Kinderen achter tralies: ‘We straffen niet alleen moeders, maar ook hun kinderen’

Helft van zijn leven achter de tralies

Yarno (5) spendeerde al meer dan de helft van zijn jonge leven achter de tralies bij zijn gedetineerde moeder.Yarno is een schuilnaam.De dag na zijn derde verjaardagsfeestje moest hij verhuizen, zoals de Belgische wet voorschrijft. Hij verbleef eerst een jaar in een leefgroep van een Centrum voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning (CKG). Daarna trok Yarno in bij zijn pleegouders.

‘In de gevangenis was Yarno non-stop bij zijn mama.’

Tijdens de periode in de gevangenis was Yarno bijna non-stop bij zijn mama. Ze sliepen bij elkaar in een cel, elk in hun eigen bed, waar ze de tijd samen vulden.

Af en toe werd Yarno door Sofie Mortier, een begeleider van het CKG, meegenomen naar de andere kant van de gevangenismuur. “We proberen de kinderen zo nieuwe prikkels te laten ervaren”, vertelt Mortier. “We gaan met het kind de stad in of gaan winkelen. Op die manier krijgt de kleuter ook de wereld te zien.”

Breuk met moeder

Vlak na Yarno’s tweede verjaardag werden hij en zijn mama voorbereid op de onafwendbare breuk. Volgens de wet mag een kind ouder dan drie niet meer in de gevangenis wonen. Eerst wordt bekeken of het kind naar familie of vrienden kan. Als dat niet lukt, kijkt men uit naar een pleeggezin.

“De gesprekken beginnen met de moeder. Bij Yarno liep dat niet zo vlot”, vertelt Mortier. “Eerst werd familie gecontacteerd. Het is de optie die bij gedetineerde moeders de voorkeur draagt, omdat ze zo het gevoel hebben dat ze iets aanweziger kunnen blijven in het leven van hun kind.”

Een clever ventje

Tot tweemaal toe kwam er iets tussen waardoor Yarno toch niet bij familie kon blijven. Uiteindelijk kreeg hij tijdelijk onderdak in een leefgroep van een CKG. Vandaag woont Yarno bij zijn pleegouders. “Hij doet het heel goed. Het is een clever ventje”, vertelt Mortier. “Dat komt deels omdat hij tijdens zijn eerste duizend levensdagen zoveel bij zijn mama is geweest.”

De eerste duizend dagen in het leven van een kind zijn cruciaal. Annelies Hoedemakers, psycholoog bij het CKG legt uit: “In die periode wordt de basis voor de emotionele ontwikkeling van het kind gelegd. Het gaat over de hechting. Het is belangrijk dat mama en kind dan vrij stabiel zijn. De moeder moet het kind leren kennen en omgekeerd. Als de eerste drie jaar niet stabiel zijn, heeft dat effect op het verdere leven van het kind.”

Moederrol

Bij moeders die een klein kind hebben en naar de gevangenis moeten of zwangere gedetineerden wordt bekeken of ze bekwaam genoeg zijn om de moederrol op zich te nemen. Als dat het geval is, zal het kind tot zijn derde verjaardag bij de moeder in de gevangenis verblijven.

‘Een kind heeft vooral zijn mama nodig. Het leven ontdekken kan later nog.’

“We willen vermijden dat het kind al vanaf zijn geboorte van pleeggezin naar pleeggezin gaat en breuken ervaart. Een kind voelt ook aan wie de mama is. De moeder heeft het tenslotte negen maanden gedragen”, vertelt Hoedemakers.

“Moeders voelen zich vaak schuldig dat ze hun kind de eerste drie jaar van het leven ontnemen”, vult Mortier aan. “Ik zeg dan vaak dat een kind tot drie jaar wel wat speelgoed nodig heeft, maar vooral zijn mama. Het leven ontdekken kan later nog.”

Angstiger

Dat kleine kinderen tot hun derde levensjaar bij hun gedetineerde moeder mogen verblijven, heeft ook te maken met de schoolleeftijd, vertelt Hoedemakers. “Wij raden aan om zodra het kindje één jaar is, het zoveel mogelijk naar een opvang buiten de gevangenis te brengen. Zo leren zowel de mama als het kindje om apart te zijn, maar kan het kind wel steeds weer terug naar zijn vertrouwde nest.”

Zelfs al gaan ze overdag naar buiten, kinderen in de gevangenis spenderen gemiddeld meer tijd bij hun mama. Dat heeft onder andere een duidelijke invloed op hun taalgebruik. “We zien vaak dat de kindjes in de gevangenis sterk zijn op cognitief vlak, omdat de mama er juist zoveel mee kan bezig zijn”, vertelt Mortier.

‘Kindjes in de gevangenis zijn vaak sterk op cognitief vlak.’

Op sociaal vlak zijn ze meestal wel een beetje achter. Mortier: “Kindjes in de gevangenis zijn een bepaalde structuur gewend en kennen niet veel prikkels.” Zo willen sommigen dat deuren en kasten altijd gesloten zijn. Of ze spreken van ‘de wandeling’ en ze zijn niet veel lawaai gewend. Het geluid van een voorbijrijdende ambulance kan hen al bijzonder onrustig maken.

“De kindjes die uit de gevangenis komen zijn vaak angstiger dan anderen. Yarno had het ook moeilijk om alleen te slapen”, legt Hoedemakers uit. “Als je drie jaar lang, elke nacht, bij je mama slaapt, is het normaal dat je bang wordt wanneer je plotseling alleen moet slapen.”

Afscheid

Het CKG probeert de kinderen en de moeders zo goed mogelijk voor te bereiden op de breuk. Ondanks de goede voorbereiding, kende Yarno toch een moeilijke overgang. Hoedemakers: “In het begin wilde hij, afgezien van zijn melkje, niet eten. We hebben veel tijd geïnvesteerd om zijn vertrouwen te winnen. Na een poos lukte het uiteindelijk allemaal wel, mede omdat zijn basisvertrouwen wel vrij goed zit.”

‘Yarno begrijpt goed wat er gebeurt en gaat al sinds zijn derde naar een psycholoog.’

Yarno weet dat zijn mama in de gevangenis zit, hij begrijpt goed wat er gebeurt en gaat al sinds zijn derde naar een psycholoog. “Het is belangrijk dat we tegen Yarno de juiste termen gebruiken”, zegt Hoedemakers. “We bespreken eerst met zijn mama wat we wel en niet zullen zeggen en vervolgens leggen we het uit aan Yarno.”

Ondertussen gaat Yarno met zijn pleegouders ongeveer wekelijks op bezoek in de gevangenis. Dat is een heel gedoe, vertelt Geertrui Verdonck, aalmoezenier in de gevangenis van Brugge. “Ze worden gescreend, gefouilleerd en daarna kan Yarno een paar uurtjes zijn mama zien in de bezoekzaal.”

Lees ook

‘Van langer straffen wordt de samenleving niet beter’

Ook mag Yarno een keer per week 20 minuten videobellen met zijn mama. “Het is natuurlijk een enorme verandering voor Yarno. Hij was meer bij zijn mama dan andere kinderen en plots ziet hij haar nog maximum enkele uurtjes per week, wat lastig is voor een kind”, zegt Verdonck.

Het is ook niet zeker dat wanneer de moeder van Yarno vrijkomt, ze hem weer fulltime bij zich mag hebben. “Het contact wordt dan weer opgebouwd. Zo kan het enkele jaren duren voor Yarno weer voltijds bij zijn mama woont.”

Ver weg van de gevangenis

Daar kan Sonja, die een jaar geleden vrijkwam, over getuigen.Sonja is een schuilnaam.Haar vier kinderen zaten verspreid over Vlaanderen in jeugdhulpvoorzieningen. Nu, een jaar later, ziet ze haar kinderen nog steeds alleen in het weekend. Hoewel Sonja goed begrijpt dat ze een fout heeft begaan, vindt ze dat zij en haar kinderen op deze manier nog steeds gestraft worden.

Ook tijdens haar gevangenschap konden haar kinderen eigenlijk niet op bezoek komen, want bij zo’n bezoek kwam veel kijken. Gedetineerde moeders zien hun kinderen veel minder eens ze ouder zijn dan drie.

‘Meestal verdwijnen moeders uit het leven van hun kind.’

“Een bezoek is gewoon enorm lastig”, vertelt Verdonck. “Het kind zit vaak in een instelling of een pleeggezin ver weg van de gevangenis. Voor twee uurtjes naar de gevangenis komen om je mama te zien is dan een daguitstap. Moeders op de moeder-kindafdeling krijgen best veel ondersteuning. Maar andere gedetineerde moeders, waarvan het kind niet meer mee in de cel zit, worden een beetje aan hun lot overgelaten.”

“Meestal verdwijnen moeders zo een beetje uit het leven van hun kind”, vertelt Verdonck. “Dat heeft een slechte invloed op de mama, maar ook op het kind.”

Bij mama logeren

In een ideale wereld zouden moeders in een detentiehuis worden ondergebracht, vinden onze drie gesprekspartners. Een detentiehuis is kleinschaliger en gedetineerden worden er op maat begeleid.

“Het zou mooi zijn, mochten moeders in een detentiehuis hun straf kunnen uitzitten. Kinderen zouden dan vaker en gemakkelijker op bezoek kunnen komen, omdat er minder bij komt kijken. Ze kunnen misschien zelfs een nachtje per week blijven slapen”, vindt Verdonck.

‘Hoe fijn zou het zijn, mocht Yarno nog één dag in de week bij zijn mama kunnen logeren?’

Dat zou goed zijn voor de band tussen moeder en kind, vindt ook psycholoog Hoedemakers. “Hoe fijn zou het zijn, mocht Yarno nog één dag in de week bij zijn mama kunnen logeren? Zo wordt de band veel beter onderhouden en heeft de mama tenminste het gevoel dat ze aanwezig is in zijn leven.”

Kinderen met een ouder in detentie hebben nood aan een kindvriendelijke en huiselijke omgeving wanneer ze hun ouder bezoeken. Het is ook iets waar vzw De Huizen op wil inzetten: detentiehuizen voor moeders.

“Hoe we nu omgaan met gedetineerde moeders zorgt ervoor dat de straf niet alleen voor de moeder geldt, maar ook voor het kind”, vertelt Manu Pintelon, criminoloog en coördinator van vzw De Huizen. “In een detentiehuis voor moeders zou een kind op bezoek kunnen komen wanneer het wil en kan het enkele dagen per week blijven slapen. Kinderen jonger dan drie zouden bij hun mama verblijven in een huiselijke omgeving.”

Detentiehuis voor moeders

Hoewel ook de politiek het nut van detentiehuizen begint in te zien, zijn detentiehuizen voor moeders nog niet voor morgen. Sinds kort telt ons land twee detentiehuizen. De uitrol van nieuwe detentiehuizen verloopt moeizaam door lokaal protest en juridische geschillen.

‘Voor moeders en kinderen zijn detentiehuizen een betere oplossing.’

Bovendien zijn de bestaande en aangekondigde detentiehuizen voorlopig alleen bedoeld voor gedetineerden met een korte straf, vertelt Pintelon. “Wij pleiten momenteel voor twee specifieke doelgroepen: jongeren onder 25 jaar en moeders met kinderen. De politiek zal komend jaar enkel voor de eerste doelgroep detentiehuizen openen.”

Vzw De Huizen is ervan overtuigd dat we anno 2024 niet op een correcte manier omgaan met detentie. “De enige straf is de vrijheidsstraf”, verduidelijkt Pintelon. Het is volgens vzw De Huizen niet de bedoeling dat je mensen vervreemdt van de maatschappij, wel dat je hun vrijheid inperkt.

Lees ook

‘Revolutie naar humaner detentiebeleid moet vandaag ingezet worden’

Dat geldt zeker voor gedetineerde moeders en hun kinderen: “De gevangenis is geen ideale plek om de ontwikkeling van je kind te stimuleren. Voor zowel moeders als kinderen zouden detentiehuizen een betere oplossing zijn”, vindt Pintelon.

“Detentiehuizen lossen natuurlijk niet alles op. Het is nog steeds een straf en dus vrijheidsberovend, maar zo hebben de kinderen een betere connectie met hun mama en de samenleving.”

Schrijnende verhalen

Yarno is slechts een van de vele kinderen met een gedetineerde moeder. “Het verhaal van Yarno is heel mooi gelopen”, vertelt Sofie Mortier van het CKG. “Er zijn ook schrijnende verhalen. Bijvoorbeeld moeders die terug naar hun land van oorsprong worden gestuurd en dan de keuze moeten maken: nemen ze hun kind mee of laten ze het achter om hier een leven op te bouwen?”

‘In Noorwegen, Denemarken en Spanje zijn er al moeder-kinddetentiehuizen.’

Moeders willen het beste voor hun kind en dat is niet anders bij gedetineerde moeders. Toch wordt er nog een onderscheid gemaakt tussen gedetineerde moeders die hun kind binnen de gevangenis hebben en de gedetineerde moeders met kinderen buiten de gevangenis. “Vanaf het kind drie jaar is en de moeder nog vastzit, vervaagt de band meer en meer”, zegt aalmoezenier Geertrui Verdonck.

Niet meer voor deze legislatuur

Dat de gevangenis specifiek voor gedetineerde moeders niet ideaal is, beseft ook het beleid. Toch denkt het kabinet van minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD) nog niet na over moeder-kinddetentiehuizen. Nochtans stonden detentiehuizen in het regeerakkoord, zowel voor gedetineerden met korte straf als voor gedetineerde moeders.

“We zijn voorlopig nog maar in de eerste fase met de detentiehuizen”, vertelt Els Van Herck, adviseur van de justitieminister. “We hebben keuzes moeten maken en houden ons nu bezig met de detentiehuizen voor gedetineerden met een korte straf.”

Lees ook

Papa in de gevangenis: ‘Het leek alsof we mededaders waren’

Toch geeft Van Herck toe dat deze situatie niet ideaal is voor de moeders en kinderen. Detentiehuizen voor gedetineerde moeders, zullen er niet meer voor de verkiezingen komen. “We zullen moeten wachten tot de volgende regeerperiode”, vertelt Van Herck. “Het gaat normaal niet meer voor deze legislatuur zijn, tenzij er zich een mogelijkheid aanbiedt, maar dat is eerder uitzonderijk.”

In Noorwegen, Denemarken en Spanje zijn er al moeder-kinddetentiehuizen, geeft Pintelon nog mee: “Er is voldoende bewijs dat het kan.”