Jongeren over gezond leven: ‘Ook wat ongezond is, kan gelukkig maken’

Tuur

Tuur (15) verblijft al dertien jaar in de jeugdhulp. Voor hem heeft gezond leven te maken met gemak en geld.Omwille van privacyredenen gebruiken we schuilnamen. Alle jongeren die vermeld worden, werkten mee aan deze bijdrage en gaven hun goedkeuring voor publicatie.“Ik start mijn dag met cornflakes. Dat gaat snel en je hebt geen gedoe met beleg. Natuurlijk is fruitsalade met aardbeien en frambozen gezonder. Ik vind het ook lekker, maar het is gewoon te duur.”

‘Voor Tuur betekent gezond leven ook: gezond in het hoofd.’

Maar Tuur kijkt ook verder. Voor hem betekent gezond leven ook: gezond in het hoofd. “Thuis zou ik niet gezond kunnen leven. Mijn moeder heeft veel hulp nodig voor haar fysieke en mentale problemen. Ik ben haar kind, niet degene die haar moet helpen. Om gezond te zijn heb ik mijn brein nodig dat daaraan denkt, mijn vaste vrienden en de opvoeders en de psycholoog.”

Uitzonderlijke situatie

Jongeren die in de jeugdhulp verblijven, zijn vooral gewoon jongeren. Toch bevinden ze zich ook in een bijzondere situatie, bijvoorbeeld omdat ze negatieve ervaringen en trauma’s achter de rug hebben. Ingrijpende jeugdervaringen kunnen een invloed hebben op de lichamelijke, psychische en sociale gezondheid. Zo loopt deze groep een hoger risico op depressie, angststoornissen, suïcide, obesitas of hart- en vaatziekten.

Hun uitzonderlijke situatie heeft niet alleen te maken met hun verleden. Vandaag groeien ze op in bijzondere omstandigheden: een leefgroep of studio waar ze leren zelfstandig leven. Niet thuis kunnen wonen, is een ingrijpende gebeurtenis. In een gezin zijn er huisregels of speelt de willekeur van het moment. In jeugdhulp gelden afspraken en regels, ook als het over gezondheid gaat. Mag er gerookt worden? Zo ja, waar dan? Wat komt er op het menu? Mag je met de fiets naar school?

Alles wat je gelukkig maakt

Hoe zien deze jongeren dat zelf? Hoe kijken zij naar gezond leven? In het kader van een masterproef gezondheidsbevordering vroegen we dat aan 21 jonge mensen uit 7 verschillende jeugdhulporganisaties.

Ad (16) toont zonder franjes zijn kijk: “Je gaat sowieso sterven. Dus alles wat je gelukkig maakt voor je sterft, is goed voor jouw mentale staat en een gezond leven. Met andere woorden, in theorie zou alles gezond kunnen zijn.”

‘Jongeren zijn ervaringsdeskundig in zowel gezond als ongezond gedrag.’

Ook andere jongeren zitten op die brede golflengte. Als we ze vragen om gedurende enkele weken foto’s te nemen van wat gezond leven voor hen betekent, volgt er een heel diverse collage. Er passeren foto’s van thaiboksen, fruitsalades, muziek, fitness, voetbadjes, henna zetten, trappen doen, vrienden zien, handwerk, bij je familie kunnen zijn, zwemmen, cricket, studeren of roken. In de gesprekken die volgen, vertelt Yusef dat hij uren op zijn gsm zit om zijn gedachten te verzetten. Saïd geniet van zwemmen en Céline van een gevulde maag met volkorenpasta.

Chips of appel

Jongeren zijn ervaringsdeskundig in zowel gezond als ongezond gedrag. Emylia is dertien en laat ongezonde voeding links liggen. “Op vrijdag of zaterdag mogen wij als dessert chips. Maar meestal pak ik dan gewoon een appel of zo.” Daphne is zeven jaar ouder, intussen ook mama en vertelt een heel ander verhaal: “Tijdens mijn zwangerschap rookte ik als een ketter. Niet normaal.”

Lees ook

‘Je mag jongeren niet het gevoel geven dat er iets mis is met hen’

Ze brengen thema’s met elkaar in verband en tonen zo de complexiteit van gezond leven. Want ook wat ongezond is, kan gelukkig maken. Petra (16) maakt dat heel concreet: “Ik heb een colaverslaving. Ik word gelukkig van cola.” Leeftijdsgenoot Dennis vult aan: “Gaan we met vrienden naar Antwerpen, dan passeren we langs de Quick of McDonalds. Dat hoort bij een leuk en ontspannend dagje uit.” Met hun keuzes en voorkeuren op vlak van gezond en ongezond leven, nemen ze hun leven in handen.

Oplossingen

Doorheen hun verhalen duiken ook noodkreten op die we ernstig moeten nemen. De getuigenis van Petra (16) biedt stof tot nadenken: “Ik leef al zo lang met stress dat ik het ondertussen zelf niet meer merk.” Als jonge mensen zo lang stress ervaren, moeten we ons zorgen maken.

Waar liggen oplossingen? Positieve ervaringen en ondersteunende relaties kunnen het verschil maken. Actief leven kan leiden tot nieuwe contacten en een groepsgevoel. Lekker gezond koken voor de leefgroep is een manier om bij te dragen tot de gemeenschap. Samen eten of bewegen is een manier om aandacht en warmte te ervaren. Die ervaringen zijn voor jongeren met een moeilijk traject extra belangrijk. Het helpt hen te herstellen van hun ervaringen en verdere impact te voorkomen.

‘Een gezond leven voor jongeren is een verantwoordelijkheid van ons allemaal.’

Jongeren ontwikkelen zich in een samenleving, gezin en jeugdhulporganisatie. Daarom is gezond leven altijd een gedeelde verantwoordelijkheid. Iedereen kan zijn steentje bijdragen aan die positieve ervaringen: ouder, trainer, begeleider, buur, leerkracht, coördinator, beleidsmaker, kok, kennis, of opvoeder. Een gezond leven voor jongeren is een verantwoordelijkheid van ons allemaal.

Volwaardige partners

Vanzelfsprekend zullen positieve ervaringen of goedbedoelde adviezen niet meteen leiden naar een gezond leven. Jongeren geven zelf aan waar mogelijkheden en marges liggen. Dennis (16) ziet weinig ruimte voor verandering: “De keuzes die je zelf maakt, moeten gerespecteerd worden. Als je kiest om niet gezond te leven, dan is dat zo.” Maar leeftijdsgenote Alexa vult meteen aan: “Maar anderen kunnen je wel adviseren, hé.” 

Gebrek aan participatie is een hindernis: jongeren zitten met vragen, verlangens en voorstellen maar die worden vaak niet als startpunt genomen. Beleidskeuzes worden gemaakt op basis van cijfers, gezondheidsindexen, onderzoeksrapporten of plotse media-aandacht. De kijk van jongeren op gezond leven blijft in de schaduw staan. Dat werkt niet. Beleidsmakers, coördinatoren of directeurs die jongeren als volwaardige partners betrekken, leggen de basis van verandering. Dat is geen gebakken lucht, maar blijkt ook uit de talrijke voorbeelden van positief leefklimaat binnen de jeugdhulp.

Schaarse middelen

Al mag het geen reden zijn om jongeren in de schaduw te zetten, ook in de jeugdhulp zijn schaarse middelen een realiteit.

Een begeleider maakt het concreet: “We vinden het fantastisch dat een jongere sport in een club. Maar tijdens de trainingen en wedstrijden moet ook een begeleider ingezet worden, bijvoorbeeld als supporter en chauffeur. Dat wil zeggen dat je op die momenten in de leefgroep een begeleider kwijt bent, waardoor je dan niet met vier andere jongeren kan gaan voetballen.”

Gezondheidsongelijkheid

Nog een realiteit die we niet onder de mat kunnen vegen: gezondheidsongelijkheid. De kansen om gezond te leven zijn in onze samenleving ongelijk verdeeld. Onderzoek geeft het pijnlijk weer: de omstandigheden waarin je opgroeit, leeft en werkt hebben een enorme impact.

Lees ook

‘Mensen worden altijd en overal richting goedkope, ongezonde voeding gepusht’

Die ongelijkheid kan aangepakt worden door structureel en nabij te werken. Bij gezinnen gaat dat om voedselzekerheid, gezonde publieke ruimte, sociale relaties, menswaardig inkomen, huisvesting en sociale zekerheid. In de jeugdhulp gaat het onder andere over indexering van werkingsmiddelen, financiële ruimte, oplossingen voor personeels- en capaciteitstekorten en de enorme werkdruk.

Beter weten

De gesprekken met jongeren tonen hoe belangrijk het is om van bij de start met hen samen te werken. Want wie zijn wij om te denken dat we alles beter weten? Alleen door samen te werken ontstaat een gedragen kader rond gezondheid waarbij iedereen zich gehoord voelt. Die visie over wat gezond leven inhoudt en hoe je daartoe kansen creëert is de eerste stap.

Eens die lijnen getrokken zijn, volgen concrete acties. De gesprekken met de 21 jongeren hebben ertoe geleid dat het Vlaams Instituut Gezond Leven, het expertisecentrum voor preventie en gezondheidsbevordering, jeugdhulporganisaties sterker ondersteunt in het bevorderen van een gezonde levensstijl in het dagelijks leven. Dat toont bijvoorbeeld het project ‘Gezond Groeien – maaltijdboxen in jeugdhulp’. Ze ontzorgen jongeren die in de jeugdhulp verblijven en versterken hun voedselvaardigheden. Hopelijk smaakt dat naar meer.