Sociale bescherming afdwingen vanuit de buurt

Onderbescherming

Sociale bescherming is een grondrecht. Het doel is om iedereen een inkomen en hulp- en dienstverlening te garanderen. De realiteit is anders. Te veel mensen leven in een situatie waarin ze dat grondrecht niet kunnen realiseren. Dat noemen we ‘onderbescherming’.

‘Een Stek is vooral een favoriete plek.’

Enkele cijfers. Één op tien budgetmeterklanten maakt gebruik van de minimumlevering voor gas. Slechts vier van de tien rechthebbenden neemt de Vlaamse huurpremie op. Meer dan de helft van rechthebbenden op een leefloon maakt er geen gebruik van.Bouckaert N. en Schokkaert E. (2011), ‘Een eerste berekening van non‐take‐upgedrag bij leefloon’, Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid, 53, 4, 603‐627.

Enkele vragen. Hoe kan een ernstig zieke die gebukt gaat onder moeilijke leefomstandigheden zijn ziekenhuisfacturen én de schoolfacturen van zijn kinderen betalen? Hoe betaal je een stijgende sociale huurprijs met een dalende werkloosheidsuitkering? Welke levenskwaliteit heeft een persoon met een beperking die op een wachtlijst staat voor aangepaste begeleiding?

De toegenomen maatschappelijke druk op de sociale bescherming duwt meer mensen in een situatie van onderbescherming.

Vermaatschappelijking

Nog een andere ontwikkeling zet die sociale bescherming onder druk: vermaatschappelijking. Zorg, hulp- en dienstverlening moeten zo veel mogelijk geïntegreerd in de samenleving verlopen. Dit veronderstelt een garantie op professionele ondersteuning in de nabije omgeving. Probleem: die is er onvoldoende.

De huidige invulling van vermaatschappelijking knaagt aan sociale bescherming. Buurthuizen bijvoorbeeld krijgen steeds vaker mensen met een ernstige psychische problematiek over de vloer. Prima dat deze groepen de weg vinden. Maar ze krijgen onvoldoende aangepaste zorg en begeleiding.

Stek

Om die onderbescherming aan te pakken, zette Samenlevingsopbouw haar schouders onder ‘Stek’.Partners zijn SAM steunpunt Mens en Samenleving, Cera en CRESC Universiteit Antwerpen.Dat is een veilige en vertrouwde basisvoorziening voor iedereen. Mensen ontmoeten er elkaar. Het is een plek waar mensen dingen leren en op weg geholpen worden naar hulp- en dienstverlening. Hier ijveren organisaties en vrijwilligers voor meer en betere sociale bescherming. Een Stek krijgt vorm in een buurt- of dorpshuis, sociaal restaurant, inloopcentrum, ruilwinkel of een combinatie van deze plekken.

Om verschillende redenen is de naam ‘Stek’ goed gekozen. Het staat eerst en vooral voor ‘favoriete plek’. Maar een stek is ook een scheut waaruit een nieuwe plant groeit. Want in een Stek groeien nieuwe antwoorden en ideeën. Tegelijkertijd is de Stek een lucifer waarmee we het vuur aan de lont steken: de Stek klaagt maatschappelijke achterstelling en sociale uitsluiting aan.

Vandaag zijn er al verschillende Stekken actief. Twaalf pilootprojecten delen hun praktijk en ervaringen. Zo werken ze samen met partners aan een model om lokaal samen te werken aan meer en betere sociale bescherming.

Meer greep op het leven

Een Stek zet in op het op het versterken van het zelfsturend vermogen van haar bezoekers. Zo krijgen kwetsbare mensen meer greep op hun leven. Zelfsturende mensen, kunnen een rol opnemen in het verbeteren van hun situatie op het vlak van sociale bescherming.

Lees ook

Stek: van koffie tot sociale bescherming

In Sint-Truiden kookt opbouwwerker Nathalie Pirenne elke maandagavond samen met een groep daklozen in zo’n Stek, OnderOns. Daar ziet ze mensen heel concreet evolueren. “Je ziet deze groep naar elkaar toegroeien. We leren allerlei dingen over samenwerken, koken, plannen. We steken veel op over de situatie waarin de daklozen zijn beland. De nadruk van dit soort activiteiten ligt op het versterken van de veerkrachtige binnenkant. Hiermee werkt deze Stek aan een groter zelfvertrouwen en het gevoel van controle over de eigen leefomgeving.”

Een Stek is ook een lerende omgeving. Bezoekers verwerven er vaardigheden en kennis waardoor ze individueel en collectief beter gewapend zijn in de strijd voor meer sociale bescherming. Nathalie Pirenne vervolgt: “Wanneer mensen met hun talent aan de slag gaan, herwinnen ze zelfvertrouwen. De rest gaat dan vaak vanzelf: ze durven eens iets nieuws doen, dat blijkt mee te vallen en voor je het weet zijn ze vertrokken.”

Innoveren

Soms is er een dosis innovatie nodig om die ontmoeting tussen kwetsbare mensen mogelijk te maken. Ook dan is een Stek van de partij.

Opbouwwerk Bjorn Meyers getuigt over die werkzame wirwar aan diensten in Denderleeuw. “We beschikken over een nieuwe ontmoetingsruimte ‘De Palaver’. Samenlevingsopbouw, Uit De Marge, vrijwilligers en gemeentediensten zorgen voor een warm aanbod. We hebben twee ruilwinkels. De Kleine Wissel voor babykleertjes en de Grote Wissel voor kinderkledij en speelgoed. De winkels zijn toegankelijk voor iedereen. Inwoners met minder middelen ruilen hun oude kleren in voor nieuwe.”

‘Een Stek stelt ook de beeldvorming bij.’

“De vrijwilligers van Rap-Op-Stap helpen deze mensen bij het plannen van een daguitstap of een vakantie. Op woensdag is er Samenspel, een ontmoetingsmoment met maaltijd voor ouders en hun kinderen. Terwijl de kinderen spelen, bespreken we met de ouders maatschappelijke thema’s .”

Verwijzen

Een Stek bereikt diverse groepen bij wie ruis zit op de relatie met de individuele hulp- en dienstverlening.

Zo stelt opbouwwerker Alicja Jamrocowicz vast dat die hulp- en dienstverlening vaak onbekend of moeilijk bereikbaar is. “We krijgen steeds meer mensen over de vloer die niet of niet tijdig bij het OCMW terecht kunnen. Vandaag sprak ik nog met een bezoeker die ten einde raad was. Ze kreeg een dringende aanmaning, maar kon pas binnen drie weken op het OCMW terecht.”

Lees ook

Sleutelen aan geïntegreerd breed onthaal

Met ‘Koffie & Formulieren’ experimenteren sommige Stekken samen met hulp- en dienstverlening. Ze zoeken een andere aanpak in een context met ontmoeting, vrijwilligers en professionele hulpverleners. Ze steunen mensen die hun weg verliezen in de grote berg administratie. Tijdens Koffie & Formulieren komen mensen langs met vragen over brieven of formulieren. Vrijwilligers helpen hen verder op weg. Wanneer achter het administratieve meer schuilt, verwijzen de vrijwilligers door naar professionals.

Hopelijk kan het geïntegreerd breed onthaal haar ambities waarmaken. Daarin werken OCMW, CAW en de diensten maatschappelijk werk van de ziekenfondsen samen aan een toegankelijke sociale hulp- en dienstverlening.

Van koffie naar sociale bescherming

Tegelijkertijd maakt een Stek de verbinding tussen afstandelijke structuren en concrete leefsituaties. Bij de koffie en tijdens infosessies leert de bezoeker van een Stek de hulp- en dienstverlening kennen. Daarbij gaat het niet alleen over kennis van het aanbod en regelgeving. De Stek informeert bezoekers over het gebrek aan sociale bescherming, de situaties van sociale uitsluiting en maatschappelijke ongelijkheid.

De Stek stimuleert mensen om te getuigen tijdens een overleg met de bevoegde schepen of mee te werken aan beleidsaanbevelingen over sociale bescherming. Op die manier werkt een stek aan maatschappelijke en beleidsparticipatie van haar doelgroep.

Marleen Kauwenberghs, voormalig coördinator Dinamo Deurne, vat het krachtig samen: “Als wij hen versterken, wil dat zeggen dat we hen laten zien dat ze niet alleen staan met hun problemen. Dat er een structureel probleem is. Samen werken ze aan een oplossing.”

Aandacht voor structuren

De Stek werkt actief aan die structurele veranderingen. Die bieden een oplossing voor gemeenschappelijke problemen die verder reiken dan de direct betrokken doelgroep. Afdwingbare of verankerde veranderingen, die niet eenmalig zijn en een langetermijneffect hebben.

‘De stek gaat voor aangepaste regelgeving.’

De Stek gaat voor aangepaste regelgeving, wetten, kaders en plannen die leiden tot een betere sociale bescherming. Voor alle overheden en organisaties ligt hier nog veel werk op de plank. Denk maar aan de automatische rechtentoekenning, proactieve dienstverlening en minimumuitkeringen boven de armoedegrens.

Ook opbouwwerker Karolien Vermeulen kiest voor die opdracht om structuren te veranderen. “Op het einde van de rit zullen we tevreden zijn als alle bezoekers het minimuminkomen hebben, iedereen zijn weg vindt naar de gepaste dienstverlening en er een goed kader is voor doorverwijzingen bij de diverse diensten in Nieuw Gent.”

Beeldvorming bijstellen

De publieke opinie is te weinig op de hoogte van de structurele oorzaken van maatschappelijke achterstelling en sociale uitsluiting.

Als zichtbare speler is een Stek een uitgelezen plek om de beeldvorming over maatschappelijk kwetsbare groepen bij te stellen. Daarom werkt een Stek aan het draagvlak voor meer sociale bescherming.

Veerle Depoorter, opbouwwerker, wijst op de bewuste keuzes die in haar project gemaakt werden. “Voyaach is een Stek voor mensen zonder wettig verblijf. Het is een kruispunt van initiatieven op een boogscheut van centrum van Brussel. De initiatiefnemers willen hiermee een positief signaal geven en samen strijden voor een samenleving waarin iedereen respect en een plaats krijgt. Voyaach biedt ruimte partnerorganisaties en collectieven van mensen zonder wettig verblijf om nieuwe initiatieven op te starten.”

Sterke visie en analyse

Wat typeert de strijd voor meer sociale bescherming vanuit zo’n Stek? Welke elementen dragen bij aan haar succes?

‘Visieontwikkeling is cruciaal.’

De kijk op sociale bescherming en de aanpak ervan is niet neutraal. Visieontwikkeling is cruciaal. Hoe kijken partners, bezoekers en vrijwilligers naar sociale bescherming? Voor welke ultieme verandering staan ze? Deze visie is onderhandeld en dynamisch. Ze wordt gevoed vanuit vanuit praktijk, onderzoek en maatschappelijk debat.

En wat is het werkingsgebied of de beoogde doelgroep? Weten de initiatiefnemers wie er woont binnen het bereik van de Stek? Op welke problemen botsen ze op het vlak van sociale bescherming? Welke organisaties zijn er actief? Wie zit er in het gemeentebestuur? Welke huizen staan er? Welke voorzieningen zijn er?

Met een sterke visie en analyse komen partners tot een scherpe en concrete omschrijving van de beoogde impact. Ze maken daarbij de keuze of ze gebiedsgericht of doelgroepgericht aan de slag gaan. Op basis van de voorbereiding formuleren de initiatiefnemers afgestemde en gedeelde doelstellingen. Deze doelstellingen passen binnen de grote opdrachten van de Stek: het veranderen en versterken in functie van meer sociale bescherming. 

Samenwerken vanuit gedeelde verantwoordelijkheid

De strijd voor meer sociale bescherming is een gedeelde verantwoordelijkheid van verschillende actoren. Die kunnen elkaar vinden in een Stek.

In en rond de Stek werken hulpverleners, sociaal-cultureel werkers en opbouwwerkers samen. Deze professionals werken in verschillende organisaties die elk vanuit hun deskundigheid hun deel van de verantwoordelijkheid dragen. Elke organisatie heeft er de opdracht om haar doelgroep te bereiken en een kwaliteitsvol aanbod te realiseren.

Toegankelijk en autonoom

In een Stek kan iedereen elke vraag stellen, los van fysieke en culturele drempels. Met iedereen bedoelen we in eerste instantie de doelgroep die de Stek wil bereiken.

‘Het aanbod is gratis of zeer betaalbaar.’

Daarnaast is er een ruim en divers aanbod dat inspeelt op de noden en wensen van de beoogde doelgroepen. Zowel het aanbod en de achterliggende regelgeving zijn eenvoudig en transparant. Het is duidelijk welke organisaties er betrokken zijn met welk aanbod en wie de vaste gezichten zijn. Het aanbod is gratis of zeer betaalbaar.

Bij het streven naar meer sociale bescherming moeten partners zelf beslissen wat nodig is om de doelstellingen te realiseren. Ze moeten autonome keuzes maken en steeds de kant kiezen van mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie.

Bezoekers aan het stuur

In een Stek zitten mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie mee aan het stuur. Ze zijn maximaal betrokken bij het aanbod en de strategische keuzes.

‘Een Stek is krachtig én kwetsbaar.’

Een Stek biedt verscheidene mogelijkheden aan haar bezoekers om te participeren. Volgens opbouwwerker Lieze Pareit is dat meedenken en meedoen een van de pijlers van een Stek. “Inloophuis de Kom-Af in Roeselare steunt op een nauwe betrokkenheid van haar bezoekers. Zij worden zoveel mogelijk mee op sleeptouw genomen in het uitwerken van nieuwe ideeën, uitpluizen van uitdagingen, ontrafelen van knopen en uitvoeren van plannen.“

Wat doet Vlaamse overheid?

Een Stek levert een succesvolle strijd tegen onderbescherming. Op maat van mensen, vanuit laagdrempelige ontmoetingen. Maar zo’n Stek is zowel krachtig als kwetsbaar. Haar bestaan hangt af van wisselende lokale keuzes.

Een Stek kan wel grenzen verleggen, maar geen wonderen verrichten. Verdere uitbouw en stabilisering van deze innoverende werkpraktijken is noodzakelijk. De steun van de Vlaamse overheid is daarbij een must. We zijn benieuwd naar haar kijk op Stek.