions for alcohol misuse in primary care’, Frontiers in psychiatry, 5.