Hoe zorg je voor sterke tandem met mantelzorgers?

Onmisbaar

In België wordt bijna 80 procent van de zorg voor een zorgbehoevende persoon in de thuisomgeving opgenomen door mantelzorgers. Mantelzorgers zijn de partner, familieleden, buren of vrienden die regelmatig een of meerdere zorgtaken opnemen. Het kan gaan om huishoudelijke taken, het regelen van administratie en bankzaken, tot 24 uur op 24 aanwezig zijn om de nodige zorg en hulp te bieden.

Mantelzorgers zijn dus onmisbaar in onze samenleving. Toch stellen we vast dat de samenwerking tussen professionals en mantelzorgers niet altijd vlot verloopt, met frustratie en spanning tot gevolg.

‘Mantelzorgers zijn onmisbaar.’

Ook in situaties waar zorgbehoevenden thuis verblijven, spelen professionele zorg- en hulpverleners een belangrijke rol. Zij worden vaak betrokken als de mantelzorger de zorg alleen niet meer aankan. Bijvoorbeeld omwille van de toegenomen afhankelijkheid van de zieke of omdat de mantelzorger er thuis of op het werk andere taken heeft bijgekregen.

Uit onderzoek naar de beleving van mantelzorgers, blijkt dat vier op de tien geregistreerde Vlaamse mantelzorgers zich belast of zelfs zwaar belast voelt.De Koker, B. (2010), ‘Kwalitatief onderzoek naar de beleving van professionele hulp door mantelzorgers’, Tijdschrift voor welzijnswerk, Verbond van Instellingen voor Welzijnswerk.Eigenaardig genoeg neemt die belasting niet onmiddellijk af wanneer professionele hulp wordt ingeschakeld. Blijkbaar zorgt de organisatie van de professionele zorg bij veel mantelzorgers voor bijkomende stress. Dit wordt dan ook de ‘steunparadox’ genoemd.

Versnipperd zorglandschap

Mantelzorgers die op zoek gaan naar bijkomende hulp geven aan dat ze vaak niet weten bij welke zorginstantie ze moeten aankloppen. Het zorglandschap in Vlaanderen is erg versnipperd, waardoor ze door de bomen het bos niet meer zien.

Bovendien is het takenpakket van elke professional strak afgebakend. Zo klagen sommige mantelzorgers dat hun gezinshulp geen ramen poetst. Daarvoor moeten ze beroep doen op poetshulp, wat extra kosten, overleg en afstemming met zich meebrengt.

De vele verschillende sociale professionals die aan huis komen, kunnen ook voor onrust zorgen bij de zorgbehoevende en de mantelzorger. De zorgbehoevende moet zich steeds aan nieuwe mensen aanpassen en staat niet altijd open voor de hulp. De mantelzorger moet vaak hetzelfde verhaal vertellen, wat de nodige frustratie met zich meebrengt.

Rollen van de mantelzorger

In heel wat zorgsituaties is de mantelzorger een collega van de professionele hulp aan huis. Dit wil zeggen dat de huishoudelijke of verzorgende taken samen worden opgenomen. In dat geval kan je de mantelzorger beschouwen als een medehulpverlener.

‘Mantelzorger is een medehulpverlener.’

Naast hun verzorgende rol, hebben mantelzorgers vaak ook een belangrijke coördinerende rol. Ze moeten voortdurend afstemmen met verschillende professionals en inspelen op de veranderingen in de zorgsituatie.

Daarnaast kennen mantelzorgers de persoon voor wie ze zorgen vaak door en door. Mantelzorg wordt immers het vaakst opgenomen voor de eigen partner, een van de ouders of een kind met een beperking. De mantelzorger mag dus gerust beschouwd worden als een expert die beschikt over een karrenvracht aan expertise over de zorgbehoevende. Expertise die van onschatbare waarde is voor de professional.

Mantelzorger is ook cliënt

De mantelzorger is ook cliënt. Mantelzorg is emotioneel zwaar. Mantelzorgers stellen vast dat de persoon voor wie ze zorgen, geleidelijk aan steeds minder zelf kan en steeds meer afhankelijk wordt van anderen. Mantelzorgers verdienen daarom ook de nodige ondersteuning, een luisterend oor en vele schouderklopjes voor de zorg die ze opnemen.

‘Mantelzorg is emotioneel zwaar.’

In de praktijk stellen we vast dat mantelzorgers zich niet altijd erkend voelen in de rol of rollen die ze opnemen. De zorgprofessional kan bijvoorbeeld verwachten van de mantelzorger dat deze zelf ook een handje toesteekt, terwijl de mantelzorger net voornamelijk gehoord wil worden.

Angst om de hulp te verliezen

Tijdens vormingen horen we regelmatig dat mantelzorgers problemen met professionele zorg- en hulpverleners niet durven aankaarten. Zij vrezen dat zij als lastpost zullen beschouwd worden en dat de professionele hulp zal afhaken als zij hun bemerkingen op tafel gooien.

Beeld het je even in: Je vader is zwaar ziek en je zorgt voor hem. Aangezien je nog deeltijds werkt, kan je niet elke dag bij hem langsgaan. Het lukt je niet om, naast de administratie, de boodschappen en enkele huishoudelijke taken, ook nog de schoonmaak op jou te nemen.

‘Mantelzorgers durven problemen met professionals niet aankaarten. Ze vrezen dat de hulp zal afhaken.’

Daarom komt wekelijks een poetshulp langs. Maar je stelt af en toe vast dat er nog stof op de kasten ligt. Je bespreekt met je vader het werk van de poetshulp. Hij geeft aan heel tevreden te zijn, omdat de poetshulp niet alleen poetst, maar ook tijd maakt om een praatje met hem te slaan. Zelf zou je liever hebben dat er beter gepoetst wordt.

Dit zorgt voor een dilemma. Enerzijds wil je de poetshulp erop wijzen dat de poetsopdracht voor verbetering vatbaar is. Maar anderzijds vindt je vader het wel oké en geeft hij aan het gezelschap en enthousiasme van de poetshulp erg te waarderen. Je wil dus zeker vermijden dat de poetshulp afhaakt.

Reden genoeg dus om dit bespreekbaar te maken. Helaas gebeurt dit meestal niet. Het probleem komt vaak pas ter sprake als het potje bij de mantelzorger overkookt, met alle gevolgen van dien. Uiteindelijk heb je dan enkel verliezers. Een tijdig gesprek kan er net toe leiden dat de samenwerking verbetert en de zorg meer op maat worden aangeboden.

Optimaal samenspel

Om de relatie tussen enerzijds mantelzorgers en zorgbehoevenden en anderzijds de professionals te verbeteren, werd het instrument ‘Samenspraak’ ontwikkeld.

Het is de bedoeling om, met behulp van de Samenspraak-fiche, tot een optimaal samenspel te komen tussen de drie betrokken partijen: de zorgbehoevende, de mantelzorger(s) en de professionele zorg- en hulpverleners.

‘Het document is een goede leidraad.’

Wanneer gesprekken plaatsvinden over de organisatie van de zorg, is het document een goede leidraad. Op de fiche komen verschillende levensdomeinen aan bod, zoals het huishouden, de persoonlijke verzorging, de dagbesteding en de planning van de zorg in de toekomst.

In samenspraak

Samenspraak kwam tot stand in samenspraak met de doelgroepen: tijdens de ontwikkeling werden focusgroepen georganiseerd met mantelzorgers, zorgbehoevende personen en zorgprofessionals.

Lees ook

Mantelzorgers verdienen meer ondersteuning

Kan zo’n fiche het verschil maken? Samenspraak werd intussen uitgetest in tien zorgsituaties en de reacties waren zeer positief. De mantelzorgers voelden zich meer gehoord en hadden minder schroom om bepaalde thema’s aan te snijden. Ook de professionals waren blij met Samenspraak. Het geeft alle partijen een beter overzicht van de zorgsituatie en de eventuele pijnpunten.

Die positieve geluiden horen we ook tijdens de infosessies van vzw Liever Thuis LM, een van de zes erkende mantelzorgverenigingen. In die sessies komt ook Samenspraak aan bod. Mantelzorgers en zorgprofessionals reageren enthousiast: “een nuttig instrument dat we graag willen gebruiken”.