Emotionele ontwikkeling in verbinding

Geen handleiding

Verwacht geen methodiek in de zin van een gebruiksklare handleiding. Wel de uitdieping van een aantal concepten zoals emotionele ontwikkeling, afstemming of beschikbaarheid. Het boek biedt heel veel inspiratie om hierover met een team na te denken.

‘De focus ligt op verbinding.’

De focus van het boek ligt niet zozeer op de emotionele ontwikkeling, maar vooral op de verbinding tussen begeleiders en deze bijzonder uitdagende doelgroep. En dit op verschillende vlakken en in diverse vormen.

Emotionele ontwikkeling

Het concept emotionele ontwikkeling kreeg de laatste jaren in de sector veel aandacht. De schaal voor emotionele ontwikkeling (SEO) is in voorzieningen een veelgebruikt instrument. De auteurs waarschuwen voor een foutieve interpretatie van emotie en emotionele ontwikkeling als een persoonskenmerk. Belangrijker dan zicht te krijgen op het niveau van emotionele ontwikkeling van een cliënt, is te zoeken naar emotionele afstemming op de noden van de cliënt.

Hier komen we aan de kern van het boek: door permanente reflectie probeert de begeleider zich emotioneel beschikbaar op te stellen en te mentaliseren over wat er aan de hand zou kunnen zijn bij de cliënt, bij zichzelf en bij de verbinding tussen beide partijen.

Mentaliseren

Het eerste deel van het boek behandelt vooral de theoretische kaders. Het concept ‘mentaliseren’ wordt uitgebreid behandeld. Mentaliseren of emotioneel begrijpen wordt omschreven als de innerlijke dialoog tussen het buikgevoel en het reflecterende hoofd. De diverse aspecten hiervan worden ontrafeld en geïllustreerd.

Het is verrassend en verrijkend hoeveel belang de auteurs hechten aan het buikgevoel, aan het erkennen en verkennen van deze intuïtieve kennis. Door hier de aandacht op te richten, wordt deze kennis meer bewust en kan er samen over gereflecteerd worden.

Het reflecterende hoofd verwijst naar het bewust reflecteren over de cliënt en over jezelf als begeleider. En dit zowel individueel als in dialoog met collega’s. Elke begeleider heeft in contact met zijn cliënten een innerlijk gesprek, ook al is hij zich daar niet steeds van bewust. Oefening en coaching kunnen begeleiders helpen om constructief gebruik te maken van deze innerlijke dialoog. Dit vormt dan ook het kader voor de uitgewerkte coachingsmethodiek.

Zes stappen

De methodiek van het mentaliseren als stapsgewijs en vloeiend proces wordt voorgesteld aan de hand van zes tandwielen die op elkaar ingrijpen en samendraaien. Zes stappen die niet steeds in dezelfde volgorde aandacht moeten krijgen, maar die wel elk op zich aandacht verdienen. De onderdelen worden één voor één onder de loep genomen en beschreven aan de hand van veel praktijkvoorbeelden.

Niet alleen de ondersteuningsnoden van de cliënt verdienen aandacht, ook de ondersteuningsnoden van begeleiders. Welke blokkades en eigen weerstanden van de individuele begeleider staan de relationele afstemming in de weg?

‘Noden van begeleiders krijgen aandacht.’

Naast het buikgevoel krijgt ook ‘ademruimte’ een belangrijke plaats in het coachingproces. Hieronder verstaat men aandacht voor de eigen emotionele spanningsopbouw, de invloed van stress op je functioneren en het belang om dit in een team te kunnen delen en hier erkenning voor te krijgen.

Mildheid

Men staart zich niet blind op de enige of de beste emotionele afstemming, maar streeft naar een afstemming die ‘goed genoeg’ is. Deze houding leidt tot een zekere mildheid, die ontegensprekelijk noodzakelijk is in het werken met een uitdagende doelgroep.

Een citaat: “Veilige gehechtheid wordt niet zozeer bevorderd door de juiste en perfecte afstemming, maar door het vermogen van ouders en begeleiders om een ‘gemiste afstemming’ te herstellen en de draad terug op te pikken.”

Praktijk

In het tweede deel wordt het praktijkproces beschreven. De verschillende onderdelen van het traject komen aan bod: de vormingen over emotionele beschikbaarheid en emotionele ontwikkeling, de workshops over bejegening aan de hand van het interactiemodel van Leary, de interviews en vragenlijsten, de reflectieschriftjes en de babbelbox, een soort ‘dagboekkamer’ met een webcam waarin de begeleiders hun ervaringen deelden.

De auteurs brengen ook het leerproces in beeld, aan de hand van het HILL-model (High Impact Learning that Lasts) voor levenslang leren. De zeven bouwstenen van dit model werden getoetst aan het leerproces van het betrokken team. Het gaat hierbij onder meer om de voortdurende wisselwerking tussen formeel en informeel leren, individueel leren en teamleren, actie en kennisdeling.

‘Er is veel ruimte voor praktijkverhalen.’

Er wordt veel ruimte gemaakt voor concrete praktijkverhalen. De bevindingen van de deelnemers en de teamworkshops over bejegening worden zeer gedetailleerd beschreven. De gebruikte instrumenten en vragenlijsten worden toegelicht. Het verloop van verschillende groepssessies wordt geanalyseerd en fragmenten van individuele coachinggesprekken worden soms woordelijk weergegeven.

Succesfactoren

De auteurs besluiten met enkele succesfactoren voor organisaties en teamleiders. Diegene die mij het meest aanspreekt is de aanbeveling om teamleden bewust te maken van hun impliciete kennis. Of met andere woorden: de verbinding tussen buik en hoofd.

Dit intensieve traject van vorming, opleiding, individuele coaching, teamcoaching en supervisie voor het betrokken team werd als zeer leerrijk en verrijkend ervaren. Het is boeiend te lezen hoe de theoretische kaders rond mentaliseren, emotionele beschikbaarheid en stressregulatie samen met het team worden vertaald naar de concrete praktijk.

‘Het team groeit in bewustwording.’

Men is niet op zoek gegaan naar ‘evidence based’ effectiviteit en succes. Wel heeft men het proces op systematische en kwalitatieve wijze beschreven. Doorheen deze beschrijving kan je het betrokken team als het ware zien groeien in bewustwording.

Haalbaar

De auteurs vragen de lezer om zich niet te laten afschrikken door dit intensieve traject, om het niet te snel als ‘niet haalbaar’ te bestempelen. Het is niet als geheel te nemen of te laten, men kan er deelaspecten uit halen waar men mee aan de slag kan gaan. Dit vergt uiteraard de nodige creativiteit om er je eigen authentieke verhaal van te maken.

Bij het boek hoort een spel, MENTEMO. Dat bevat reflectievragen over stressregulatie, mentaliseren en emotionele beschikbaarheid, waarmee een team onmiddellijk aan de slag kan gaan.