Veel problemen tegelijkertijd
Hulpverleners die met dak- en thuisloze personen werken, schatten in dat drie op vier gezondheidsproblemen heeft. Dat stelden we vast in recent onderzoek in het kader van de Belgische dak- en thuislozentellingen.
‘Psychische kwetsbaarheid is het grootste gezondheidsprobleem.’
Psychische kwetsbaarheid is het grootste gezondheidsprobleem. Volgens de bevraagde sociale professionals zouden twee op de drie mensen waarmee ze werken, kampen met verslaving en/of mentale problemen. Ook voor andere gezondheidsproblemen liggen de inschattingen hoog: een grote groep heeft chronische fysieke aandoeningen (16,5 procent), een verstandelijke beperking (8 procent) of een fysieke beperking (4,4 procent).
Rudi
Wie zijn deze mensen? We vroegen aan hulpverleners om getuigenissen te brengen zodat deze problematiek een gelaat krijgt. Een medewerker van een Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) vertelt over Rudi.Om privacyredenen is dit een schuilnaam.
Rudi slaapt al enkele maanden op een bank in een park. Elke ochtend kruipt hij uit zijn slaapzak. Rudi heeft een leefloon en wordt door een maatschappelijk werker van het OCMW opgevolgd. Ze heeft hem overtuigd om eens langs te gaan bij onze dienst, een deelwerking van een CAW. Wij helpen kwetsbare mensen zoeken naar een woonst. We maken kennis met Rudi, doen een intakegesprek. We spreken af dat hij wekelijks langskomt.
‘Rudi wil liever alleen zijn’
Het is winter. We doen een poging Rudi naar de winteropvang toe te leiden. Zonder succes. Naarmate hij vaker langskomt bij onze dienst, groeit het vertrouwen. Rudi doet af en toe een kort babbeltje. Zo leren we elkaar steeds beter kennen en komt zijn wantrouwen, psychische problematiek en alcoholgebruik meer naar de voorgrond.
Maar Rudi is schuchter en geeft aan geen hulp nodig te hebben. Hij kijkt wat rond op het internet en schrijft wat dingen op. Dan vertrekt hij weer. Zonder al te veel woorden. Opnieuw naar dat bankje en zijn slaapzak. Op straat is hij niet echt gekend, ook niet bij de hulpverleners die zich inzetten voor deze doelgroep. Rudi wil liever alleen zijn. Hij geeft aan niemand nodig te hebben. Zo leeft hij al veertien jaar.
Plots komt het nieuws binnen dat Rudi via het sociaal verhuurkantoor een woning aangeboden krijgt. Des te blijer wij zijn, des te onzekerder Rudi zelf wordt. Eigenlijk ziet hij dit helemaal niet zitten. Zijn vaste structuur van zijn leven op de straat komt in het gedrang. In de hoop dat hij zijn problematiek beter onder controle kan krijgen, overtuigen we hem dit aanbod te aanvaarden. Rudi verhuist naar zijn nieuwe flat.
‘Psychisch blijft Rudi ontzettend kwetsbaar, maar daar heeft hij naar eigen zeggen geen last van.’
De huisbezoeken lopen over het algemeen goed. Rudi heeft nog steeds geen meubels. Dit wil hij ook niet. Hij wil zich niet hechten aan deze plek. “Het zal toch niet voor lang zijn.” Zijn ritme van de straat probeert hij aan te houden. Wandelingen maken en spulletjes verzamelen waarmee hij misschien nog iets kan doen. Hulp bij het huishouden weigert hij steeds vriendelijk, maar resoluut. Psychisch blijft Rudi ontzettend kwetsbaar, maar daar heeft hij naar eigen zeggen geen last van. En anderen hebben van hem ook helemaal geen last.
Alleenstaand, Belg en man
Rudi is alleenstaand, Belg en man. Ook uit de cijfers van de dak- en thuislozentellingen blijkt dat mannen iets vaker een psychische kwetsbaarheid hebben dan vrouwen (56 tegenover 47 procent). Bij mensen met een andere genderidentiteit ligt dit percentage zelfs op 85 procent.
Daarnaast zijn alleenstaande dak- en thuisloze personen vaker psychisch kwetsbaar dan mensen die met een partner of familielid wonen. Veel van deze alleenstaanden hebben kinderen, ook al verblijven die niet altijd bij hen. De situatie kan een grote impact hebben op de kinderen. Daarom is het belangrijk om bij begeleiding niet alleen naar de ouder te kijken en diens ouderrol, maar ook naar de situatie en het welzijn van de kinderen.
Complexe relatie
De relatie tussen geestelijke gezondheid, verslavingsproblematiek en dak- en thuisloosheid is ingewikkeld. Mentale gezondheidsproblemen leiden niet altijd tot een situatie van dak- en thuisloosheid en zijn vaak ook niet de enige oorzaak. Vaak spelen een combinatie van verschillende factoren een rol, zoals een laag inkomen, een scheiding, een uithuiszetting of moeite met het vinden van zorg.
Een praktijkwerker merkt op: “Eenzaamheid kan tot een verslavingsprobleem leiden en omgekeerd. Personen komen zo in een vicieuze cirkel terecht. Deze problematiek weerhoudt mensen dikwijls van het vinden van gepaste hulp en huisvesting.”
Een op drie niet psychisch kwetsbaar
Als twee op de drie mensen die dak- en thuisloos zijn psychische kwetsbaar zijn, dan betekent dit tegelijk dat één op drie niet psychisch kwetsbaar is. Voor die groep moet een andere en wellicht minder specifieke begeleiding voorzien worden.Mochten er voldoende betaalbare woningen beschikbaar zijn, dan zou dat voor deze groep al een groot verschil maken.
‘De tijd op straat zo kort mogelijk houden, is van groot belang.’
De tijd op straat zo kort mogelijk houden, is van groot belang. Want onderzoek wijst uit dat hoe langer iemand dak- of thuisloos is, hoe groter het risico op psychische problemen.
Huisvestingszekerheid cruciaal
Hier liggen kansen voor het beleid.
In de eerste plaats is er nood aan een woongerichte benadering. Huisvestingszekerheid is cruciaal. Zonder een dak boven het hoofd is het bijna onmogelijk om aan onderliggende problemen te werken.
‘Zonder een dak boven het hoofd is het bijna onmogelijk om aan onderliggende problemen te werken.’
Housing First heeft ook in België bewezen een bijzonder effectieve aanpak te zijn en dakloosheid ten gronde aan te pakken. Maar Housing First kan alleen maar werken als er voldoende woningen zijn voor deze kwetsbare personen.
Druk op opvangcentra
Initiatieven die met deze mensen werken, krijgen al die problemen te verwerken terwijl ze al stevig onder druk staan. Doorverwijzingen naar andere voorzieningen lopen vaak moeilijk, vooral bij druggebruik, wat de druk op de sociale professionals verder verhoogt. Om deze personen beter door te verwijzen, is meer samenwerking met geestelijke gezondheidszorg nodig.
Wat ook helpt: een uitbreiding van de nachtopvang naar 24-uursopvang met minder strenge toelatingsvoorwaarden. Als mensen ’s ochtends niet verplicht moeten verlaten, dan biedt hen dat rust en stabiliteit bieden. Het geeft hulpverleners meer tijd om te ondersteunen.
In heel wat andere EU-landen, waaronder Nederland, is deze transformatie naar 24-uursopvang bezig. Al blijven het ad-hocoplossingen voor een breder structureel probleem, ze kunnen voor mensen hier en nu wel een verschil maken.
Nood aan intersectorale samenwerking
Verder wijzen de resultaten op de noodzaak voor intensieve samenwerkingen tussen verschillende sectoren en diensten om adequate zorg en begeleiding te bieden aan deze kwetsbare groep.
Bijzondere aandacht is nodig voor mensen die een instelling verlaten, zoals de psychiatrie of de jeugdhulp. Gemeenschappelijke hulpverleningsprogramma’s gebaseerd op samenwerking tussen instellingen, reguliere eerstelijnsdiensten (zoals het OCMW en het CAW) en huisvestingsactoren zijn noodzakelijk om het vertrek van de persoon zorgvuldig voor te bereiden en om begeleiding te voorzien in de eerste maanden na het ontslag.
Bovendien is er ook dringend behoefte aan een snellere toegang tot (sociale) woningen en een versnelde toewijzing voor deze doelgroep. Vaak wordt een begeleiding verwacht bij deze toewijzing. Specifieke begeleidingstrajecten zoals Housing First kunnen hier van grote waarde zijn. Ook hier is intersectorale samenwerking belangrijk, waarbij ambulante diensten de voorbereiding op het ontslag kunnen ondersteunen en intensieve begeleiding kunnen bieden.
Slecht toegankelijke zorg
Veel mensen die dak- of thuisloos zijn, hebben geen of moeilijk toegang tot zorg. Dit geldt vooral voor mensen die hun rechten niet kennen, geen Nederlands of Frans spreken of geen wettig verblijf hebben. Het is cruciaal om ervoor te zorgen dat iedereen de nodige steun en zorg krijgt waar ze recht op heeft.
Er zijn dus duidelijke richtlijnen nodig voor de dringende medische hulp, waarbij het OCMW kan tussenkomen. Zo zorgen we ervoor dat niemand tussen wal en schip valt en iedereen de zorg krijgt die ze nodig heeft.
Reacties [3]
Heel herkenbaar. Ik moest meteen denken aan mijn ‘copain’ met wie ik af en toe erop uit trek met ‘Veloveutwie’ naar een buurthuis om hem te helpen zijn rekeningen te betalen, soep te scoren bij Poverello, boodschappen te doen. 71j, maatschappelijk assistent van vorming (werkte ooit bij een mutualiteit), slecht ter been, alleenstaand met op verre afstand een hoogbejaarde moeder en een dochter, woont in eigen onbewoonbaar verklaard huis, dat vol rommel staat, in erbarmelijke omstandigheden (oa geen verwarming, open vensters, quid sanitair? quid hygiëne van bed en tafel), is wel private banking klant (geld is niet echt het probleem, zo lijkt me), met een drankverslaving waarvan hij zelf beweert dat ze onder controle is. Het frustreert me als vrijwilliger dat het zo moeilijk ligt (juridisch onmogelijk) om in te grijpen in zijn eigenzinnige keuzes terwijl die man consequent hulp weigert.
Met het falende woonbeleid en de hoge huurprijzen komen er nog veel meer kwetsbaren en gepensioneerden met een laag inkomen op straat. Een te laag inkomen om tussen de €800 en €1000 huur te betalen. Wat is het alternatief? Burgemeesters en vastgoedsector maken wonen onbetaalbaar. Wie doet daar iets aan? Er zullen meer banken in parken moeten geplaatst worden want de rechtse overheid die alleen de belangen van de lobby dient, maakt het woonprobleem nog groter. Hou je vast, want we gaan nog veel miserie zien de komende jaren. En daar zouden wij allemaal voor gekozen hebben via de stembus. Of is het de lobby die politici selecteren?
Heel herkenbaar heb zelf iets meer dan jaar op straat geleefd
Vandaar de groep daklozen vlaanderen op fb