Maak de jeugdzorg minder bijzonder

Slechte kop

Bram is kwaad. Hij getuigde via een filmpje op een studiedag over kindermishandeling en vandaag staat zijn foto in de krant. “En dat allemaal zonder vragen.” Hij gaf zijn toestemming om het filmpje te tonen op de studiedag, niet om zijn foto te publiceren.

Steven is ontgoocheld over de kop van zijn interview. Hij had een lastige periode achter de rug, heeft dingen gedaan die niet kunnen, maar voelde zich opnieuw gelanceerd. Hij was dan ook blij dat hij aan een krant zijn verhaal mocht doen. Het werkte bevrijdend. Maar de kop heeft alles verpest. Die was zo negatief.

Vree wijs

Xenia laat een ander geluid horen. Ze werkte mee aan een reportage over kinderarmoede en is nog steeds enthousiast. “De mensen van TV hebben me vooraf heel goed ingelicht over wat er ging gebeuren. Ze kwamen bij mij thuis en babbelden lang met mij.”

 ‘Veel uiteenlopende verhalen over de media.’

Als je met kinderen en jongeren over hun ervaringen met media spreekt, hoor je heel uiteenlopende verhalen. Sommigen zijn kwaad omwille van het gebrek aan respect, anderen hebben de impact van hun publieke optreden onderschat. Nog anderen vonden het gewoon “vree wijs”.

Kinderen en jongeren zijn mensen en zoals nogal wat mensen, vinden ze het fijn om aandacht te krijgen voor wie ze zijn, wat ze doen en wat ze meemaken. Dat dit dan ook op TV, radio of in de krant kan, maakt het extra spannend.

Beschermen

Maar sommige kinderen en jongeren leven in moeilijke situaties of maken heel ernstige zaken mee. Op zo’n momenten is het beschermen van kinderen extra van belang. Zowel voor nu, als voor later.

Het spanningsveld tussen ruimte geven aan kinderen en jongeren om zich te tonen en tegelijk erover waken dat dit tonen het belang van het kind of de jongere niet schaadt, zal er altijd zijn. Het mag ons niet verlammen, maar we mogen het ook niet veronachtzamen.

Raad voor Journalistiek

Dat toont ons ook de nieuwe richtlijn over minderjarigen en media die eind vorig jaar door de Raad voor Journalistiek werd voorgesteld: “De journalist houdt het belang van de minderjarige voor ogen. Hij heeft aandacht voor het recht op bescherming, maar ook voor het recht op vrije meningsuiting van de minderjarige.” Klinkt vertrouwd in de oren.

‘De bescherming van een minderjarige primeert.’

Maar wat met een zin: “Toestemming voor herkenbare beelden is ook niet nodig wanneer een gewichtig maatschappelijk belang zwaarder doorweegt dan het belang van de minderjarige?” Dat is al veel minder helder. Hoeveel wikken en wegen laat het belang van het kind toe?

Sociale media

Elke mediareportage heeft invloed op een minderjarige en zijn leefomgeving, ongeacht of de reportage een positief of negatief beeld brengt. Sociale media versterken dit nog, waardoor problemen niet enkel vandaag of morgen, maar gedurende jaren kunnen uitgesmeerd worden.

Ook de mogelijkheid om programma’s vlot op te nemen en te verspreiden via onlinekanalen als YouTube zorgt ervoor dat beelden blijven circuleren. Vandaar dat de bescherming van een minderjarige en zijn omgeving primeert.

Publicatieverbod in jeugdzorg

Voor de groep kinderen en jongeren die onder een maatregel van een jeugdrechter staan, geldt dan nog eens bijzondere regelgeving. De wet op het publicatieverbod verbiedt het verspreiden van teksten, tekeningen, foto’s of beelden waaruit de identiteit kan blijken van deze jongeren.

‘Minderjarigen kunnen de gevolgen niet altijd inschatten.’

Ze worden zo beschermd voor de schadelijke gevolgen van negatieve media-aandacht. Zo’n media-aandacht kan immers zorgen voor onnodige last in het verdere leven, bijvoorbeeld bij de zoektocht naar werk.

Dat klinkt heel logisch. Minderjarigen kunnen de gevolgen van de aandacht niet altijd goed inschatten. Zij niet alleen trouwens, ook volwassenen schrikken vaak van de impact van berichtgeving.

Oneerlijk

En toch is het opnieuw niet zo eenvoudig. Sommige kinderen en jongeren die onder een maatregel van de jeugdrechter vallen, ervaren het absolute verbod als oneerlijk.

Zij kunnen hun verhaal niet kwijt zoals ze zelf willen. Ze kunnen niet zelfstandig beslissen hun verhaal wel of niet te brengen. Evenmin kunnen ze hiervoor toestemming vragen, bijvoorbeeld aan de jeugdrechter.

Hun verhaal vertellen kan, maar dan met een ‘blur’ over het gezicht of met een vervormde stem. Maar dan voelt het nogal snel alsof je een zware misdadiger bent.

‘In Ierland kan de jeugdrechter het publicatieverbod opheffen.’

Zijn er alternatieven? Ierland heeft een systeem dat gelijkaardig is aan het onze. Het grote verschil is dat de jeugdrechter in een beperkt aantal gevallen kan instemmen met de bekendmaking van de identiteit van de minderjarige.

In het Verenigd Koninkrijk geldt het publicatieverbod enkel ten aanzien van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit plegen. Zij maken een onderscheid tussen een 16-jarig meisje dat haar 14-jarig zusje aanvalt, en een minderjarige die wil vertellen over het pleeggezin waarin zij of hij verblijft. Bovendien heeft de jeugdrechter de bevoegdheid het verbod op te heffen, waarbij in elke individuele zaak rekening wordt gehouden met het belang van de minderjarige.

Open deur voor misbruik?

Moeten wij ook in Vlaanderen streven naar nieuwe wetgeving? Vormt een mogelijke wijziging van de wet op het publicatieverbod een open deur naar meer misbruik van verhalen van jongeren uit de jeugdzorg?

Het risico lijkt beperkt. Zeker als we ook het onderscheid tussen snelle en trage media in de discussie binnenbrengen. Wanneer de jeugdrechter geval per geval toestemming moet geven om uitzondering te maken op het publicatieverbod, zal dit enkel mogelijk zijn voor trage media.

Snelle media zijn alle media die berichten direct of binnen een erg korte tijdspanne de wereld insturen. Dergelijke berichten zijn kort en laten vaak weinig ruimte en tijd om goed af te toetsen bij de minderjarigen. Bijvoorbeeld om het artikel voor publicatie even voor te leggen.

Trage media zijn uitgebreider. Er is tijd en ruimte om een goed voorbereid en genuanceerd verhaal te brengen. Je kan het procesmatig toetsen bij de minderjarige en zijn omgeving.

Een gewoon verhaal

Maar laat ons bovenal niet vergeten dat kinderen en jongeren in een verontrustende opvoedingssituatie vaak een heel gewoon verhaal willen vertellen. Het zou de bijzondere jeugdzorg iets minder ‘bijzonder’ kunnen maken.

In het huidige streven naar meer vermaatschappelijking van de zorg is dat misschien niet onbelangrijk.Het Kinderrechtencommissariaat publiceerde hierover een nieuwe publicatie: ‘Minderjarigen in de media‘.