Hoezo? Proactief?

Vooruitzien en anticiperen

We gebruiken elke dag allemaal veel woorden. Ook in de hulpverlening. Het vakjargon is nooit ver weg. De kans is groot dat onlangs nog het woord ‘proactief’ is gevallen. Maar bedoelen we wel hetzelfde wanneer we dit modewoord in de mond nemen?

Een greep uit de definities. Proactief is “vooruitziend, anticiperend op verwachte ontwikkelingen”. Zo is een ‘proactief beleid’ een beleid dat de problemen voor wil zijn.

‘Proactieve mensen laten zich niet zomaar leiden door omstandigheden.’

Er zijn ook proactieve mensen. Zij beheersen de kunst om te focussen op zaken waarop ze invloed kunnen hebben. Ze wachten niet af tot er iets gebeurt en ze durven ook fouten te maken. Je kan proactief denken en handelen, vanuit een proactieve houding. Het lijkt wel een aangeboren of getrainde eigenschap.

Proactief en reactief

Simpel gesteld, is proactief het tegengestelde van reactief. Zo zouden reactieve mensen sterk beïnvloed worden door hun omstandigheden. Proactieve mensen laten zich niet zomaar leiden door omstandigheden, maar nemen beslissingen die ze zelf belangrijk vinden. Nog straffer: “proactieve mensen laten zich leiden door hun waarden en reactieve mensen door hun gevoelens.”

Proactief ingestelde hulpverleners werken vaak met reactieve mensen, die sterk afhankelijk zijn van anderen en hun omgeving. Reactieve mensen wachten tot er iets verandert: “Als mijn vrouw wat geduldiger wordt, dan zal ik rustiger worden.” Of: “Als ik een sociale woning krijg, zal ik mijn leven op de sporen krijgen.” Reactieve mensen hopen dat ze gelukkig zullen zijn, wanneer hun omstandigheden veranderen. Maar dat loopt niet altijd goed af. En daar sta je dan.

Proactieve mensen bepalen zelf hun gevoelens en bekijken hoe ze het zelf kunnen aanpakken. Ze nemen verantwoordelijkheid voor hun leven en ze proberen de situatie te beïnvloeden met eigen gedrag. Sociale professionals halen dan alles uit de kast om hun cliënten empowerend te ondersteunen om meer proactief te zijn. Al mogen ze niet vergeten om ook een proactiever beleid te prikkelen.

Niet afwachten

Toch hangt er in het sociale veld aan de term ‘proactief’ meestal een andere betekenis. Een proactieve hulpverlener wacht niet tot iemand een hulpvraag stelt en gaat er zelf op af.

‘Een proactieve sociale professional wacht niet af.’

Wil je een proactieve sociale professional zijn, dan wacht je niet af. Je probeert om met kwetsbare mensen aan de slag te gaan, vooraleer zij zelf een hulpvraag stellen. Zo probeer je te vermijden dat hun problemen aanhouden of zelfs verder escaleren. Dat is een gezonde preventieve reflex.

Proactief handelen zal ook vaak outreachend zijn. Het verdraagt geen afwachtende ‘zitvlakhulpverlening”.

Drempels

Toch is dat proactief handelen soms giswerk, want je weet niet altijd waarom die mensen (nog) geen hulpvraag stelden. Als je proactief drempels kan overwinnen en toegankelijkheid versterken, dan is dat een goede zaak. Maar je zal onder dezelfde noemer van proactief handelen ook met ‘bemoeizorg’ aankloppen bij mensen die geen hulp (meer) wensen.

Die ‘zorgwekkende zorgmijders’ zetten je weer met de voeten op de grond en doen je hopelijk niet opnieuw in je veilige schulp kruipen. Want we weten dat die zorgmijding vaak samengaat met een ‘handelingsverlegenheid’ van sociale professionals. Da’s een reactie die hen juist minder proactief maakt.

Watchful waiting

Tenzij je ook dan proactief op post blijft, met presentie en nabijheid. Want we schreven al dat proactief handelen door waarden is aangedreven, zoals discretie en het respecteren van het tempo van de cliënt.

Lees ook

Hoezo? Empowerment?

Die waarden verdragen geen dadendrang met oorlogstermen zoals ‘erop af!” Het klinkt misschien raar, maar op post blijven met ‘watchful waiting’ is ook een kenmerk van sterk sociaal werk.

Proactief beleid

Proactieve rechtendetectie is helemaal top. Het is een omslag naar een dienstverlening die zelf het initiatief neemt om de rechten van de burgers te realiseren en zo onderbescherming te bestrijden. Proactief rechten toekennen kan zelfs automatisch, dan lopen er geen sociaal werkers in de weg.

Hoe simpel kan het zijn.