Verbrand geen bruggen, verbouw ze

De samenleving is van iedereen

Het is de plicht van de overheid om iedereen de kans te bieden om volwaardig deel uit te maken van de samenleving. En het is ieders recht om zijn omgeving en samenleving mee vorm te geven en iedereen een plaats aan te bieden. Dat kan op verschillende manieren. Maar het kan wel alleen samen.

‘We moeten nieuwe wegen durven inslaan.’

Daarom vind ik niet dat we bruggen moeten verbranden, maar dat we ze moeten verbouwen en misschien vooral verbreden of verlagen zodat iedereen erover kan. En we moeten ook nieuwe bruggen durven bouwen. Bruggen met verschillende en nieuwe partners die een positieve impact op de samenleving willen realiseren.

Oude en nieuwe bruggen

Ik heb het er nooit moeilijk mee gehad mijn bruggen achter me te laten. Ik keek vooruit, had zelden spijt van de keuzes die ik maakte. Maar toch heb ik nooit bruggen verbrand. Want dan loop je het risico om op een verlaten eiland te stranden. En als ik nieuwe bruggen sloeg, wat absoluut nodig is, was ik blij dat die oude bruggen er nog waren.

Dat is dus een hele metaforische boterham om gewoon te zeggen dat we nieuwe wegen moeten durven inslaan om oude en nieuwe problemen op te lossen, maar ook moeten leren uit het verleden en die kennis inzetten voor betere oplossingen in de toekomst.

2600 jaar ervaring

Vorig jaar ben ik naar Marseille verhuisd. Het was een oude droom maar ook een nieuwe uitdaging. In Marseille staat identiteit niet meer in het middelpunt van de maatschappelijke discussie. Met de huidige heisa in Vlaanderen komt dat als een heuse verademing.

In Marseille hebben we 2600 jaar ervaring met migratie, zeg ik altijd. En dat voel je hier ook. Hier mogen we anders zijn omdat iedereen anders is. Daardoor kunnen we onszelf zijn.

Arm en dynamisch

Maar Marseille is ook om nog heel wat andere redenen ‘anders’ en dus interessant als laboratorium voor nieuwe sociale initiatieven.

Laat ik beginnen met de negatieve kanten aan deze stad. Marseille is de armste stad van Frankrijk. Om maar iets te zeggen: de helft van de bevolking betaalt geen belastingen, simpelweg omdat ze niet genoeg verdienen. In Marseille is de kloof tussen arm en rijk de grootste van heel Frankrijk. De problemen zijn hier niet zo heel verschillend van die in vele andere grote Europese steden: werkloosheid, schoolachterstand, uitsluiting…

‘Afwezige overheid had hier positieve effecten.’

Maar wat wel anders is, is een zo goed als afwezige lokale overheid die het cliëntelisme en de vriendjespolitiek nog steeds hoog in het vaandel draagt. Op het eerste zicht hoort dat bij de negatieve punten. Maar vreemd genoeg had dit hier een onverwacht positief effect. Bewoners en activisten, geëngageerde ondernemers en kunstenaars, ze namen het heft in eigen handen. Ze pakten met nieuwe, originele oplossingen de problemen van hun stad aan.

Logische loopbaan

Ik zie mijn verhuis naar Marseille als een logische voortzetting van mijn engagement voor een betere, solidaire en duurzame samenleving.

Na mijn studies geschiedenis ben ik in het jeugdwelzijnswerk terechtgekomen. Ik kijk nog altijd met heel veel warmte terug naar mijn werk in Vilvoorde en Merksem. Daarna ben ik voor basiseducatie gaan werken in Brussel en gaf ik Nederlandse les aan nieuwkomers.

‘Ik wil impact hebben op de samenleving.’

Als freelancer begeleidde ik organisaties en bedrijven in het cocreëren van veranderingsprocessen. En uiteindelijk ben ik in de politiek gestapt en werd ik eerste schepen in Genk met de bevoegdheden participatie, wijkontwikkeling, gelijke kansen, leefmilieu en duurzaamheid.

Daar zit een lijn in, vind ik. En ik zet die lijn nu voort. Ik wil impact hebben op de samenleving en duurzame veranderingen realiseren.

We-topia

In Marseille zet ik die zoektocht verder. Na al mijn omzwervingen ben ik immers tot het besluit gekomen dat we alleen samen stad kunnen maken. Alleen samen kunnen we een duurzame impact hebben op onze samenleving en op onze omgeving. Of je nu een burger bent, een activist, een kunstenaar, een ondernemer, een ambtenaar of, ja, ook een politicus of bestuurder.

‘Ik ga op zoek naar nieuwe allianties.’

Ik noem dat We-topia. Daar gaan we samen aan de slag. Ik ga op zoek naar initiatieven die deze benadering in de praktijk brengen en probeer daarvan te leren. Dit bedoel ik dan ook met nieuwe bruggen bouwen. Op zoek gaan naar nieuwe allianties en nieuwe werkmethodes, naar sociale innovatie. Je vindt ze overal in Europa en in de hele wereld. Maar laat ik er hier een paar uit Marseille voor je uitlichten.

Stad van oplossingen

Marseille Solutions is een collectief dat Marseille wil omvormen van de stad van problemen tot de stad van oplossingen. Zij noemen zich versnellers van optimisme omdat we ons geen pessimisme meer kunnen veroorloven. Hun werkwijze vatten ze samen onder de slogan: “Zie het groot, begin klein en ga snel”

‘Ze noemen zich versnellers van optimisme.’

Vermits de lokale overheid niet actief is in sociale innovatie zet Marseille Solutions samen met allerlei partners projecten op rond mobiliteit, scholing, huisvesting, duurzaamheid…

Legale bezetters

Le Lab Zero is een initiatief om daklozen een dak boven het hoofd te bieden en een uitweg uit hun uitzichtloze situatie. De Prefecture, de plaatselijke vertegenwoordiger van de nationale overheid, stelt een leegstaand gebouw tijdelijk ter beschikking van de activisten van Yes We Camp. Die bezetten het legaal en geven er een nieuwe bestemming aan. Zij zijn verantwoordelijk voor de inrichting en invulling van het gebouw.

Tegelijk worden ook startende bedrijven en organisaties gezocht die zich er aan een lage huurprijs willen vestigen. In ruil bieden ze cursussen en workshops aan voor daklozen. Op het dak staat een plantenkwekerij waarvan de planten verdeeld worden onder de buurtbewoners om er hun straten mee te vergroenen. Dat zijn dus verschillende nieuwe bruggen tussen de nationale overheid, activisten, startups, organisaties en buurtbewoners.

Ecologisch stadspark

Cateringbedrijf La table de Cana richtte ‘Des Etoiles et des Femmes’ op. Vrouwen met kooktalent uit achtergestelde wijken kunnen een langlopende stage volgen bij sterrenchefs.

‘In ruil bieden ze cursussen aan voor daklozen.’

De oprichter van farmaceutisch bedrijf Provepharm organiseert dan weer Dégun Sans Stage (Niemand zonder stage). Dat helpt kwetsbare jongeren uit het derde middelbaar aan een zinvolle stageplaats. Want vaak hebben ze geen netwerk omdat ze in een probleemwijk wonen. In het volgend schooljaar willen ze zo 500 leerlingen aan een stageplaats helpen.

En wat dacht je van een bank die haar toekomstige bankiers gaat zoeken bij sportverenigingen in achtergestelde wijken? Of van een grote ondernemer die een braakliggend stuk terrein aan de activisten van Yes We Camp heeft gegeven om er samen met de buurt een ecologisch stadspark te ontwikkelen?

Emancipatie

Het zijn slechts enkele voorbeelden van initiatieven die ontstaan vanuit een activistische visie. Ze groeien van onderuit door samen te werken en nieuwe allianties te vormen. Het is misschien vanuit een negatieve vertrekpositie – het gebrek aan een actieve overheid – dat allerlei mensen verschillende initiatieven ondernemen. Maar ze hebben een grote positieve impact op de samenleving en de emancipatie van de bevolking.

‘Te afwachtend tegenover de overheid.’

Want daar gaat het mij in de eerste plaats om: emancipatie in plaats van bevoogding. En dat vereist een andere houding. Als schepen in Genk stoorde het me soms dat het klassieke basiswerk te braaf en afwachtend was tegenover de overheid. Een flinke dosis activisme in de vorm van echte sociale innovatie kan dan voor een frisse wind en nieuwe initiatieven zorgen.

Urban Field Trips

Daarom startte ik met het organiseren van Urban Field Trips in Marseille. Organisaties en verenigingen uit Vlaanderen en Nederland kunnen komen leren van sociale innovatie als versneller van verandering in de lokale samenleving. Ze kunnen zelf vaststellen hoe hier nieuwe vormen van engagement ontstaan en beloftevolle resultaten opleveren. We hadden zo al wijkmanagers uit Genk op bezoek, stadsmakers uit Rotterdam, studenten sociaal werk uit Brussel en buurtwerkers van Rimo uit Limburg.

Vaak horen we achteraf van die organisaties uit het Noorden dat zij blij zijn dat zij een betrokken overheid hebben die hen steunt en van de nodige middelen voorziet. Maar even vaak horen we ook dat zij toch een beetje jaloers zijn op de onafhankelijkheid, de zin voor initiatief en de innovatieve werkvormen die zij in Marseille bij hun collega’s ontdekken.

We zijn te braaf

Ik tekende verschillende scherpe getuigenissen op van sociaal werkers die in Marseille op bezoek kwamen.

‘Dat geeft mensen ook goesting.’

“De melting pot werkt hier al honderden jaren. Dat moet in onze samenleving toch ook kunnen.”

“Zorg voor verbondenheid met onverwachte partners en de som van de delen is meer dan één.”

“Bewonersinitiatief, hoe klein ook, draagt bij tot een betere samenleving en kan breed uitdeinen met een breed draagvlak.”

“Een meer afwezige overheid is een niet storende overheid. Dat doet meer appel op het middenveld om haar verantwoordelijkheid te nemen. Dat geeft mensen ook goesting.”

“Overprofessionalisering en schijn bottom-up zoals in Vlaanderen geven veel minder drive en eigenaarschap.”

“We moeten ons meer, beter en anders organiseren om te experimenteren. We zijn te braaf.”

“Sterker betrekken van ondernemers, creatieve mensen en vrijwilligersorganisaties bij onze projecten en bij de algemene werking.”

“Basiswerk zonder overheid is ook meer ruimte en vrijheid en meer activisme.”

Creëer impact

Hoe kan sociale activistische innovatie het sociaal werk vooruithelpen? Wel, laat ik besluiten met enkele strategieën waarin sociale innovatie duurzame verandering kan versnellen.

‘Zie het groot, begin klein en ga snel.’

Begin al eens door met nieuwe en andere ogen naar de wereld te kijken. Ga nieuwe en verschillende allianties aan. Zoek ook nieuwe en andere vormen van energie. Schuw het experiment niet en verspreid succesvolle initiatieven. Beschouw tijdelijkheid als iets positief. Gebruik de culturele diversiteit in je omgeving. Zie het groot, begin klein en ga snel. Bevorder optimisme. Wacht niet, maar doe het nu en doe het samen.