Hoezo? Gezin?

We gebruiken elke dag allemaal veel woorden. Ook in de hulpverlening. Het vakjargon is nooit ver weg. Maar vaak gaat het over heel courante woorden, zoals ‘gezin’. Zo eenvoudig en vanzelfsprekend. Op het eerste gezicht, want wat we eronder verstaan durft al eens uiteen te lopen.

Maria, Jozef en Jezus

“Our house is a very, very, very fine house.” Deze oorwurm van de folk- en rockgroep Crosby, Stills, Nash & Young roept het beeld op van een gezin, “with two cats in the yard” en nog meer “la-la-la” gezelligheden in het refrein. Gezinnen zijn dus mensen die in huizen wonen, netjes van elkaar gescheiden van goede of minder goede buren.

‘Is het wel een goed idee om een samenleving te bouwen op een afbrokkelende hoeksteen?’

In de beste christelijke traditie was het ‘kerngezin’ of ‘nucleair gezin’ de hoeksteen van de samenleving. Maria, Jozef en hun zoon Jezus stonden model voor een samenlevingsvorm die de beste garanties geeft voor reproductie en een mooie toekomst.

Mee met de tijd

Twee partners die samenwonen met één of meer kinderen: in onze Westerse samenleving was dat lange tijd de standaard. Ondertussen weten we wat een nucleaire splitsing kan teweegbrengen: binnen de kortste keren kom je in een nieuwe realiteit terecht. Zo ook met het gezin: in no time was het Vlaamse kerngezin in 2023 nog goed voor slechts 28 procent van de huishoudens.

Sommige politieke partijen profileren zich als moderne gezinspartij. Aan het gebruik woord gezin blijft dan een zweem van heimwee hangen naar het ideale kerngezin. Maar is het wel een goed idee om een samenleving te bouwen op een afbrokkelende hoeksteen?

Wikipedia is wel helemaal mee met de tijd en ziet gezinnen als “samenlevingsvormen die een herkenbare sociale eenheid zijn, met al dan niet verwante personen die duurzame en affectieve banden hebben en elkaar onderling steun en verzorging verlenen.”

Een mozaïek van gezinnen

Het rijtje van gezinsvormen wordt steeds langer.

‘Eenoudergezinnen’ ontstaan wanneer een van de partners overlijdt, bij een scheiding of wanneer een alleenstaande een kind krijgt. Zeldzamer zijn de ‘meeroudergezinnen’ met een externe donor of in een polyamoureuze relatie. De ‘nieuw samengestelde gezinnen’ maken een opmars door de toename van scheidingen, al dan niet gecombineerd met ‘co-ouderschap’ of met een ‘nestgezin’ waarbij ouders beurtelings in het gezin komen wonen.

‘Er zijn zelfs mikadogezinnen.’

En wist je dat er ook ‘uitgebreide gezinnen’ bestaan, wanneer er minstens een verwant komt bijwonen of gezinnen die alleen online samenleven? En er zijn zelfs ‘mikadogezinnen’ die bestaan uit stukjes van meerdere andere gezinnen. Of de ‘family of choice’, een soort zelfgekozen gezinsvorm zonder biologische banden.

Voorbij de bubbel

Sommigen steken nog een tandje bij en rekenen finaal af met het kerngezin en al wat daarop lijkt. De kritiek van deze gezinsabolitionisten is vlijmscherp: “Doordat in onze samenleving het kerngezin geldt als dé plek waar kinderen worden grootgebracht, ervaren ouders een enorme druk, verwachten partners veel te veel van elkaar en zijn veel vrouwen niet financieel zelfstandig. Binnen het kerngezin zijn kinderen bovendien overgeleverd aan de grillen van ouders die ze niet hebben uitgekozen. En omdat de kinderen van rijke ouders veel meer kansen krijgen dan die van minderbedeelde ouders, neemt de sociale ongelijkheid eerder toe dan af. Wil je de wereld veranderen, dan zul je ook het instituut aan de basis van die wereld moeten veranderen: het kerngezin.”

‘Wil je de wereld veranderen, dan zul je ook het instituut aan de basis van die wereld moeten veranderen: het kerngezin.’

Ach ja, de bubbel. Deze afgesloten levenssfeer moest ons beschermen tegen het kwade virus. Maar ze leidde ook naar meer onveiligheid, zoals gezinsgeweld. Bij tijd en wijle moeten we het gezin durven openbreken, als “een naar de oppervlakte stijgende luchtbel.”

Gezin wordt context

Misschien hebben we ook daarom in de jeugdhulp het schijnbaar eenduidige begrip ‘gezin’ vervangen door een jargonwoord: ‘context’ en ‘contextbegeleiding’. In de meest ruime betekenis slaat die context op “personen en of instanties die een rol van betekenis spelen in het leven van de jongere en/of die dit in de toekomst zouden kunnen.” Met andere woorden: “een goede vriend, lief, de buren, een leerkracht, een trainer, contactpersonen uit vrijetijdsbesteding.”

Van gezin naar context: het voedt de overtuiging dat er een dorp nodig is om een kind groot te brengen. “It takes a village to raise a child” is geen holle slogan, wel een appel op de hele gemeenschap, een veilige en gezonde omgeving waarin kinderen moeten kunnen opgroeien.

Geen kind(eren), geen gezin?

Kunnen we onze burgerbevolking opdelen in ‘gezinnen’ en ‘niet-gezinnen’? En spreken we ook van een gezin als er geen kinderen zijn? Sommigen zien kinderloze koppels ook als een gezin, voor anderen is het lidmaatschap van kinderen een must.

‘Spreken we ook van een gezin als er geen kinderen zijn?’

Toch mogen we ervan uitgaan dat een gezinspartij, de gezinswetenschappen, het gezinsbeleid, de gezinsbegeleiding of de dag van het gezin focussen op gezinnen met minstens een ouder en één of meer kinderen.

In de jeugdhulp focussen we op opvoedingsproblemen. Zonder kinderen dus geen gezinsbegeleiding. Logisch toch, al leren initiatieven als ‘1 Gezin 1 Plan’ ons dat de ondersteuning van kwetsbare gezinnen ook vraagt dat er iets gedaan wordt aan de persoonlijke problemen van de volwassen ouders.

Alleen is maar alleen

Een samenwonend koppel kan nog zeggen dat ze een gezin zijn. Maar wat met alleenstaanden? ChatGPT vertelt ons dat een alleenstaande “een persoon is die geen romantische partner heeft waarmee hij of zij samenwoont en ook geen kinderen heeft.” Alleenstaanden zonder kinderen hebben wel een huishouden, maar zijn dus geen gezin.

Lees ook

‘Gendergelijkheid binnen gezinnen is goed voor iedereen’

Ondertussen zijn de alleenstaanden in Vlaanderen goed voor 41 procent van de huishoudens, een meerderheid dus. De Gezinsbond moet nu ook een Bond voor Alleenstaanden dulden. Ze zijn dus met veel, die ‘echte’ alleenstaanden. En toch is onze samenleving daar helemaal niet op voorzien. Die steunt nog te veel op de aloude hoeksteen.