Negatieve associatie
Vraag aan mensen welke begrippen ze associëren met ouderen of ouder worden en je zal niet veel positieve reacties krijgen. Tijdens een interactieve sessie over ouderenzorg met medewerkers uit de gezondheidszorg namen we de proef op de som. We vroegen de deelnemers welke kenmerken ze met ouder worden associëren.
Van de 77 personen die antwoordden, verwezen 60 mensen naar duidelijk negatieve begrippen, zoals zorgafhankelijkheid, fragiliteit en multipathologie. Slechts 17 mensen schoven expliciet positieve kenmerken naar voor, zoals wijsheid, dankbaarheid en ervaring.
‘Veroudering wordt in onze cultuur nog altijd geassocieerd met verlies, achteruitgang en eindigheid.’
In ander recent onderzoek stelden we vast dat 10 tot 15 procent van de oudere volwassenen zich niet meer gewaardeerd voelt in deze samenleving. Dit aantal nam toe tijdens de coronacrisis.Geerts, C. en Brys, C. (2021) ‘Bevolkingsonderzoek Bredene en onderzoek van leden seniorenvereniging’, interne nota.
Oubollig
Deze negatieve en stereotype kijk op ouderen wordt ‘ageism’ genoemd. Vaak verwijst ageism ook naar discriminatie op basis van leeftijd. Het is een fenomeen dat gericht is op hoe we denken over ouderen, bijvoorbeeld in termen van ‘grijs’ of ‘oubollig’.
Veroudering wordt in onze cultuur nog altijd geassocieerd met verlies, achteruitgang en eindigheid. Deze associaties met ouder worden zitten diep ingebakken in onze samenleving, ook bij ouderen zelf. Dat beïnvloedt ook hoe ouderen naar zichzelf kijken. Zo werkt deze negatieve maatschappelijke beeldvorming als een self-fulfilling prophecy. Sommige ouderen proberen daaraan te ontsnappen door zich te distantiëren van hun leeftijdsgroep.
Ageism kan enorme gevolgen hebben voor het welzijn van ouderen. Deze negatieve impact wordt vaak onderschat. Heel wat redenen dus om ons te buigen over ageism en te kijken hoe het zich manifesteert binnen de gezondheidszorg.
Gezondheidszorg is niet waardenvrij
Gezondheidszorg is een onderdeel van onze samenleving en dus net als die samenleving niet waardenvrij. Als ageism in de samenleving zit, dan ook in de gezondheidszorg.
‘Groeiend ageism bij zorgverleners kan te wijten zijn aan tijdsdruk.’
Toch is hier meer aan de hand. Het ageism onder medewerkers in de gezondheidszorg neemt namelijk toe. Dat blijkt uit meerdere onderzoeken. Zo tonen bijvoorbeeld twee recente studies aan dat de houding van verpleegkundigen en verpleegkundigen in opleiding tegenover ouderen de afgelopen tien jaar negatiever is geworden.
Het groeiend ageism bij zorgverleners kan volgens deze onderzoekers te wijten zijn aan de toenemende tijdsdruk in de gezondheidszorg. Tijdsdruk werd eerder in verband gebracht met een grotere kans op stereotypering van patiënten.
Uit onze eigen bevraging onder zorgmedewerkers, blijkt dat zij niet zo verbaasd zijn hierover. Op de vraag of er sprake is van ageism binnen de gezondheidszorg antwoordden 60 personen ‘ja’, terwijl slechts 4 personen aangaven geen idee te hebben. Niemand antwoordde ‘neen’ en 50 personen reageerden niet.
Waarover gaat het?
Hoe manifesteert ageism zich in de gezondheidszorg? Uit internationaal onderzoek noteerden we drie manieren waarop ageism opduikt. Het gaat om een ontoereikende communicatie, te veel focussen op achteruitgang en een gebrek aan een activerende houding.
Deze drie elementen kwamen ook bovendrijven in onze eigen bevraging. Bovendien stelden we ook vast dat men zorg voor oudere patiënten als niet prestigieus ervaart. Sommigen deelnemers wezen ook op de leeftijdsdiscriminatie bij de aanwerving van personeel.
Ontoereikend communiceren met ouderen
Zorgverleners laten steken vallen bij de communicatie met ouderen. Zo zijn er zorgverleners die systematisch verkleinwoorden gebruiken of zeer betuttelend zijn.
‘Zorgverleners laten steken vallen bij de communicatie met ouderen.’
Wanneer ze informatie nodig hebben over de patiënt, vragen zorgverleners die eerder aan de familieleden dan rechtstreeks aan de patiënt zelf. Daarnaast heeft men de neiging om informatie voor de patiënt achter te houden.
Een ander voorbeeld van ontoereikende communicatie is hoe bedlegerige personen routineus benaderd worden, zonder rekening te houden met hun individuele behoeften. Ook zullen verpleegkundigen minder snel humor gebruiken bij oudere patiënten. De namen van oudere patiënten onthouden ze minder snel in vergelijking met die van jongere patiënten.
Focus op achteruitgang
Zorgverleners focussen te veel op achteruitgang. De meeste artsen en verpleegkundigen zijn van mening dat het mentale vermogen, de leervaardigheden en het geheugen afneemt bij oudere volwassenen. De negatieve houding weerspiegelt een lage verwachting voor revalidatie en een meer afstandelijke behandeling.
‘Leeftijdsdiscriminatie leidt tot onderbehandeling. Klachten worden soms onterecht toegeschreven aan iemands leeftijd.’
Zorgmedewerkers komen bijna uitsluitend in contact met ouderen met gezondheidsproblemen. Dit kan onterecht het beeld scheppen dat alle ouderen kwetsbaar zijn en hulp nodig hebben.
Leeftijdsdiscriminatie leidt tot onderbehandeling. Klachten worden soms onterecht toegeschreven aan iemands leeftijd. Ook onze deelnemers gaven als voorbeeld: behandel ouderen niet meer omdat ze toch al een bepaalde leeftijd hebben.
Gebrek aan holistische en activerende visie
De gezondheidszorg is te weinig doordrongen van een holistische en activerende houding ten aanzien van ouderen. Vaak is er een gebrek aan zorg op maat.
‘Vaak is er een gebrek aan zorg op maat.’
De deelnemers in ons onderzoek gaven enkele sprekende voorbeelden. Zo worden ouderen in een ziekenhuisafdeling bijna altijd vervoerd in bed, ook al zijn ze vaak nog mobiel. Boterhammen worden in een woonzorgcentrum vaak gesmeerd voor de bewoners, terwijl ze dit zelf kunnen. Iemand vertelde dat zaken uit handen genomen worden, in plaats van dat de patiënt gestimuleerd wordt om dingen zelf te doen, want dat gaat sneller.
Nogal wat van de deelnemers gaven voorbeelden die volgens hen kenschetsend zijn voor ageism: verplichte middagrust voor alle bewoners, plaspauze op vaste tijden en om 18.00 uur gaan slapen.
Uit het leven gegrepen
We herkennen bepaalde zaken vanuit onze eigen praktijk als ouderenpsycholoog. We geven hierbij een aantal voorbeelden van onze cliënten die tot nadenken stemmen.
‘Plots lijkt het alsof ze helemaal niets meer kunnen.’
Een zeventigjarige cliënt vertelt over een opname op de afdeling geriatrie na een aanmelding op spoed met een vermoedelijke astma-aanval. Recent startte de cliënt met nieuwe medicatie, dus mogelijk spelen nevenwerkingen van deze medicatie mee. De cliënt wil dit vertellen aan de dokter, maar wordt niet gehoord. De cliënt moet heel wat lichamelijke onderzoeken ondergaan, maar wordt niet bevraagd.
Een tachtigjarige vrouw vindt dat ze te veel ‘gepamperd’ wordt. Zorgmedewerkers nemen haar te veel uit handen. Ze spreken haar toe alsof ze een kind is.
Een koppel tachtigers verhuisde van een serviceflat naar een woonzorgcentrum na een valincident van de vrouw. Hun grootste pijnpunt na de verhuis is verveling. Plots lijkt het alsof ze helemaal niets meer kunnen. Alles wordt voor hen gedaan: van hen wassen, eten maken tot de kamer onderhouden.
Wat doen tegen ageism?
Ageism is een sluipend gif. Wat kunnen we eraan doen? Werken tegen ageism in de gezondheidszorg is in de eerste instantie werken tegen ageism in de samenleving.
‘We moeten af van het idee dat werken met ouderen ‘tweederangs’ is.’
In de zorgopleidingen moet meer ingezet worden op ouderen. We moeten ook af van het idee dat werken met ouderen ‘tweederangs’ is. Vooralsnog krijgen studenten relatief weinig informatie over ouderen en ouder worden. Ze moeten ouderen in beeld krijgen als een zeer diverse groep. Elke oudere heeft een eigen verhaal. Dé oudere bestaat niet.
Deze algemene kennis over de doelgroep moet het ook mogelijk maken om een meer waarderende houding aan te nemen tegenover het ouder worden. De toekomstige professionals moeten eigen gedrag en gevoelens, zoals angst voor aftakeling en verlies van autonomie, bespreekbaar maken.
Eerst de mens zien
Zorgverleners moeten eerst de mens zien en ouder worden niet herleiden tot een probleem of ziekte. De oudere persoon moet centraal staan, met zijn dromen, wensen en mogelijkheden.
Kwaliteitsvolle contacten kunnen een sterke buffer opwerpen tegen ageism. Uiteraard is communicatie daarbij cruciaal. Praat met ouderen en niet over ouderen. Toon interesse, maak echt contact, sta op ooghoogte van de persoon en praat motiverend. Het is belangrijk voor alle professionals om deze skills en attitudes goed te beheersen.
Steeds vaker maken ouderen zelf een vuist. Uit dit toenemend ouderenactivisme putten we hoop. Vanuit hun ervaring, en met de kracht van hun getal, hopen we dat ze meer inspraak zullen afdwingen. In de ganse samenleving en in de gezondheidszorg.
Reacties [17]
Wij echtpaar 84-79.Mijn man had hulp nodig, in weekend.Dat ging mis. Volgende dag naar ziekenhuis.Arts had probleem, ambulance was te duur ,zelf rijden.
Opname ziekenhuis.
Later nogmaals ,weer zef rijden,dan hulp van buurman.Genoodzaak op vluchtst
rook stoppen.
Gevaar voor andere weg gebruikers.
Weer opname,mijn man was stervende.Alles in rep en roer.Enige tijd later is mijn man toch overleden.
Mijn eigen kinderen hebben me afgesloten voor elk contact, mijn schoondochter bemoeide zich met mijn pensioen, omdat ik dit niet pikte kreeg ik zelfs mijn zoon niet meer te zien! Mijn dochter werkt samen met haar man voor de EU verdienen goed hun brood, mijn kids hebben allebei mogen studeren, nu hebben ze een mooie job, ik heb mijn brood verdiend vanaf mijn 14de jaar! Dus ook mijn dochter overal geblokkeerd op haar telefoon, bang als ik ooit in een rusthuis beland(wat hopelijk niet voor direct is)ze dan zal mee moeten betalen, ik was vanaf mijn 33j een alleenstaande mama, en met poetsen word je niet rijk! Ik woon nog altijd 2 verdiepingen hoog en kan niet verhuizen, verhuiswagen+lift+ mankracht! Op mijn kinderen hoef ik niet te rekenen! Ik heb nooit een bedankt verwacht van mijn kids maar wel meer respect en dat hebben ze totaal niet, net als de rest vd samenleving die zijn neus ophaalt voor oudere mensen! Ik had mijn kleinkinderen nog zobeel kunnen bijbrengen over het leven!
‘Wat zou Mama willen met Kerst’? is het nieuwe “Wat doen we met Mama met de Kerst?’ Ouderen zouden realistisch zichtbaar gemaakt moeten worden. Zij droegen hun leven lang bij aan onze samenleving. Zij verdienen meer respect dan zij vandaag krijgen. Dat zou op de kleuterschool/opvoeding al moeten beginnen. Maar ook in de media en in de politiek.
Inderdaad vele ouderen worden steeds meer bepamperd zoals men dat noemt ( in vind dit een naar woord) terwijl soms veel meer kunnen dan men denkt terwijl ze niet de kans krijgen om het zelf te zeggen.
Ouderen zouden meer moeten opkomen voor zichzelf . In deze covid periode viel dit ook op tijdens de lockdowns waren ouderen meestal het slachtoffer maar de versoepelingen waren meer voor de jongeren omdat die zogezegd vervelenden en er moe van werden . Denk men nu echt dat oudere personen daar geen last van hebben ?
Zeer goed artikel en sluit volledig aan wat ik als 70 jarige zelf ondervind. Je moet als oudere steeds de muur doorbreken van je grens oudere zijn. Vermoeiend zeker als je niet gelaten bent, maar het vergt langs de andere kant veel van je vermogen, waar je veel leukere dingen mee kan doen. Onverschilligheid neemt ook toe. En laat ons stoppen met het dogma dat je je niet mag binden aan een persoon (is ook vergif in de gehandicapte sector)
Bij ouderen werken heeft je als zorgmedewerkers veel voldoening, en ze zijn zo ervaring rijker dan jezelf. We moeten het positieve in de mensen naar boven halen…
Ageisme is een schending van de rechten van ouderen. Daarom zou een ouderenrechtencommissaris een goed instrument zijn om deze rechten, hoe verscheiden ook, echt te vrijwaren
Ik denk dat we allemaal (ook de beleidsmakers) eens goed moeten nadenken over het feit dat wij allemaal oud worden en dat wij allemaal zorgbehoevend kunnen worden. Daarom moeten we vandaag werken aan een degelijke zorg en omkadering zodat wij later zelf daar ook van kunnen genieten.
Tijd voor meer interdisciplinaire samenwerking in de zorg: kinesitherapeuten, logopedisten en ergotherapeuten kunnen helpen om dat holistisch beeld ten alle tijden te bewaken en het zorgteam ondersteunen om te vertrekken vanuit ouderen hun wensen en dromen. Alles valt een staat met een goede communicatie en een goede teamdynamiek.
Helemaal akkoord. Ook samenwerken met de gehandicaptenzorg uit de buurt: daar werken goed opgeleide opvoeders, orthopedagogen, … die getraind zijn in een brede visie op kwaliteit van leven, in het goed omgaan met ‘moeilijk hanteerbaar gedrag’, en in het activeren en empoweren van mensen. En er leven ook steeds meer oudere mensen.
Heel dringend communicatie in elke opleiding en op elk niveau als hoofdzaak op het programma zetten en leren luisteren in de grootste letters.
Goed geformuleerd!
Ook de zorgzame medewerker in de zorg wordt gedwongen zich in onmogelijke bochten te wringen om een beetje aangepaste zorg te leveren. Vele goedbedoelde richtlijnen/maatregelen en de privatisering (lees winstmaken voor de aandeelhouder) zorgen voor eenheidsworst, enkel efficientie voor verzorgenden telt, zodat ze zoveel mogelijk in zo kort mogelijke tijd kunnen doen. Terwijl ouderen verdienen persoonlijk en als individu behandeld te worden. Grote groepen ouderen in wzc’s, wisselende afdelingen en diensten (anders worden ze te vertrouwd?).
Waarom zijn er geen huiselijke wzc’s te vinden, behalve voor dementie… Te duur voor onze samenleving? Of denken we er telaat over na, wanneer we zelf al tot de verstotenen behoren?
Dank je wel om veel te publiceren, een mentaliteitsverandering komt niet vanzelf en niet overnacht.
Ieder persoon is even,waardig. Laat ons daar vanuit gaan. Veroudering kan je niet in hokjes gieten, vanaf 80 j dit, 85 dan dat. Ouderdom verbinden met ‘zorgafhankelijkheid, fragiliteit en multipathologie’ lijkt mi. de realiteit. Menswaardigheid is een eerste vereiste, zowel in zorg, benadering en ook het omgaan met het naderende levenseinde. Zorg en respect, geen ‘behandeling omdat de wetenschap het kan’.
Boek 2021 ” Oud, niet out, maar goud”
Charlotte Brys, Geert Messiaen
Gompel § Svacina
Een waardige plaats voor ouderen in de maatschappij
Inderdaad, toen ik 30j was vochten mannen bijna om een zware tas naar boven te brengen in mijn app. Nu 39jaar later moet ik mijn plan trekken om twee verdiepingen naar boven te gaan met zware boodschaptassen, of simpelweg mijn tas met pas gewassen kledij die ik in de kelder moet halen en in dat geval 3verdiepingen naar boven moet dragen, niemand vraagt kunnen we u helpen! Alhoewel ik een longziekte heb en kortademig ben, rij ik met mijn wagen, doe ik sport, ook denksport, ik help waar ik kan bij mijn buren zelfs indien ze veel jonger zijn, maar als ik het moeilijk heb lijkt niemand het te merken, elk jaar word de discriminatie erger, ook in winkels, kan je niet snel genoeg je boodschappen weg halen! Dit ondervind ik reeds sind mijn 60tigste, toen ik voor 1dag opgenomen werd voor een kleine ingreep, voor de operatie knelden ze mijn arm af om te bloeddruk te meten, terwijl ik links vroeg om het wat losser te maken omdat mijn huid gekneld zat, was de anesthesist me rechts aan het verdoven
Is het niet eerder een algemeen probleem van een gezondheidszorg die eigenlijk puur ziektezorg is. De focus ligt op ‘ tekorten’ en op beroepen die hun betekenis vinden in deze te detecteren en te behandelen. Echte gezondheid zou ( ook en vooral) focussen op kwaliteiten van mensen en op de betekenis die allerlei ( al dan niet verminderende) vaardigheden en lichamelijke functionaliteiten voor henzelf hebben…
Misschien tijd om in Sociaal.Net aandacht te besteden aan het begrip “positieve gezondheid” van Machteld Huber.
Zeker lezen
‘De kerstmarkt heeft betere openingsuren dan de sociale dienst’
Arts Wouter Arrazola de Oñate: ‘Racisme maakt mensen ziek’
‘Kinderen grootbrengen is een maatschappelijke taak’
Functionele cookies Always active
Voorkeuren
Statistische cookies
Socialemediacookies