Beeld van de inactieve steuntrekker klopt niet

Iedereen vrijwilligt

De Week van de Vrijwilliger staat dit jaar in het teken van de diversiteit. Met de slogan ‘Iedereen vrijwilligt’ wordt een zo divers mogelijk publiek aangesproken. Toch is vrijwilliger zijn niet voor iedereen vanzelfsprekend. Leef je in armoede dan wordt vrijwilligerswerk al snel een hindernissenparcours en krijgt het vrijwillige karakter een bittere nasmaak.

Samen met mensen in armoede nadenken, leidt tot boeiende inzichten. Dat bleek ook nu weer tijdens de voorbije volksuniversiteit van ATD Vierde Wereld Vlaanderen. Er werd gewerkt rond het thema vrijwilligerswerk en de tendens om vrijwilligerswerk te verplichten in het kader van sociale activering.

‘Mensen in armoede vinden vrijwilligerswerk belangrijk.’

Wist je bijvoorbeeld dat mensen in armoede al vrijwilligerswerk doen? Dat mensen in armoede nog moeten geactiveerd worden, is een waanidee. De overgrote meerderheid is al actief, maar het wordt niet voldoende gezien of erkend. Sterker nog, er zijn allerlei drempels en er wordt met twee maten en gewichten gemeten.

Bijdragen aan samenleving

Mensen in armoede vinden, net zoals de meeste mensen, vrijwilligerswerk belangrijk. Ze doen het graag. Het geeft hen voldoening en waardering. Ze willen bijdragen aan de samenleving.

“Als ik anderen help dan worden mijn eigen problemen minder, ik word er sterker door, ik krijg terug vertrouwen,” getuigde een vrouw uit Turnhout.

De inzet van mensen in armoede neemt allerlei vormen aan. “Ik heb onlangs nog iemand geholpen die op straat leeft, daar kan ik niet tegen,” hoorde ik. Of: “Ik ben flatwachter in de woonblokken bij ons. Door ons is er nu bijna geen zwerfvuil meer.” Het gaat van enkele uurtjes in de week tot voor sommigen een dagvullende bezigheid.

Blijk van wantrouwen

Naast het feit dat het beeld van de ‘inactieve steuntrekkers’ niet klopt, zien we zelfs dat er speciaal voor hen allerlei drempels ingebouwd worden om vrijwilligerswerk te mogen doen. Wie een uitkering ontvangt moet daar toestemming voor aanvragen en soms wordt die geweigerd. Die goedkeuring moet ook regelmatig opnieuw aangevraagd worden.

Mensen met een uitkering ervaren dit als een blijk van wantrouwen. “Men verdenkt ons ervan dat we niet echt ziek zijn als we wel vrijwilligerswerk kunnen doen. Mensen vinden het ongeloofwaardig dat we wel vrijwilligerswerk doen, maar geen betaalde job vinden,” klonk het tijdens de volksuniversiteit.

Zinvol voelen

Vrijwilligerswerk wordt te vaak verengd tot een job waar geen loon tegenover staat. Het verschil tussen vrijwilligerswerk en een job zit niet alleen in het loonbriefje maar vooral in het vrijwillige en zinvolle karakter van de activiteit.

‘Vrijwilligerswerk wordt verengd tot job zonder loon.’

Vrijwillig betekent hier doen wat zin geeft aan een persoon en zin heeft voor een persoon. “Als ik voor een klas kan spreken over armoede dan voel ik me zinvol,” getuigde een vrouw uit Antwerpen. “Jezelf nuttig maken voor anderen, iets betekenen voor een ander,” dat is waar vrijwilligerswerk om draait volgens een andere deelnemer.

Daarmee komen we tot de kern van wat armoede is. “Armoede is niet zozeer dat je dit of dat niet hebt, maar dat je nergens meetelt, dat niemand naar je luistert,” verwoordde iemand het mooi.

Onbelast bijklussen

Naast de drempels die moeten overwonnen worden om vrijwilligerswerk te mogen doen, wordt er ook met twee maten en gewichten gemeten. Wie reeds betaald werk verricht mag vanaf volgend jaar tot 500 euro per maand onbelast bijklussen als vrijwilliger.

‘Men meet met twee maten en gewichten.’

Het is een mooi initiatief om vrijwilligerswerk aan te moedigen. Toch strookt die 500 euro niet met het onbezoldigde karakter van vrijwilligerswerk. Wie al betaalde arbeid verricht, mag nog meer verdienen. Maar wie moet rondkomen van een leefloon of andere uitkering, heeft geen recht op een extraatje.

Comfortabele hangmat

Hoe valt zoiets te verklaren? Aan de basis ligt het vooroordeel dat mensen in armoede leven omdat het hun eigen schuld is. Je bent arm omdat je te lui bent om te werken.

‘Ze zien een uitkering als hangmat.’

Het leefloon of elke vorm van uitkering wordt gezien als een te comfortabele hangmat. Een beleid dat vanuit dit individueel schuldmodel denkt, zet vooral sterk in op mensen uit hun luie stoel te krijgen. Een schop onder hun kont, dat hebben ze nodig. Want ook het recht op uitkering moet je verdienen. Letterlijk dan.

Dwang

Vrijwilligerswerk massaal opleggen in het kader van sociale activering, is de bal misslaan. Uit een analyse van een honderdtal studies uit verschillende landen blijkt dat grootschalige verplichte activering niet werkt.

Wat wel goed werkt, is maatwerk in activering, gecombineerd met een intensieve begeleiding en respect voor de persoon. Dan ga je samen op zoek naar interessant en zinvol vrijwilligerswerk. Dan hou je rekening met de persoon, zijn gezondheid en zijn vaardigheden.

‘Grootschalige verplichte activering werkt niet.’

Is elke dwang dan uit den boze? Soms werkt verplicht vrijwilligerswerk. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat tijdelijke dwang voor een kleine groep van mensen die langdurig inactief is, wel een weg is om terug de waarde van (vrijwilligers)werk te ontdekken. Maar die tijdelijke dwang moet dan wel samengaan met een sturende begeleiding.

Bouw dus geen algemeen beleid op basis van een kleine groep uitzonderingen. En vertrek vanuit het vertrouwen dat elke mens iets wil betekenen voor de samenleving.