Ontketent blockchain een revolutie in het sociaal werk?

Abstract

Herinner jij je nog de opkomst van het internet?

In het begin begreep niemand wat het was, laat staan wat we er precies mee konden aanvangen. Het concept was op het eerste zicht abstract. Het leek op technologische spielerei. De impact van het internet op ons leven konden we toen niet inschatten.

Vandaag weten we beter. We googelen zowat alles. We zijn altijd en overal online. We vinden het normaal dat we skypen met iemand die zich aan de andere kant van de wereld bevindt. Tegelijk roept het internet veel vragen op over privacy, digitale ongeletterdheid en uitsluiting.

‘Wat betekent blockchain voor sociaal werk?’

Blockchaintechnologie lijkt net als het internet jaren geleden heel wat potentieel in zich te dragen. Maar houdt blockchain ook een gelijkaardige innovatieve, technologische en maatschappelijke revolutie in? En wat kan dit betekenen voor het sociaal werk?

Studenten sociaal werk van de Arteveldehogeschool Gent gingen met deze vragen aan de slag.Dit artikel is het resultaat van een project aan de bacheloropleiding sociaal werk van de Arteveldehogeschool in Gent. Destan Bingöl, Kenzo Demeyere, Ralitsa Draganova, Astrid Fallon-Kund, Ilse Roels, Thomas Vansteenkiste en Ynte Vergote maakten deel uit van de onderzoeksgroep.

Het ontstaan van blockchain

Blockchain zegt ons nog niet veel. Maar wie heeft nog niet gehoord van Bitcoin? Tijdens de financiële crisis van 2008 kwam er een ‘bankrun’ op gang, waardoor sommige buitenlandse banken besloten om rekeningen van klanten te blokkeren. Als reactie ontstond Bitcoin.

Bitcoin is een virtuele munt die gebaseerd is op blockchaintechnologie. Het centrale idee is dat mensen de munt rechtstreeks met elkaar kunnen uitwisselen, zonder dat er een bank bij komt kijken. Zo vermijden gebruikers niet alleen transactiekosten, maar voorkomen ze ook dat banken hun persoonlijke data bewaren of rekeningen blokkeren.

Wat is blockchain?

We maken vandaag volop gebruik van technologie, zonder exact te weten hoe alles werkt. En dat hoeft ook niet. Organisaties overtuig je om chathulpverlening te organiseren door te tonen dat het handig en efficiënt kan zijn, niet door een uitleg over de achterliggende technologie.

Maar blockchain doet bij velen geen enkel belletje rinkelen. We kennen weinig toepassingen, laat staan dat we ze al gebruiken. Daarom is het nodig om deze technologie toch kort uit te leggen.

‘Blockchain is een grote database.’

Een openbare blockchain is eigenlijk een grote database. Het is een verzameling van openbare, digitale en decentrale bestanden. De informatie die het bevat is toegankelijk voor iedereen en niemand is de eigenaar van een blockchain. Net zoals iedereen toegang heeft tot het internet en het internet van niemand is.

Decentraal en gedistribueerd

Een van de fundamentele kenmerken van blockchain ligt in het feit dat de technologie gedecentraliseerd is. Een voorbeeld: veel mensen gebruiken cloudtoepassingen, zoals gedeelde bestanden in Google Drive of Onedrive. In deze toepassingen gebruik je een bestand dat je deelt met meerdere mensen. Iedere deelnemer kan erin werken en de wijzigingen van anderen zien. Je werkt dus altijd in de versie die up-to-date is.

Tot zover de gelijkenis. In een blockchain wordt alle data vastgelegd in blokken informatie die aan elkaar gelinkt zijn en elkaar opvolgen. Zoals schakels in een ketting. Je kan dus informatie toevoegen, maar geen informatie wijzigen of schrappen.

‘Blockchain is ongevoelig voor fraude.’

Bij Google Drive draait alles op één serverpark van Google. Daar zit het grote verschil met een openbare blockchain, want daarvan bestaan er veel kopieën die draaien op veel verschillende servers.

Hierdoor is blockchain ongevoelig voor fraude. Je kan niet zomaar veranderingen aanbrengen in het systeem. Alle gebruikers moeten de informatie in de blockchain en elke verandering valideren. Dat doen ze via een ingewikkelde wiskundige berekening.

Voor eeuwig

Bitcoin, de bekendste blockchain, heeft maar één functie: er is een zogenaamde virtuele munt op gebaseerd. Alle transacties van deze munt worden vastgelegd in deze blockchain.

Wanneer iemand een hoeveelheid Bitcoin overmaakt aan een andere persoon, verloopt alles automatisch en zonder tussenkomst van derden. Het netwerk zelf beheert, controleert en valideert de transactie.

‘Informatie wordt voor eeuwig bewaard.’

Alle gegevens die in de blockchain worden vastgelegd, hebben het voordeel dat ze onveranderlijk vastgelegd zijn. Iemand kan dus een onveranderlijk eigendomsbewijs voorleggen. Er is geen discussie mogelijk.

Informatie wordt voor eeuwig bewaard. Dat betekent wel dat het opletten is met vastleggen van privacygevoelige informatie in een blockchain. We slaan daarom best alle persoonsgegevens op in afzonderlijke technologie.

Meer dan Bitcoin: smart contracts

Blockchains, zoals Ethereum, zijn naast een virtuele munt ook een platform waarop geprogrammeerd kan worden. Een van de zaken die we erop kunnen programmeren zijn zogenaamde ‘smart contracts’.

‘Smart contracts worden automatisch uitgevoerd.’

Deze slimme contracten worden automatisch uitgevoerd wanneer aan de voorwaarden van het contract voldaan wordt. Ook hier schakelt de technologie de tussenpersonen of instanties uit. Bovendien moet er geen energie gestoken worden in controle over de naleving van de contracten.

Andere voordelen zijn de lage kostprijs, de grote transparantie en de gemakkelijke en betrouwbare verificatie van informatie. Daarnaast is het zeer veilig, gedecentraliseerd en onveranderlijk.Meer eenvoudige informatie over blockchaintechnologie vind je op deze website.

Blockchain als Vlaamse innovatiestrategie

Overheden, bedrijven en kennisinstellingen onderzoeken wereldwijd het potentieel van blockchain. Ook de Vlaamse Overheid zet erop in.

Een van de pilootprojecten onderzoekt hoe blockchain kan bijdragen aan de uitvoering van de natuurbeheerplannen en -subsidies. Kort samengevat komen alle informatie en afspraken over het beheer van natuurgebieden in een blockchain. Het systeem kent subsidies automatisch toe aan de beheerder.

‘Resultaat: geen berg papier.’

Resultaat: geen berg papieren aanvragen, verslagen en overeenkomsten. Wel een transparante en efficiënte procedure die het natuurbeheer, overheid, eigenaars en organisaties ten goede komt.

Rechten realiseren geen utopie

Blockchain kan je ook uittesten in domeinen van het sociaal werk.

Wat als we erin slagen om elke mens op aarde een identiteit te geven die hij niet kan verliezen en soeverein kan beheren? Miljoenen mensen, zoals vluchtelingen, zouden zo toegang krijgen tot een bankrekening, onderwijs en sociale voorzieningen.

Wat als we hulp aan mensen in nood zo efficiënter, transparanter en veiliger maken? En wat als we zelf onze medische dossiers zouden beheren, zonder dat ze in handen zijn van één centrale autoriteit? Of wat als mensen geen schrik meer moeten hebben om hun landeigendom te verliezen door oorlog, malafide personen of overheden?

‘Het potentieel van blockchain is niet te onderschatten.’

In het streven naar maatschappelijk welzijn is het potentieel van blockchain niet te onderschatten. Als we de technologie bekijken tegen het licht van de mensenrechten en de duurzame ontwikkelingsdoelen, dan zijn er heel wat van deze rechten die we kunnen realiseren, afdwingen of op zijn minst efficiënter en globaler kunnen laten beleven.

Blockchain inzetten voor maatschappelijk welzijn is geen utopie meer. Een vluchteling in Nederland zette een digitaal identiteitssysteem Tykn op. België introduceerde blockchaintechnologie voor betalingen van voedselhulp in een vluchtelingenkamp in Jordanië. En de ngo Memisa aanvaardt giften in virtuele munt. Memisa hoopt het blockchain te verkennen om ontwikkelingssamenwerking transparanter en efficiënter te maken.

Automatische rechtentoekenning

Voor het sociaal werk zijn het vooral applicaties die gebruik maken van smart contracts die interessant zijn.

Als je het garanderen van rechten als uitgangspunt neemt, kan je wel toepassingen bedenken die het onderzoeken waard zijn. Denk maar aan automatische rechtentoekenning, bijvoorbeeld het automatiseren van de kinderbijslag. Of het direct doorgeven en doorberekenen van levensgebeurtenissen en de gevolgen ervan voor de hoogte van uitkeringen en toeslagen.

‘Alles gebeurt in real time.’

De gegevens over een nieuwe job, een verhuis of echtscheiding zijn met behulp van blockchain veel sneller te verwerken, omdat alle veranderingen automatisch bij alle instanties bekend zijn. Toch Als de persoon in kwestie daar in zijn smart contract toestemming voor gaf. Bovendien gebeurt alles in real time. Hierdoor vermijd je grote inkomensschommelingen en verlate uitkeringen of terugvorderingen.

Budgetbeheer

Een aantal Nederlandse gemeenten experimenteren met blockchain. Uitgangspunt is dat je als burger geen techneut hoeft te zijn. Je moet enkel een app leren gebruiken.

De gemeente Zuidhorn zette een experiment op voor de optimalisering van haar ‘Kindpakket’. De gemeente verstrekt een budget van 300 euro per kind voor gezinnen in armoede. Ze kunnen dit geld besteden bij lokale winkels en verenigingen. Bedoeling was het uitkeringssysteem effectiever en efficiënter te maken.

‘Je hoeft geen techneut te zijn.’

Utrecht lanceerde een pilot waarbij ze het budgetbeheer van mensen laat verlopen via een app die draait op blockchaintechnologie. De app zou werken als een huishoudboekje en zou via smart contracts de vaste kosten van de personen beheren en betalen. De bedoeling was om tot een zorgvuldig budgetbeheer te komen.

De toepassing is uiteindelijk niet op blockchaintechnologie gebouwd, omdat de stad de privacy van de gebruikers niet kon garanderen.

Hype over hoogtepunt

Vandaag is de hype rond blockchain over zijn hoogtepunt. Dat is goed nieuws, want dat betekent dat de buzz tot realistische proporties is gekrompen.

Maar dat er veel potentieel zit in blockchain, staat buiten kijf. De harde sectoren van financiën en distributie komen wellicht het eerst tot zichtbare resultaten. Maar ook overheden zien mogelijkheden. En dat zal in het ene land een grotere vaart lopen dan in het andere.

Lees ook

‘Te veel mensen kunnen de digitale evolutie niet volgen’

De social profit is doorgaans geen voortrekker voor de introductie van nieuwe technologie in haar werking. Maar wij kijken alvast reikhalzend uit naar voorbeelden waarbij blockchain zichtbaar het verschil maakt en de meest kwetsbaren ondersteunt bij het uitbouwen van een menswaardig leven.

Wellicht komt het licht uit de landen die volop in ontwikkeling zijn. Zij hebben er nog meer baat bij om een nieuwe technologie in te zetten om hun samenleving doeltreffend uit te bouwen.

Ongekende mogelijkheden

De mogelijkheden van blockchain zijn ongekend. We moeten dus nog verder onderzoeken wat mogelijk en haalbaar is. De technologie is bovendien nog in volle ontwikkeling. Er blijven veel vragen.

Wat met privacy? De data in blockchain zijn onuitwisbaar. ‘Foute’ data kunnen daarom niet vergeten of uitgewist worden. Daarnaast is de technologie vrij langzaam in vergelijking met de dataverwerking waaraan we op dit ogenblik gewend zijn.

‘Technologie op zich is geen doel.’

De technologie is ook op andere vlakken nog niet rijp. Ze is bijvoorbeeld moeilijk op te schalen. En de technologie is bijzonder milieuonvriendelijk. Er is veel rekenkracht, en dus energie, nodig om de blockchain te doen draaien. Al wordt er al aan oplossingen gewerkt.

Technologie is geen doel

Vergeet niet: technologie op zich is geen doel. De drijfveer moet zijn dat we een probleem willen oplossen dat we vandaag moeilijk of zelfs helemaal niet opgelost krijgen. Blockchain biedt niet voor elk probleem een oplossing. Gerrie Smits, die ons wegwijs maakte in deze technologie, is daar zeer duidelijk over: “Als je blockchain niet nodig hebt, gebruik het dan ook niet”.

Ook al zien we in blockchain nog niet onmiddellijk een oplossing voor onze problemen, het loont de moeite om de verdere ontwikkelingen op te volgen. Er is wereldwijde belangstelling en de eerste resultaten zijn veelbelovend.

Het is afwachten of we projecten op grotere schaal kunnen uitrollen. Maar om het met Smits’ woorden te zeggen: “Wat als blockchain toch fundamenteel blijkt?” Wel, in dat geval moeten we in het sociaal werk maken dat de technologie en haar apps netjes ingebed raken in het leven van kwetsbare mensen. Want zij zijn gevoelig voor uitsluiting. We kunnen maar beter voorbereid zijn op deze uitdaging.