Ine Van Wymersch over justitie en hulpverlening: ‘Wij hebben elkaar nodig’

Ine Van Wymersch werd bij het grote publiek bekend als jonge en heldere woordvoerder van het parket van Brussel. Ze was er ook jeugdmagistraat en zag in de hoofdstad heel wat jongeren en gezinnen in moeilijke omstandigheden leven en overleven.

‘Ik neem beslissingen die bepalend zijn in het leven van mensen.’

Vandaag is ze zelf moeder van vier kinderen en staat Van Wymersch aan het hoofd van het parket Halle-Vilvoorde. Ondanks een lange lijst taken, blijft ze gefocust op wat belangrijk is: “Een dossier gaat over mensen.”

Sociaal.Net wilde graag weten hoe deze bijzondere vrouwe justitia naar hulpverlening en sociaal werk kijkt. Zelf is ze alvast overtuigd dat samenwerking uiterst belangrijk is: “Succes vertrekt bij de overtuiging dat we elkaar nodig hebben.”

“Als mensen veroordeeld worden voor strafbare feiten, volgt een reactie van justitie. Als een gewelddadige ouder het welzijn van andere gezinsleden ondermijnt, moet het parket of openbaar ministerie tussenkomen om de meest kwetsbare partij te beschermen.”

“Juridische instrumenten zijn belangrijk, maar ze zijn ook beperkt. Sancties of gedwongen interventies hebben vaak weinig impact op de onderliggende dynamieken in een gezin: een geschiedenis van verwaarlozing, een hopeloze zoektocht naar een woonst of een ernstige verslaving.”

“Een humane justitie blijft niet blind voor die processen. Hier is samenwerking met hulpverlening en sociaal werk cruciaal: naast de maatschappelijk reactie op het strafbaar feit, wordt ook aan de kern van het probleem gewerkt.”

“Hoe je het draait of keert: ook het parket is een dienstverlenende organisatie. Haar sanctionerende opdracht moet een bijdrage leveren aan de samenleving. Wat bereik je met een geldboete als iemand compleet geruïneerd is? Je duwt mensen nog verder in armoede. Als een korte gevangenisstraf enkel de tewerkstellingskansen van de veroordeelde verder naar beneden trekt, dan ga je best op zoek naar een alternatief.”

‘Wat bereik je met een geldboete als iemand compleet geruïneerd is?’

“Het is goed dat herstel en bemiddeling binnen justitie meer voet aan de grond krijgen. Deze meer constructieve reacties erkennen het leed van slachtoffers maar geven aan de dader ook het signaal dat we strafbare feiten niet tolereren.”

“Verontrustende opvoedingssituaties en familiaal geweld staan bovenaan de lijst van dossiers waarin we samenwerken met hulpverleners.”

“Vannacht nog werd ik gebeld door de politie. De inspecteurs bevonden zich in het huis van een man die gemeld had dat zijn vrouw plots verdwenen was. Ik moet beslissen wat verder moet gebeuren. Moeilijk als je niet precies weet wat er aan de hand is. Zijn er kinderen? Gaat het over moord, dreigende zelfdoding of een noodkreet van een wanhopige vrouw?”

“Wij nemen beslissingen die bepalend zijn in het leven van mensen. Toch heeft het parket geen eigen sociale dienst die verheldert wat er aan de hand is. Bij deze verdwijning was ik afhankelijk van de informatie die de interventieploeg ter plaatse verzamelde. Merkt de inspecteur de doosjes slaap- en kalmeerpillen op? Belt hij met de huisarts? Was die bereid informatie te delen? Was dat contact geruststellend?”

“Ik heb daar begrip voor: de vertrouwensrelatie tussen hulpverlener en cliënt is cruciaal. Een veilige gespreksruimte is een belangrijke voorwaarde van goede hulp. Ik beschouw hulpverleners dus niet als makke informanten.”

‘De vertrouwensrelatie tussen hulpverlener en cliënt is cruciaal. Ik beschouw hulpverleners niet als makke informanten.’

“Maar het beroepsgeheim is geen absoluut en onvoorwaardelijk recht. Ik moet erop vertrouwen dat een arts of hulpverlener, als hij inschat dat er sprake kan zijn van een levensbedreigende situatie, de juiste beslissing neemt. Dat oordeel is de professionele verantwoordelijkheid van de hulpverlener en daarvoor kan hij ook ter verantwoording worden geroepen.”

“Als ik als parketmagistraat ruimte laat voor vrijwillige gezinsbegeleiding, dan wil ik graag weten of afspraken gerespecteerd worden. Ik verwacht niet om deelgenoot te worden van alle vertrouwelijke informatie binnen het begeleidingstraject. Wel wil ik weten of cliënten afspraken nakomen en meewerken. Zonder die informatie kan ik niet afwegen of we moeten overstappen naar gedwongen hulp.”

“Ik verkies hulpverlening waar alle partijen geëngageerd en vrijwillig met elkaar samenwerken. Maar de realiteit is dat dit in sommige situaties niet lukt. De begeleiding zit muurvast en de situatie van de cliënt of het gezin escaleert.”

“Het is goed dat hulpverleners dan hun grenzen erkennen en ons dat signaleren. Zo kunnen wij ons mandaat opnemen om hulp af te dwingen, mocht dat nodig zijn. Dat vraagt veel vertrouwen in de expertise en professionaliteit van anderen.”

“Niemand vindt het fijn dat buitenstaanders zich komen mengen in hun leven. Toch zie je in heel wat gezinnen ook een opluchting over het feit dat het parket stelt dat er een oplossing moet komen voor de problemen.”

‘Voor sommige mensen is de stok achter de deur een motivator om hun leven in handen te nemen.’

“Of dat ook een kantelpunt is, verschilt van casus tot casus. Voor sommige mensen werkt de stok achter de deur contraproductief: het is het ultieme bewijs dat niemand nog in hen gelooft. Voor anderen is het net de motivator om hun leven in handen te nemen.

“Als professionals moeten we blijven beseffen dat we daar veel impact op hebben. Ook in situaties waar medewerking moeilijk is, geldt de basis: communiceer eerlijk en helder. Als je mensen erkenning geeft voor de moeilijke situatie waarin ze zich bevinden, is dat een belangrijke motivatie om daar ook iets aan te doen.”

“Succes vertrekt bij de overtuiging dat we elkaar nodig hebben. Geen enkele partner kan complexe maatschappelijke problemen alleen aan: niet de politie, niet de hulpverlening, niet het parket.”

‘Structuren kunnen geen vertrouwen uitstralen, mensen wel.’

“Vanuit die gedeelde verantwoordelijkheid moet iedereen zijn rol opnemen en vertrouwen hebben in de expertise van de ander. Hulpverleners moeten erop vertrouwen dat parketmagistraten niet halsoverkop repressieve acties ondernemen om alle mogelijke risico’s uit te sluiten. Parketmagistraten moeten erop vertrouwen dat als hulpverlening te kennen geeft dat een vrijwillig traject lukt, de situatie op datzelfde moment niet spaak loopt.”

“Algemeen beleid moet respectvolle ontmoetingen tussen professionals mogelijk maken. Initiatieven zoals Family Justice Centers of de ketenaanpak familiaal geweld ondersteunen succesvolle samenwerking.”

“Maar binnen die structuren maken mensen het verschil. Je kan daarvoor zo veel lijnen uittekenen als je wil, toch blijft dit vaak persoonsgebonden materie. Structuren kunnen geen vertrouwen uitstralen, mensen wel.”

“Als jeugdmagistraat had ik elke dag contact met jeugdhulpverleners die in verontrustende gezinssituaties werken. Dat overleg ging vaak over de vraag of vrijwillige hulpverlening nog langer mogelijk en verantwoord was. Hier bestaan geen objectieve meetinstrumenten voor, de persoon van de hulpverlener is bepalend.”

‘Voor sommige hulpverleners is het nooit vijf na twaalf.’

“Voor de ene hulpverlener was het sneller vijf na twaalf dan de andere. En helaas moet gezegd dat voor sommige hulpverleners het nooit vijf na twaalf is. Ze blijven met gezinnen aan de slag, zonder enige vooruitgang. Omdat de meest kwetsbaren, vaak de kinderen, het slachtoffer zijn, moet justitie dan ook ongevraagd kunnen tussenkomen.”

“Ten onrechte ziet de publieke opinie ons vooral als harde en repressieve pleitvoerders. Ik zie mijn rol anders. Ik werk niet met robotten, maar met mensen. Ik moet inschatten welke gevolgen mijn beslissingen hebben.”

“Als ik maatregelen vorder, dan is dat geen doel op zich. Ik beoog gedragsverandering bij de verdachte, geef aan de samenleving het signaal dat dit gedrag niet oké is en erken het slachtoffer in zijn leed.”

“Daarom is de taal die ik als parketmagistraat gebruik zo belangrijk. Mijn vordering is vaak de eerste keer dat mensen horen dat wat ze meemaken door een autoriteit wordt beschreven en gewogen. Je moet dus goed beseffen wat het effect is van woorden op mensen.”

“Hier komen per jaar 20.000 dossiers binnen. Het is niet evident om te blijven beseffen dat daar allemaal mensen achter schuilen.”

‘Hier komen per jaar 20.000 dossiers binnen. Het is niet evident om te blijven beseffen dat daar allemaal mensen achter schuilen.’

“Toch proberen we daar rekening mee te houden. Schat je in dat onze schriftelijke communicatie niet goed zal landen, dan telefoneer je beter. Schrijf je een brief aan een slachtoffer om te melden dat een klacht geseponeerd werd, ga dan eens even in zijn of haar schoenen staan. Zo krijgen mensen het gevoel dat ze meer zijn dan een dossier in een kast.”

“Hier is nog een hele weg te gaan. Onze opleidingen leveren topjuristen af, maar we missen heel wat kennis over psychologie of sociologie. Nochtans is het werken met mensen onze corebusiness. Wat de wet zegt, is vaak iets heel anders dan wat de mens doet. Beide moet je vroeg of laat opnieuw bij elkaar brengen.”

“Het daagt me vooral uit omdat je in moeilijke omstandigheden nog meer het verschil kan maken. Mijn ambitie is om dat in elke situatie en op elk moment zo goed mogelijk te doen, beseffend dat onze woorden, brieven en handelingen veel impact hebben.”

“Gelukkig zijn er veel situaties waar het goed loopt, waar tijdig geluisterd wordt naar mensen en waar hulpverleners schitterend werk doen. Om niet te vervallen in negativiteit en cynisme, corrigeer ik mezelf actief om dat deel van de werkelijkheid te blijven zien. Dat evenwicht bewust herstellen, is niet alleen professioneel maar ook privé belangrijk: ik moet met een gerust moederhart mijn kinderen in het verkeer laten fietsen of naar een fuif laten gaan.”

“Het evenwicht tussen afstand en nabijheid is voor parketmagistraten belangrijk. Wij zijn ook maar mensen: in sommige gevallen nemen onze gevoelens het van ons over en zijn we niet langer in staat om goed te oordelen. Daarover praten en vervolgens de juiste keuzes maken, is een belangrijke vorm van professionaliteit.”

“Toen ik juist bevallen was van een premature tweeling, had ik het bijzonder moeilijk met dossiers van zwangere drugverslaafde moeders die niet wilden afkicken.”

‘Voor complexe situaties zijn er geen eenvoudige oplossingen.’

“Een baby die vlak na de geboorte afkickverschijnselen vertoont, is echt verschrikkelijk. Toch blijft de band tussen moeder en baby uniek. Zelfs in extreem moeilijke omstandigheden proberen we ervoor te zorgen dat die band kan groeien. Alleen mag het voor de baby niet levensbedreigend zijn. Als je bij die complexe afweging voelt dat je moedergevoelens de bovenhand nemen, moet je een stap opzijzetten. Ik besliste om die dossiers een tijdje af te staan aan een collega.”

“Voor complexe situaties zijn er geen eenvoudige oplossingen. De moeder beperken in haar ouderrol nog voordat het kind geboren is, ligt bijzonder gevoelig. Als er bovendien grote gaten zitten in het vrijwillig hulpaanbod of als de noodkreten van deze vrouwen al verschillende jaren onvoldoende gehoord worden, dan vinden sommigen het ethisch onverantwoord om dat probleem op te lossen met meer dwang.”

‘Door de moeder alle rechten en vrijheden toe te kennen, hypothekeer je de toekomst van het ongeboren kind.’

“Maar die klok kan je nu helaas niet terugdraaien. Vandaag zit je met een zeer precaire groep zwangere vrouwen. Door de moeder alle rechten en vrijheden toe te kennen, hypothekeer je de toekomst van het kind, per definitie de zwakste partij in dit verhaal. Er valt dus wel wat te zeggen om het ongeboren kind rechten toe te kennen.”

“Ook wetenschappelijke inzichten zetten druk om niet te veel ruimte te bieden aan afwachten en onderhandelen. Een moeder die hulp weigert voor haar ernstig verslavingsprobleem, legt een enorme impact op de gezondheid en de toekomst van haar baby.”

“Als jeugdmagistraat zag ik heel wat jongeren die hun leven plots over een andere boeg gooiden. Die wissel lag vaak bij een leerkracht, sporttrainer of een tante die toch nog in hen geloofden. Vanuit mijn opdracht probeer ik betekenisvol te zijn voor andere mensen. Als magistraat heb je een unieke positie. Ik probeer de macht die ik heb zo goed en weloverwogen in te zetten, wetende dat ik veel impact kan hebben op het leven en de toekomst van mensen.”

“Als ik iemand verhoor die verdacht wordt van strafbare feiten, probeer ik respectvol een gesprek te voeren. Het uur dat ik die verdachte op mijn bureau heb, doe ik mijn uiterste best om dat moment zo goed mogelijk te benutten. Ik zal vervolgens in eer en geweten een beslissing nemen. De verdachte hoeft daar niet vrolijk van te worden, maar moet zich wel respectvol behandeld voelen. Het gebeurde al verschillende keren dat verdachten me nadien zeggen dat ik de eerste was die hen liet uitspreken.”

“Sommige doemdenkers zullen zeggen dat dit naïef is. Maar het is mijn drive om er telkens opnieuw voor te gaan. Als iedereen dat doet, dan geraken we vooruit.”