Veel lezingen en vormingen, maar ook voor mensen in armoede?

Armoede maakt ziek

Armoede maakt niet alleen fysiek, maar ook psychisch ziek. De dagelijkse confrontatie met allerlei problemen, die zonder aankondiging de kop opsteken of die al jaren aanslepen zonder enig lichtpunt, is een ware uitputtingsslag.

Mensen weten vaak niet waar te beginnen in het kluwen van problemen. Hun hoofd zit vol, ze lopen over. De stress die hiermee samengaat, zet mensen onder druk. Mensen overleven en zien de zorg voor zichzelf niet altijd als een prioriteit.

‘Mensen weten vaak niet waar te beginnen in het kluwen van problemen. Hun hoofd zit vol, ze lopen over.’

Psycho-educatie kan een belangrijke ondersteuning zijn in het verwerven van meer geestelijke gezondheid. Het kan de veerkracht versterken. Het kan vaardigheden bijbrengen die rust en zelfvertrouwen bieden. Het kan steun maar net zo zeer vertrouwen bieden in afwachting van de start van een therapie.

Psycho-educatie is leren van elkaar

Deelnemers krijgen inzichten in processen en hoeven deze niet machteloos te ondergaan. In groep werken geeft bovendien een versterkend gevoel. Mensen voelen zich niet meer alleen en leren van elkaar.

Dat is ook de kracht van onze werking als vereniging. Net daarom vinden we het belangrijk dat mensen in armoede kunnen participeren aan een breed aanbod van psycho-educatieve initiatieven zoals vormingen, cursussen of lezingen. Maar precies voor mensen in armoede is het niet evident om van dit brede aanbod gebruik te maken.

Daarom onderzochten we hoe het gesteld is met de toegang tot psycho-educatie. Om drempels en aanbevelingen in kaart te brengen, namen dertig mensen die in armoede leven deel aan verschillende cursussen en vormingssessies. Ze wisselden ervaringen uit en stelden verbeterpunten op.

Geproefd, gesmaakt en uitgewisseld

De deelnemers schreven zich in voor één of meerdere cursussen, lezingen of workshops. Ze gingen alleen, met twee of met drie naar initiatieven van verschillende aanbieders: Open School, Herstelacademie, Binnenste Buiten, CM, Human Link…

Iedereen zocht thema’s die voor hen ondersteunend konden zijn. Soms bepaalde nieuwsgierigheid de keuze. De honger bij de deelnemers was groot. Een brede waaier aan thema’s passeerde de revue: omgaan met stress, innerlijke kracht verdiepen, angst, piekeren, beter slapen, psychose begrijpen, omgaan met depressie, luisteren naar je lichaam…

‘Mensen kregen inzichten die jarenlange therapie hen niet hadden bijgebracht.’

Er werd geproefd, gesmaakt en uitgewisseld. De deelnemers kregen veel nieuwe informatie, ze kregen tips en tools om het hoofd te bieden aan negatieve gevoelens. Ze hoorden hoe ook anderen worstelen met psychisch welzijn. Sommigen kregen inzichten die jarenlange therapie hen niet hadden bijgebracht.

Tijdens de coronapandemie viel de motor niet stil. Na enige aarzeling stapten sommige deelnemers over op online cursussen. Dat bracht nieuwe drempels met zich mee, maar het online aanbod bood ook een steun voor mensen die geïsoleerd kwamen te staan. Dat is meteen een extra reden om het brede aanbod psycho-educatieve initiatieven voor iedereen toegankelijk te maken.

Van kritische bedenkingen naar verbetertips

De deelnemers kregen de opdracht om in een schriftje hun bevindingen over deelname aan deze initiatieven bij te houden. Sommigen gaven hun feedback in een interview. In groep deelden ze ervaringen.

‘Wat vaak terugkomt: mensen in armoede ervaren dat ze buitenbeentjes zijn.’

Naast de positieve ervaringen, waren er ook heel wat kritische noten: een lezing staat bol van moeilijke woorden, een cursusleider kiest voor een schoolse stijl, in een vorming is er te weinig aandacht voor interacties binnen de groep. En wat vaak terugkomt: de deelnemers van Recht-Op ervaren dat ze buitenbeentjes zijn.

Een betere toegang voor mensen in armoede vraagt van organisaties en begeleiders extra aandacht op vlak van bekendmaking, inhoud en aanpak. Het heeft ook een aantal praktische consequenties. Daarom publiceerden we een rapport met tips voor alle aanbieders.

Aanmoedigen om deel te nemen

Mensen in armoede hebben geen goede ervaring met school, met leren, met begrip krijgen. Ze moeten aangemoedigd worden om deel te nemen aan een ondersteunende vormingsactiviteit.

Ons advies aan het adres van initiatiefnemers: maak je aanbod bekend op die plaatsen waar mensen in armoede leven. Op die vindplaatsen kan je mensen het best informeren, motiveren en samen oplossingen vinden voor vragen en drempels.

Aandacht voor kostprijs

Vormingsorganisaties moeten ook rekening houden met de realiteit dat mensen in armoede een krap budget hebben. Zoek dus oplossingen voor de kostprijs: maak het aanbod betaalbaar, bied de mogelijkheid om per sessie te betalen en voorzie de optie om het geld terug te krijgen bij afhaken of afwezigheid. Zorg in elk geval dat welk systeem je ook hanteert, het niet stigmatiserend werkt.

Ook de locatie kan een drempel zijn. Kies daarom voor een locatie in de buurt van openbaar vervoer. Zorg ook dat het inschrijven heel laagdrempelig en niet-digitaal kan. Voorzie eventueel een kennismakingsgesprek, vooraleer mensen definitief moeten beslissen of ze inschrijven.

‘Sommige mensen werken overdag, anderen durven ’s avonds niet buiten.’

Vaak heerst er chaos in het hoofd en de agenda van mensen in armoede. Langer durende cursussen gaan dus best telkens op dezelfde dag en tijdstip door. Zo onthouden mensen de afspraak beter. Bied ook eenzelfde aanbod meerdere keren aan. Sommige mensen werken overdag, anderen durven ’s avonds niet buiten. Plan een aanbod dus zowel overdag als ’s avonds.

De eerste indruk is belangrijk. Zorg voor vriendelijk en warm onthaal, ook aan de telefoon. Soms keren mensen op hun stappen terug omdat ze zich verloren voelen. Het is goed als zeker de eerste sessie iemand de mensen ontvangt en naar het juiste lokaal leidt.

Inhoud en aanpak

Een cursus is waardevol voor mensen in armoede als de besproken problemen herkenbaar zijn. Ook de oplossingen en oefeningen moeten herkenbaar en haalbaar zijn in hun context en leefsituatie. Stress, onzekerheid of piekeren komen voor in elk sociaal milieu. Voorbeelden en oefeningen houden daar rekening mee.

‘Oplossingen en oefeningen moeten herkenbaar zijn.’

Eenvoudige taal en voorbeelden verlagen de drempel om vragen te stellen. Laat interactie toe, vermijd eenrichtingsverkeer. De deelnemers volgen een cursus om inzicht te verkrijgen. Ze zitten zeker niet te wachten op een theoretische of wetenschappelijke lezing maar willen zelf snel aan de slag kunnen.

Maak tijd voor zorg op maat. Het is belangrijk om te luisteren naar de deelnemers. Voor sommige cursussen is een voorgesprek nodig om na te gaan welke draagkracht mensen hebben. Voor wie nog te diep zit, kan een cursus nare zaken naar boven brengen. Zorg voor een veilige groep en voorzie een korte nabespreking of een babbel na de sessie.

Gouden tip

Door de coronapandemie worden steeds meer cursussen online gegeven. Technische ondersteuning en aandacht voor digitale belemmeringen is dus aangewezen. Een hulplijn kan wonderen doen en veel onzekerheid bij deelnemers wegnemen. Zoek naar manieren om tijdens de onlinecursus contact te maken.

De gouden tip: hanteer een participatieve reflex. Mensen zijn meer gemotiveerd als ze betrokken worden. Bevraag gebruikers bij het bepalen van het aanbod en het opstellen van het traject. Stuur ook bij na tussentijdse evaluaties.

Voor iedereen beter

Al deze aanbevelingen lonen ook voor mensen die om andere redenen kwetsbaar zijn of moeilijk de stap zetten naar een nieuwe activiteit. Ook mensen uit de middenklasse met een hoofd vol zorgen hebben behoefte aan een eenvoudige taal en een uitleg die hen niet vermoeit.

‘Een inclusieve aanpak biedt voordelen voor iedereen.’

Kortom, een inclusieve aanpak biedt voordelen voor iedereen. Zo kan je een breder publiek bereiken en een grotere toegankelijkheid waarborgen.

Het werkt

Ons rapport met inzichten en tips is meer dan een geschreven document. Met onze aanbevelingen gingen we in dialoog met de aanbieders van de cursussen. Het is bijzonder hoopvol te merken dat ze openstaan voor onze bedenkingen.

Lees ook

Hoe dicht je kloof tussen mensen in armoede en vrijetijdsaanbod?

Er kwam een aanbod in de wijken, dichter bij mensen in armoede. Er was aandacht om ook cases in te brengen die herkenbaar zijn voor mensen in armoede, er was meer aandacht voor opvolging. Er werd werk gemaakt van een atypisch aanbod, zoals voor mensen die Nederlands niet als thuistaal hebben of een cursus over armoede en stress.

Dit initiatief werpt op het terrein vruchten af. We zien dat het aanbod op verschillende plaatsen bijgestuurd wordt. Stap voor stap bouwen initiatiefnemers aan een breder bereik, met bijzondere aandacht voor mensen die in armoede leven.