Seghersplein Leeft: van onveilig plein naar ontmoetingsplaats

Onveilig imago

Het Seghersplein heeft een slecht imago. Uit gesprekken met buurtbewoners, wijkprofessionals en ondernemers uit de buurt blijkt dat het plein vooral gezien wordt als een (wild)parking. Mensen voelen zich er niet op hun gemak. Toch is het plein tegelijk een belangrijk kruispunt: mensen nemen er de bus, lopen er over richting de post, het wijkgezondheidscentrum of het wassalon.

‘Mijn kinderen hebben schrik van de mannen die er alcohol drinken.’

Bewoners ervaren het plein als lawaaierig, ongezellig, chaotisch en onveilig. Ahmed houdt niet van het plein: “Mijn kinderen hebben schrik van de mannen die er alcohol drinken.” Volgens Imane is het een echt mannenplein: “Met al die mannen die hier zitten is er echt geen plaats meer voor vrouwen.” De namen van de buurtbewoners zijn pseudoniemen. De quotes zijn deel van de gesprekken die als vooronderzoek voor Seghersplein Leeft gevoerd werden.

Liesbeth en Aisha vertellen dat ze zich er ongemakkelijk voelen. Plots hoor je er mensen roepen en tieren, vaak zijn situaties onvoorspelbaar. Sander, die om de hoek van het plein woont, vertelt dat er vaak een grimmige sfeer hangt, “met jonge kerels die er rondhangen, drugs dealen en overal geparkeerde auto’s”.

Als wijkgezondheidscentrum zetten we ons in voor de gezondheid van mensen. We voelden ons geroepen om met het plein aan de slag te gaan. Naast biologische factoren en individuele leefstijl, heeft namelijk ook de leefomgeving een belangrijke invloed op de gezondheid. We wilden het imago van het plein verbeteren en samen met andere organisaties een plein creëren waar iedereen zich welkom voelt.

Flexibele infrastructuur

Zo kwam in 2022 het project Seghersplein Leeft tot stand. Het was een samenwerking tussen ons wijkgezondheidscentrum en het buurtwerk. We baseerden ons op de bevindingen uit de bewonersbevraging die we in 2021 afnamen. We zorgden voor een aangename basisinfrastructuur op het plein, organiseerden er activiteiten en zetten kruispuntwerkers in.

‘We wilden mensen motiveren om even te blijven hangen op het plein.’

De basisinfrastructuur op het plein bestond uit een afsluitbare houten chalet (een ex-kraampje van de kerstmarkt), een krijtbord voor aankondigingen, verschillende soorten banken en een extra vuilniskorf. Deze vaste infrastructuur werd aangevuld met parasols, een pingpongtafel, hangmatten, kleine trampolines en ander spelmateriaal. Daarmee wilden we mensen motiveren om even op het plein te blijven hangen.

Tijdens activiteiten sloten verrijdbare bloembakken een deel van het plein af voor gemotoriseerd verkeer. Zo konden spelende kinderen en voetgangers zich veilig en ontspannen verplaatsen. Door te werken met verplaatsbaar materiaal wilden we de mogelijke weerstand van gemotoriseerde bestuurders zo veel mogelijk beperken.

Sfeer

Het effect? De extra banken met leuning zorgden er voor dat mensen gemakkelijker eens gingen zitten. Dat gebeurde echter vooral tijdens de permanenties en de activiteiten. Als er niets te doen was op het plein, bleven de banken leeg of werden ze door de vaste bezoekers van het plein gebruikt.

‘De pingpongtafel zette mensen die elkaar amper kenden, aan om samen te spelen.’

Kinderen uit de wijk maakten samen met een kunstenares drie grondschilderingen. Dat nodigde vooral jongere kinderen uit om te springen of te huppelen. Maar ook hier: als er geen permanentie of activiteit was, bleven de kinderen weg en lagen de grondschilderingen er verlaten bij.

Wel continu succesvol was de pingpongtafel. Een heel divers publiek (jong, oud, verschillende nationaliteiten) waagde zich aan een spelletje pingpong. Het zette mensen die elkaar amper kenden aan om samen te spelen. Ook de hangmatten waren best populair. Het was een idee van de straathoekwerker om zijn publiek een comfortabele hangplek te geven. Zij maakten er alleen nauwelijks gebruik van. Kinderen en jongeren des te meer.

Muziek was een hit

Om een divers publiek naar het plein te lokken of mensen te motiveren langer op het plein te blijven hangen, experimenteerde Segersplein Leeft met een koffieterras, in combinatie met kleine en grotere activiteiten.

Tijdens het project werden meer dan 30 activiteiten georganiseerd zoals een bloemenverkoop, een tweedehands fietsenmarkt, een boerenmarkt, muziekoptredens, een mobiele bibliotheek, creatieve activiteiten voor kinderen, EHBO-workshops en een netheidsactie.

Lees ook

‘Eenzaamheid gaat ook over de kwaliteit van je woonomgeving’

Een zorgvuldige selectie van randactiviteiten bracht meer wijkbewoners naar het plein. Zo namen muzikanten uit de buurt hun fanclub mee, de vrijwilligster van de creatieve activiteit nodigde de klasgroep van haar kleinkinderen uit en deelnemers aan de boerenmarkt maakten reclame bij hun klanten of vrienden.

We merkten dat livemuziek een absolute winnaar was. De muziek bracht sfeer waardoor mensen langer bleven hangen en met elkaar in gesprek raakten, ondanks de grote sociale verschillen. Ook het tegelijk aanbieden van verschillende activiteiten zorgde voor meer spontane ontmoetingen.

Kruispuntwerkers

De kruispuntwerkers, met name de buurtwerkers en de gezondheidspromotor van wijkgezondheidscentrum Brugse Poort, waren steevast aanwezig tijdens de 35 permanentiemomenten op het plein. Na afloop vulden zij een logboek in om zo de observaties, ervaringen en interventies bij te houden. Dat geeft een inkijk in hun ervaringen: het was hartverwarmend, soms heftig en intens, altijd onvoorspelbaar en avontuurlijk.

‘De veiligheid van alle pleingebruikers garanderen is belangrijk.’

De kruispuntwerkers konden rekenen op een vaste vrijwilliger die in de chalet koffie, thee en water schonk. De kruispuntwerkers namen ondertussen de onthaalfunctie op: ze heetten mensen welkom, stelden ze op hun gemak en maakten ze wegwijs in het aanbod op het plein. Tegelijkertijd hielden ze een oogje in het zeil. Ook andere sociale professionals waren regelmatig aanwezig om outreachend te werken met hun specifieke doelgroep.

Soms dreigden situaties uit de hand te lopen, maar wanneer de kruispuntwerker tijdig ingreep, gaf dit vertrouwen aan de andere gebruikers van het plein. De veiligheid van alle pleingebruikers garanderen is belangrijk, alleen dan voelen mensen zich comfortabel genoeg om op het plein te blijven.

Overlast en rust

Opmerkelijk was dat de mensen die door andere buurtbewoners vaak als ‘overlastbezorgers’ werden aangewezen, tijdens het project heel aanspreekbaar waren. Ze toonden bovendien initiatief om mee voor het plein te zorgen, door het plein te vegen bij de opstart van een permanentie en hun eigen afval spontaan op te ruimen. Het was een mooi signaal van groeiend vertrouwen en betrokkenheid.

‘Hoe groter de diversiteit van gebruikers van dit plein, hoe minder claimgedrag.’

Ook de wijkinspecteur erkende het positieve effect van het project: “Ik heb het gevoel dat het nu rustig is op het Seghersplein. Hoe groter de diversiteit van gebruikers van dit plein, hoe minder claimgedrag van personen of groepen die voor overlast zorgen. Ik geloof dat jullie inspanningen en die van andere partners uiteindelijk resultaat zullen hebben en dat het Seghersplein zo zijn negatieve imago achter zich kan laten.”

Macht en belang

Publieke ruimtes zijn niet vrij van machtsverhoudingen en belangenconflicten. De kruispuntwerkers probeerden tijdens hun aanwezigheid beter inzicht te krijgen in de dynamieken op het plein. Ze stonden stil bij vragen zoals: ‘Hoe betrek je mensen die minder in staat zijn om actief te participeren?’ of ‘Hoe houd je rekening met mensen met een minder luide stem of met mensen die niet behoren tot een sterk netwerk?’.

Om die vragen te beantwoorden, gingen we op zoek naar mensen die we niet of weinig zagen, zoals kinderen, jongeren en (jonge) vrouwen. Hun gevoelens en ideeën over het plein deelden ze via wandelinterviews, photovoice activiteiten en tekenopdrachten.

Gedragen visie nodig

Ook het eenstemmig handelen vanuit een gedragen visie was een uitdaging. Heel wat partners vervullen een specifieke rol op het plein. Zij handelen elk vanuit de visie van hun eigen organisatie of dienst. Dit zorgt op het terrein soms voor tegenstrijdigheden die voelbaar zijn voor de pleingebruikers en de sociale professionals.

‘Alleen met een gedeelde visie, kunnen acties van verschillende partners elkaar versterken.’

Zo wilden sommige diensten juist banken van het plein weghalen, in kader van overlastbestrijding. Dat strookt niet met de bevindingen van Seghersplein Leeft, waar de vraag naar meer en meer verschillende zitruimte duidelijk naar voren kwam.

Lees ook

Gentrificatie: ‘Aan schijnparticipatie doen wij niet mee’

Volgens de kruispuntwerkers is net de combinatie van infrastructuur, activiteiten en sociaal management de sleutel tot succes. Dat is een soms moeilijke boodschap in een stedelijk landschap waar bevoegdheden rond de publieke ruimte zo verspreid liggen. Alleen door een gedeelde visie te ontwikkelen en transparant te communiceren, kunnen de acties van verschillende partners elkaar versterken.

Stad doorkruist plannen

Nog tijdens het project organiseerde de stad enkele praatmomenten op het plein over de heraanleg ervan. Ondanks onze inspanningen werden we slechts deels betrokken bij dit traject en vonden we maar enkele van onze aanbevelingen terug in de uiteindelijke plannen. Dit was erg ontmoedigend voor de kruispuntwerkers en brak de dynamiek die ontstaan was rond het plein. Stad Gent draaide op het Seghersplein de klok terug en dat is bijzonder jammer.

Ondertussen is een deel van het plein heraangelegd, met een focus op mobiliteit. De ingrepen die het plein aantrekkelijker moeten maken en ontmoeting kunnen bevorderen, laten op zich wachten. Complexe samenlevingsproblemen pak je enkel aan door alle krachten te bundelen. Dan heeft ook het Seghersplein een mooie toekomst.