Wordt sociaal werk een knelpuntberoep?

Sociaal werk zkt kracht

Vandaag verzamelen 1.300 sociaal werkers voor de Sociaalwerkconferentie. Een van de thema’s op de agenda: ‘Sociaal werk zkt kracht’. Want nieuwe werkkrachten vinden is niet evident. Vacatures voor sociaal werkers raken alsmaar moeilijker ingevuld. Dat blijkt uit cijfers die Sociaal.Net opvroeg bij VDAB.

Het aantal nieuwe vacatures die VDAB ontvangt voor maatschappelijk werkers stijgt jaar na jaar. Alleen volgt het aantal kandidaten voor deze jobs deze steile opmars niet. Waar de VDAB in maart 2017 91 openstaande vacatures voor deze beroepsgroep telde, waren dat er in dezelfde maand van dit jaar maar liefst 516, ruim vijf keer zo veel.

De openstaande vacatures stapelen zich de laatste tijd wel in meer sectoren op, maar sociaal werk springt erbovenuit. Ter vergelijking: op de volledige arbeidsmarkt gaat het ‘slechts’ om een ruime verdubbeling van het totaal aantal openstaande vacatures sinds 2017.

Opeenvolgende crisissen

De OCMW’s hebben al langer moeite om vacatures ingevuld te krijgen, vertelt Nathalie Debast, woordvoerder van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). Opeenvolgende crisissen maken het probleem vandaag zeer zichtbaar.

‘OCMW’s hebben al langer moeite met vacatures ingevuld te krijgen.’

“Tijdens de pandemie kwam er heel veel druk bij de gemeenten en de OCMW’s te liggen”, aldus Debast. “Niet enkel doordat men de vaccinatiecentra moest gaan regelen, er kwamen ook meer mensen met nieuwe hulpvragen aankloppen, ook omdat andere organisaties zoals vakbonden en mutualiteiten onbereikbaar waren.”

Vandaag is er veel extra werk door de torenhoge energiefacturen en de Oekraïnecrisis, volgens Debast. Gemeenten worden wel financieel ondersteund om de problemen het hoofd te bieden, maar ze vinden simpelweg niet genoeg sociaal werkers.

Strikte diplomavereiste

“Overal vang ik signalen op dat het alsmaar moeilijk wordt om vacatures voor sociaal werkers in te vullen, maar bij de OCMW’s is de situatie het meest prangend”, zegt Koen Hermans, professor sociaal werk en sociaal beleid (KU Leuven) en voorzitter van Sterk Sociaal Werk Vlaanderen.

“Het OCMW is vrijwel de enige plek in het ruimere werkveld waar er een strikte diplomavereiste is voor de job van maatschappelijk werker. Tegelijk is het OCMW niet de meest populaire werkgever voor sociaal werkers”, aldus Hermans.

‘Het OCMW is niet de meest populaire werkgever voor sociaal werkers.’

“De verloning is nochtans verre van slecht. Maar het OCMW is een complexe organisatie. Het sociaal onderzoek is geen evident werk. Daarnaast opereer je in een context waar de finale beslissingen door lokale politici genomen worden. En er is vaak een immense caseload. Dan is het moeilijk om maatwerk te bieden.”

Warm maken

De VVSG erkent dat voor veel pas afgestudeerde sociaal werkers het OCMW niet op hun radar staat. Ten onrechte, volgens Debast. Daarom probeert de VVSG studenten maatschappelijk werk en pas afgestudeerden op verschillende manieren warm te maken voor een job bij het OCMW.

De organisatie bezoekt onder meer de sociale hogescholen. Debast: “We leggen derdejaarsstudenten uit dat er ook bij het OCMW veel ruimte is om aan maatschappelijk werk te doen. Je kan er echt impact hebben op het leven van mensen, misschien wel meer dan op andere plekken. Maatschappelijk werk bij het OCMW is veel meer dan de perceptie die nu leeft. Wat sommigen als hindernissen zien, kan het ook net boeiend maken.”

War on talent

Buiten de OCMW’s gelden minder strikte diplomavereisten, maar ook daar speelt de war on talent volgens professor Hermans. “Als de huidige trend zich doorzet, dreigt het tekort aan sociaal werkers overal problematisch te worden.”

We vissen allemaal in een kleine vijver, zegt Anita Cautaers van CAW Groep. “Vooral bij kortlopende projecten, waar we medewerkers geen contracten van onbepaalde duur kunnen aanbieden, is het moeilijk om de juiste mensen te vinden.”

‘Vooral bij kortlopende projecten, waar we medewerkers geen contracten van onbepaalde duur kunnen aanbieden, is het moeilijk om de juiste mensen te vinden.’

“Voor Housing First en de hulp aan Oekraïense vluchtelingen zoeken de CAW’s bijvoorbeeld mensen met ervaring. Dat lossen we nu creatief op door intern te schuiven met ervaren medewerkers. Voor werkingen waar stevige multidisciplinaire teams aan de slag zijn of waar minder ervaring nodig is, werven we dan tijdelijke medewerkers aan.”

Cautaers denkt dat de CAW’s op korte termijn tekorten kunnen invullen door samenwerking met anderen. “In het kader van de Oekraïnecrisis nemen de CAW’s bijvoorbeeld heel wat lokale taken op. Dan moet je ook samen met de lokale besturen kijken wie voldoende mensen ter beschikking heeft met het juiste profiel.”

Personeelsverloop

“Werkgevers moeten vandaag rekening houden met een sterker verloop van personeel”, zegt Cautaers. “Er zijn zoveel vacatures dat medewerkers snel elders opportuniteiten zien. Dat ze veranderen van job, kan je hen niet kwalijk nemen. Mensen gaan overal proeven en engageren zich niet meer voor lange tijd voor één werkgever.”

‘Er zijn zoveel vacatures dat medewerkers elders opportuniteiten zien.’

De loonvoorwaarden zijn in de social profit min of meer gelijk, dus daar heeft het niet mee te maken, aldus Cautaers. “Mensen kijken eerder naar verlof, soepele uren, opleidingsmogelijkheden en werkdruk. Het is niet evident om mensen aan boord te houden als je weinig tijd en middelen hebt voor ondersteuning en coaching op de werkvloer.”

Zorgambassadeur

Voor Candice De Windt, sinds maart de nieuwe Vlaamse Zorgambassadeur, is het tekort aan sociaal werkers een van de aandachtsgebieden. Dat is nieuw, want haar voorgangster focuste vooral op het tekort aan verpleegkundigen.

‘Het moet meer, beter en anders’

“Onze samenleving heeft steeds meer aandacht voor mentaal en sociaal welzijn. Dat is een positieve evolutie, maar dat maakt dat we meer mensen nodig hebben”, zegt De Windt. De oplossing volgens de Zorgambassadeur: “Het moet meer, beter en anders.”

“We moeten achttienjarigen warm maken voor het beroep. Daarnaast moeten we inzetten op zij-instromers. We moeten drempels wegwerken voor mensen die zich willen omscholen en de vrijstellingen herbekijken.”

Beeldvorming

Volgens de Zorgambassadeur schort er ook iets aan het beeld dat mensen hebben over een job in de welzijnssector. “Het idee leeft dat het er hard werken is voor weinig geld. Nochtans zijn de lonen goed. We moeten dus iets doen aan die beeldvorming. We plannen een campagne die werken in welzijn in een positief daglicht zet.”

‘Het idee leeft dat het in de welzijnssector hard werken is voor weinig geld. Nochtans zijn de lonen goed.’

“Tot slot moeten we durven kijken naar de arbeidsorganisatie”, aldus De Windt. “Sociaal werkers hebben nu een allegaartje aan taken. Binnen een team zou je meer taken moeten kunnen verdelen volgens talenten.”

Sense of urgency

Ondanks de voorstellen van de Zorgambassadeur mist Koen Hermans een ‘sense of urgency’ bij het beleid. “Dit probleem komt niet uit de lucht vallen. De instroom in de bacheloropleidingen bleef de afgelopen tien jaar constant, terwijl er eigenlijk een toename nodig is. Er is namelijk een uitstroom door de vergrijzing van het personeel en sectoren zoals de OCMW’s en de jeugdhulp zien een groei van het aantal jobs.”

“Dat de tekorten zich vandaag zo scherp stellen, is wel onverwacht”, zegt Hermans. “We weten al langer dat de werkbelasting erg hoog is in de welzijnssector. Niet enkel door de werklast, maar ook door de aard van het werk. Het is geen zachte sector, het is een harde sector.”

‘Het is geen zachte sector, het is een harde sector.’

“Mensen vergeten vaak dat de job emotioneel erg belastend is. Als je voortdurend met ernstige sociale problemen wordt geconfronteerd of de uitzichtloze situatie waarin sommige mensen zitten, dan vraagt dat veel van sociaal werkers. Ik denk dat de coronacrisis voor veel mensen de druppel is geweest.”

Wat is dan de oplossing? “Ik denk dat er nood is aan een grondige denkoefening. De Zorgambassadeur zou zo snel mogelijk een task force moeten installeren waarin zowel werkgevers, opleidingen als professionals zoeken naar korte- en langetermijnoplossingen. Dat kan een sterke katalysator zijn om de krapte aan te pakken.”

Knelpuntberoep?

Door het groeiend aantal openstaande vacatures rijst de vraag: is sociaal werker op weg om een knelpuntberoep te worden? Een plek op de lijst van knelpuntberoepen van VDAB heeft onder meer als gevolg dat werkzoekenden die een opleiding voor dit beroep volgen dat gratis kunnen doen en hun uitkering kunnen behouden.

“Maatschappelijk werker wordt zeker mee bekeken bij de opstelling van de nieuwe knelpuntberoepenlijst, net als alle andere beroepen”, zegt Joke Van Bommel, woordvoerder van VDAB. Aan de hand van statistische indicatoren maakt de studiedienst van de VDAB eerst een lijst van potentiële knelpuntberoepen op.

‘Momenteel is het te vroeg om hierover voorspellingen te doen.’

“Er moet een minimum aantal vacatures zijn, maar dat is bij maatschappelijk werker alvast het geval”, zegt Van Bommel. Daarnaast bekijkt VDAB ook hoe gemakkelijk de vacatures ingevuld raken. Als dat volgens bepaalde berekeningen moeilijker blijkt dan bij andere beroepen, is dat een argument voor een plek op de knelpuntberoepenlijst.

De statistische bevindingen worden nog afgerond voor de zomer. Deze worden vervolgens getoetst bij VDAB-experten en daarna ook bij het werkveld. “Als deze kwalitatieve bevraging de statistische bevindingen kan bevestigen, dan wordt het beroep een knelpuntberoep”, legt Van Bommel uit. “Maar momenteel is het te vroeg om hierover voorspellingen te doen.”