Ish Ait Hamou: ‘Ik doe gewoon mijn best’

Ish Ait Hamou

Ish Ait Hamou is populair. Zijn boeken worden verslonden. Hij heeft al heel wat bestsellers op zijn teller, recent voegde hij daar een nieuw boek aan toe. ‘De Theorie van de 1 of 2’ is zijn meest persoonlijke boek tot nu toe, een essay over de relatie met zijn ouders, de impact van verdoken racisme en een oproep om beter naar elkaar te luisteren.

‘Wat je in je jeugdjaren meemaakt, heeft een grote invloed op hoe je karakter evolueert.’

“De theorie had ik al vaak aan vrienden en kennissen voorgelegd. Het was de start van interessante gesprekken”, vertelt hij tussen de kleurrijke taarten van een koffiebar in hartje Vilvoorde, de thuisbasis van deze schrijver, filmmaker en voormalige danser.

“Toen de coronapandemie uitbrak, had ik een zee van tijd. Genoeg om de theorie uit te diepen, te graven naar wat ik en anderen hadden ervaren, dat gevoel van angst en frustratie waar ik niet meteen de vinger op kon leggen.”

Ook al lijkt wat hij beschrijft iets van lang vervlogen tijden, het maakte in de jaren ‘90 deel uit van zijn leefwereld als tiener. “Wat je in je jeugdjaren ziet en meemaakt, heeft een grote invloed op hoe je karakter evolueert en hoe je kijkt naar de wereld”, zegt hij.

Goede Marokkanen

“In die tijd waren er slechts enkelen van ‘ons’ die een belangrijke positie innamen: zij waren de één of de twee waarop mijn theorie is gebaseerd. Dat waren de mensen met succes: ze hadden een goede job, een diploma of een zaak opgestart. Dat waren de ‘goede’ Marokkanen, want zij hadden iets bereikt.”

Ook op school kwam hij weinig voorbeelden tegen: ook school was er maar één moslimleerkracht. “In de richting Latijn zat maar één Marokkaan, want Marokkanen belandden als kind bijna automatisch in de ‘lagere’ studierichtingen. De richting Latijn leek niet voor ons weggelegd.”

“Als tiener ga je dan automatisch geloven dat er voor sommige posities in de samenleving maar één of twee plekken zijn voor mensen zoals jij. Dat is voor jongeren best intimiderend. Wanneer je dromen koestert, komt de angst dubbel en dik naar boven. Je probeert je droom waar te maken, maar je ziet dat iemand die positie al heeft ingenomen. Dat belemmert je in je ambitie en verlaagt je zelfbeeld.”

Dancing Carré

“Die angst wilde ik ontleden in mijn boek. Hoe is die ontstaan? Hoe kan je daartegen vechten? En is het altijd goed om dat gevecht aan te gaan? Iemands doorzettingsvermogen is rekbaar, maar de rek is niet oneindig. Na een tijd is je best doen niet meer voldoende. We leggen vaak de verantwoordelijkheid bij het individu zelf. Maar er is altijd een context.”

‘Telkens voelden we de vinger van de buitenwipper op onze borst: Jij mag niet binnen.’

Om dat te illustreren, start het boek met een anekdote die veel jongeren met Marokkaanse roots herkennen. Het verhaal van de nachtclub waar ze niet binnen mochten. “Mijn vrienden en ik hielden van hiphop en wilden graag in dancing Carré binnengeraken. Telkens voelden we de vinger van de buitenwipper op onze borst: ‘Jij mag niet binnen’.”

“Tot ik op een dag toch werd toegelaten. Ik was een van die een of twee Marokkaanse jongens die toch binnen mocht. Ik kon zelfs een lidkaart bemachtigen. Uitzinnig van vreugde was ik, tot ik buitenkwam. Daar sloeg de angst mij om het hart om de anderen teleur te stellen. Ik wist dat het elke zondag bij één of twee zou blijven. Dus zocht ik daarna allerlei excuses om niet met mijn vrienden te moeten gaan. Uiteindelijk vroegen ze er zelfs niet meer naar.”

Erfenis van de ouders

Volgens Ish heeft een deel van die angst te maken met de erfenis die de dertigers en veertigers uit de Marokkaanse gemeenschap met zich mee dragen. Je vergelijkt het in je essay met de onuitgesproken angst van jullie ouders toen ze naar België kwamen.

‘Mijn kleine ‘pijntjes’ waren niets in vergelijking met mijn ouders hun ‘heldendaden’.’

“Mijn ouders vertelden weinig over de emotionele reis die ze hadden gemaakt toen ze in België toekwamen. Hun ervaringen zwegen ze dood.” Ish’ ouders waren dankbaar voor de kansen die ze hier kregen. “Ze vergeleken het met hun referentiekader: het dorpje in het zuiden van Marokko waar ze vandaan kwamen. Mijn vader werkte in België als arbeider in een staalfabriek. Hij was tevreden dat hij een job kon krijgen en een rijhuis kon kopen.”

“Daarom vond ik het als kind moeilijk om met hen over mijn problemen op school te praten. Mijn kleine ‘pijntjes’ waren niets in vergelijking met hun ‘heldendaden’, met de weg die zij hadden afgelegd.”

Angst en afgunst

“Tegelijk kregen ik en de andere kinderen met migratieroots op school regelmatig te maken met onderhuidse agressie, kritiek en verdoken racisme. Wanneer ik een taak niet had gemaakt, klonk het excuus van de witte leerling in de oren van de leerkracht altijd geloofwaardiger. We werden niet rechtstreeks veroordeeld, maar op een andere manier behandeld. Het was een subtiel verschil.”

‘Door die onderhuids, sluimerende discriminatie hebben we trauma’s opgelopen.’

“Het is een verhaal opgebouwd vanuit mijn herinneringen, maar het is universeel. We vonden het zo normaal dat we er met niemand over spraken. We dachten dat het aan ons lag.”

Lees ook

‘Racisme is een chronische stressor, het schaadt de gezondheid en kost mensenlevens’

“Pas later besefte ik dat wij door die onderhuids, sluimerende discriminatie trauma’s hadden opgelopen. We hadden alle ervaringen onderdrukt uit schrik om afgewezen te worden. Vandaag besef ik dat we er als gemeenschap over moeten praten. Die dialoog wilde ik met dit boek op gang trekken.”

“Mijn twee broers en zus zijn de eerste generatie die hier opgroeide. Ons vertrekpunt is Vilvoorde, de klas waarin we les volgden, de manier waarop autochtone Vlamingen met ons omgingen… We maken deel uit van een sociaal weefsel waarin meer mogelijk is. Daarom koesteren we andere dromen dan onze ouders, daarom voelen we die discriminatie anders aan.”

Superdiversiteit

Anno 2024 is de groep mensen met een migratieachtergrond groter en meer diverser dan ooit tevoren. Onze samenleving is superdivers maar dat lokt tegelijk een tegenreactie uit, waar verrechtsing en racisme deel van uitmaken. Zitten daar uitdagingen voor de volgende generatie?

‘Ook vrouwen, oudere werknemers of personen met een handicap hebben het vandaag moeilijk.’

“De theorie van de één of twee bestaat nog steeds. En ze geldt niet alleen voor mensen met een migratieachtergrond, ook vrouwen, oudere werknemers of personen met een handicap hebben het vandaag moeilijk. Inclusie is nog altijd een verhaal dat moet evolueren.”

“Al hoop en denk ik dat dit de laatste kreet is van een systeem dat volgens mij in ijltempo gaat veranderen. De globalisering op economisch en cultureel vlak groeit. Grenzen zullen blijven bestaan, maar op een andere manier. Migratie gaan nog meer plaatsvinden dan vandaag. En misschien wel in omgekeerde richting: van het noorden naar het zuiden.”

Foute verwachtingen

Onze verwachtingen zitten fout, meent de schrijver. “Niemand zegt dat samenleven in een diverse samenleving makkelijk is. Het is moeilijk, er zijn uitdagingen. Een huwelijk van veertig jaar is ook niet makkelijk. Dat is werken geblazen. Net als een huwelijk is een samenleving een relatie waarin je teleurgesteld kan zijn. Begrip en geduld zijn belangrijk.”

‘We evolueren naar een wereld waarin nationaliteit en kleur minder belangrijk zijn.’

“Over honderd jaar gaan onze kleinkinderen de samenleving van nu vreemd vinden, ze gaan niet begrijpen waarover wij zo’n heisa maakten. We evolueren naar een wereld waarin nationaliteit en kleur minder belangrijk zijn. Je kan je daartegen verzetten, maar uiteindelijk heeft dat geen zin.”

“De huidige generatie jongeren heeft andere voorbeelden dan wij vroeger. Wij keken naar televisie en zagen enkel witte mensen die het ‘gemaakt’ hadden. Jongeren vandaag kijken naar YouTube en TikTok. Daar zien ze alle kleuren, nationaliteiten en leeftijden.”

Investeer daarom zo goed mogelijk in jezelf, geeft Ish als advies aan jongeren mee. “Denk na wat je prioriteiten zijn en waar je naartoe wil. Zo kan je betere keuzes in het leven maken, beslissingen die je in de juiste richting brengen. De teleurstellingen en klappen komen gegarandeerd. Hoe beter je jezelf kent, hoe beter je een ‘nee’ kan veranderen in een trampoline om tot iets beters te komen.”

Geluk met talenten

Ish Ait Hamou beseft dat hijzelf intussen tot de kring van één of twee behoort. Hij heeft geluk en is gezegend met vele talenten. Hij schopte het tot professioneel danser en choreograaf bij Adidas en is een veelgeprezen en succesvol auteur.

‘Talent hebben is één ding, maar je hebt ook mensen in je leven nodig die je aanmoedigen om je talent te vinden.’

“De eerste keer dat ik dacht dat ik schrijftalent had, was op mijn twaalfde. Ik had een verhaal geschreven over een bokskampioen die elke tegenstander tegen de mat mepte. Tot hij hiv kreeg en het onderspit moest delven.”

Toch heeft het nog jaren geduurd voor hij ging schrijven. “Met dank aan mijn lerares Engels die me aanspoorde om er meer mee te doen. Talent hebben is één ding, maar je hebt ook mensen in je leven nodig die je aanmoedigen om je talent te vinden. Zo iemand als mijn lerares wens ik elke jongere vandaag toe.”

Dromen najagen

Momenteel werkt Ish aan de film ‘BXL’, samen met zijn broer Monir. In het kort, voor hij weer naar de montagetafel vertrekt, vertelt hij waarom hij die maakt. “Ik wilde als kind al filmmaker worden, nog meer dan auteur zelfs”, zegt hij. “Het was een van mijn grootste dromen. Toen ik zestien was, vond ik een boek maar oubollig. Een film vond ik toen spannender. Ik kom dus een beetje bij mijn eerste ambitie terecht.”

‘Met wat geluk komt de film in het najaar van 2024 in de zalen.’

Na zijn kortfilm ‘Klem’ is dit zijn tweede project als regisseur. BXL vertelt het verhaal over twee broers in Brussel. De oudere is een vechtsporter die wordt uitgenodigd om naar Amerika te gaan. “Hij krijgt de kans om zijn droom waar te maken. In de film zoeken we uit wat dat voor hem betekent. Maar ook hoe de samenleving, zijn buurt en zijn broer ermee omgaat.”

Een beetje het verhaal van ‘De Theorie van de 1 of 2’ dus? “Eigenlijk wel”, glimlacht Ish. “Ook in de film vraag ik me af of het wel verantwoord is om zo’n grote dromen na te jagen. Hoe verantwoord is het dat de maatschappij ‘groot dromen’ aanmoedigt? Ben je ook een groot persoon als je je droom niet behaalt? Dat kom je te weten in de film. Met wat geluk komt hij in het najaar van 2024 in de zalen.”

Eredoctoraat aan UGent

Dichterbij in de tijd is het eredoctoraat van de UGent dat Ish Ait Hamou op 22 maart in ontvangst mag nemen. Ish staat erom bekend dat hij moeilijke thema’s bespreekbaar kan maken. Met zijn verhalen en boeken slaagt hij erin om een sterke boodschap uit te spreken, al wil hij niet beweren dat zijn werk de wereld zal veranderen.

‘Ik doe wat ik voel dat ik moet doen en kan doen. Soms heeft het een impact, soms ook niet.’

Toch is net die maatschappelijke verdienste de reden voor dit eredoctoraat. “De verhalen van Ish Ait Hamou getuigen van de vaak moeizame zoektocht van het individu naar een eigen identiteit en plek in een complexe samenleving. Met de kwetsbare en toch krachtige levensboodschap die uit zijn werk spreekt, weet hij een groot en jong publiek te bereiken”, staat in het lovende verslag van de commissie.

Lees ook

‘Racisme doet pijn. Mogen we dat alstublieft zeggen?’

“Tuurlijk ben ik daar enorm blij mee”, reageert hij. “Toen ik het telefoontje kreeg dat ik het eredoctoraat ging ontvangen, blonk ik van trots. Ik heb zes maanden hogeschool gedaan en heb nooit gestudeerd aan de universiteit. Ik ken de academische wereld niet goed. Voor mij was dit dus een fijne verrassing. Ik ben blij dat ik deel mag uitmaken van de gemeenschap van de UGent en hoop anderen te inspireren.”

“Sinds ik ouder ben, besef ik dat het soms voldoende is om een klein steentje te verleggen, zeker voor de komende generaties. Ik doe momenteel wat ik voel dat ik moet doen en kan doen. Soms heeft het impact, soms ook niet. Maar ik blijf erin geloven en gewoon mijn best doen.”