In gesprek blijven over goede zorg

Lijvig naslagwerk

De auteurs zijn Hans van Dartel, verpleegkundige en universitair docent medische ethiek aan het Leids Universitair Medisch centrum, en Bert Molewijk, programmaleider van de vakgroep Moreel Beraad (Metamedica) aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

‘Een lijvig naslagwerk.’

De nieuwe uitgave is een lijvig naslagwerk. Achteraan het boek werden (haast kopie-klaar) alle besproken methodieken als bijlage opgenomen. Elk hoofdstuk bevat één gespreksmethode of ‘stappenplan’ met een uitgebreide theoretisch onderbouwde uitleg.

Deze heruitgave telt ook enkele nieuwe hoofdstukken, onder andere een bespreking van interactief theater als manier om ethiek ter sprake te brengen. Iets wat de nuchtere Vlaming wellicht de wenkbrauwen doet fronsen.

Zorgethiek

Ook werden twee hoofdstukken met expliciete zorgethische gespreksmethoden toegevoegd. Het eerste biedt nogal evident de intussen welbekende zorgcirkel van Joan Tronto aan als leidraad. Het gaat hier over de vier fasen of kernwaarden van zorg: aandacht, verantwoordelijkheid, competentie en responsiviteit.

Het tweede zorgethisch hoofdstuk geeft een interessante aanvulling op gangbare ethische discussies: een intervisiemethode vanuit Margret Walkers’ theorie over de ‘geografie van verantwoordelijkheden’. In deze methodiek staat niet zozeer de casus of de patiënt, bewoner of cliënt centraal, maar wel het onderzoek naar de verantwoordelijkheden van zorg- of hulpverleners.

Beide overlegmethoden heb ik gebruikt bij derdejaarsstudenten verpleeg- en vroedkunde en leveren een uitstekende basis voor stage-intervisies en individuele reflectie.

Emoties

Erg interessant is het hoofdstuk over de rol van emoties in moreel beraad. De filosofie van Martha Nussbaum is het uitgangspunt voor een onderzoek naar de waarde van emoties in de zorg en hulpverlening.

 ‘Een deskundige gespreksleider is onmisbaar.’

Ook dit hoofdstuk werd uitgetest en als uitstekend beoordeeld door alumni van het postgraduaat referentiepersoon ethiek van hogeschool UC Leuven-Limburg op een terugkomdag in maart 2015. De bijhorende methode is echter te uitvoerig en eigenlijk ongeschikt voor een overleg in de praktijk.

Dat is overigens een minpunt aan vele van de gespreksmethoden uit het boek. Ze zijn erg uitvoerig en gedetailleerd en daardoor in de praktijk niet onmiddellijk bruikbaar.

Daarbij dient gezegd dat het boek opent met een stevig hoofdstuk over de context van moreel beraad. Hierin tonen de auteurs aan dat een deskundige en getrainde gespreksleider onmisbaar is voor het welslagen van het gesprek. De beschreven methoden zijn dan ‘op de achtergrond’ aanwezig. Schools volgen van de verschillende stappen is niet het opzet van het boek.

Vlaanderen

In Vlaanderen werd de praktijk van ‘broodje ethiek’, ‘casusbesprekingen ethiek’ of ‘ethische gespreksvoering’ in verschillende zorg- en welzijnsorganisaties ondertussen een vaste gewoonte. Soms zijn deze gesprekken beperkt tot een ‘commissie ethiek’, vaak kan ook op afdelingsoverleg een ethische vraag besproken worden.

Vlaamse auteurs die de voorbije jaren boeken over ethisch overleg publiceerden zijn o.a. Chris Gastmans en Linus Vanlaere (Zorgethische insteek in combinatie met personalisme als normatief kader); Axel Liégeois (Eigen stappenplan. Waarden in dialoog) en Luc Anckaert (Medische zorg en medische ethiek).

Deze gespreksmethoden bestaan veelal grofweg uit volgende stappen: (1) weergave van de feiten en identificeren van de morele vraag, (2) in kaart brengen van de verschillende betrokkenen en hun belangen, (3) identificatie van de waarden die op het spel staan en (4) keuze voor handelingsoptie en motivatie vanuit waarden.

Integraal beleid

Het is de verdienste van ‘In gesprek blijven over goede zorg’ om naast dit klassieke model ook heel andere insteken voor moreel beraad aan te bieden. Bovendien is er in dit boek ruimte voor de achterliggende ethische theorieën.

‘Een uitstekende inspiratiebron.’

Er wordt ook een aanzet gegeven voor het denken rond een integraal ethiek-beleid en ethisch leiderschap. In het derde deel van het boek werken de auteurs immers hun ideeën over de implementatie van moreel beraad in een zorginstelling uit, waarbij ook strategische en managementvoorwaarden aan bod komen.

Daarmee wordt het idee van moreel beraad niet opgesloten in casusgebonden afdelingsoverleg of reflectie over attitudes van de zorgverleners, maar gaat het werkelijk over gesprek over goede zorg, ook op macro-niveau.

Dit boek kan dienen als een naslagwerk voor al wie met ethiek bezig is in zorg- en welzijnsorganisaties. Het is een uitstekende inspiratiebron voor docenten ethiek, leden van ethische commissies en referentiepersonen ethiek.