Leertraject
De twijfelachtige eer was aan Dries Van Langenhove: in 2019 werd hij als eerste door de rechter naar Kazerne Dossin gestuurd, als een alternatieve straf voor zijn racistische uitlatingen. Nadien volgden nog enkele doorverwijzingen naar dit museum rond Holocaust en mensenrechten.
‘Ze begingen overtredingen op de wetgeving rond racisme, discriminatie en negationisme.’
Aanvankelijk werden die bezoeken ad hoc georganiseerd tot de maatregel in 2021 in formele leertrajecten gegoten werd. Sindsdien werden vanuit justitie 48 mensen naar Mechelen doorverwezen voor een geleid bezoek. Vanuit de voetbalwereld waren dat er zo’n 160. Allemaal begingen ze overtredingen op de wetgeving rond racisme, discriminatie en negationisme.
Ondertussen wordt het museum steeds vaker ingeschakeld. Elke maand passeren er nu in Kazerne Dossin – van waaruit 25.490 Joden en 353 Roma gedeporteerd werden naar Auschwitz-Birkenau – zo’n drie à vier mensen voor een leertraject.
Speciaal opgeleide gidsen
Wie naar Kazerne Dossin komt voor een leertraject, gaat op stap met een van de vijf speciaal opgeleide gidsen, zoals An. Omdat discretie van belang is voor het project, deelt ze haar achternaam liever niet.
Op twee jaar na werkte An heel haar carrière voor hetzelfde OCMW. “Ik heb er geen moment spijt van gehad”, vertelt ze. “Ik heb altijd graag individueel maatschappelijk werk gedaan.”
Al sinds de opening van Kazerne Dossin in 2012 is An er gids. “Toen het museum in 2021 begon met de leertrajecten, stelde ik me meteen kandidaat. Het uitgangspunt boeit me en mijn achtergrond is een troef. Die kans wilde ik niet missen.”
Identitaire netwerken
Ondertussen deed ze tien begeleidingen. Bijna altijd gaat het om mannen. Komen ze uit de voetbalwereld, dan zijn het supporters, spelers of trainers die in het heetst van de strijd over de schreef zijn gegaan. Zijn de mensen doorgestuurd vanuit justitie, dan gaat het meestal over onfatsoenlijke posts op sociale media of uit de hand gelopen buren- of verkeersruzies.
‘Wie zo’n bezoek als compliment zou kunnen beschouwen komt niet in aanmerking.’
“Een magistraat selecteert de dossiers die in aanmerking komen voor een leertraject”, vertelt An. “Wie te diep in identitaire netwerken zit – en zo’n bezoek dus als compliment zou kunnen beschouwen – komt niet in aanmerking. Dries Van Langenhove zou dus niet meer passeren. Ook als er een risico is voor de veiligheid van het museum of bezoekers, gaat het niet door.”
Hoe gaat zo’n bezoek in zijn werk, An?
“Voor elke begeleiding krijg ik een summiere briefing. Voornaam, leeftijd, een korte situatieschets. Discretie staat centraal, de beperkte toelichting gebruik ik om het bezoek voor te bereiden.”
“Eerst probeer ik mensen op hun gemak te stellen, te bedanken voor hun komst. Want ook voor hen is zo’n verplicht bezoek een stap. Na een korte schets over de geschiedenis van deze plek, doe ik een rondleiding op maat. Elke keer probeer ik binnen de muren van het museum aanknopingspunten te vinden voor de bezoeker in kwestie.”
‘Uiteindelijk komt bijna iedereen wel los.’
“Er zijn natuurlijk wel wat ankerpunten binnen het museum. Een aantal stops maken duidelijk hoe uitsluiting werkt, hoe snel we iemand benoemen als ‘anders’. Hoe dat ene facet maar een klein deel is van iemands identiteit, en hoe dat uiteindelijk kan ontaarden in geweldsuitbarstingen. Ondertussen probeer ik een gesprek op gang te brengen.”
Lukt dat altijd even goed?
“De ene keer al beter dan de andere. Maar uiteindelijk komt bijna iedereen wel los. Dan vertellen mensen over hun hobby’s, hun familie of hun persoonlijke strijd. Over problemen op school of een scheiding, bijvoorbeeld.”
“Na de rondleiding, die een uur duurt, zetten we ons nog even rustig aan tafel voor een nagesprek. Wat heeft het bezoek met jou gedaan? Meestal zijn mensen dankbaar, vonden ze het een leerrijke ervaring, die inzicht gegeven heeft.”
“Ik herinner me een man die bij aankomst meteen weerstand bood. Met heel zijn lichaam zei hij: ‘Mij maak je niks wijs.’ Maar naar het einde toe stelde hij toch enkele vragen die me het gevoel gaven dat het zin had gehad.”
© ID / Patrick Hattori
Wat is de methodiek achter zo’n bezoek?
“In de kern is het: een diepgaand gesprek voeren. Actief luisteren. Stimulerende, open vragen stellen. In de hoop dat het gesprek tot schuldinzicht leidt. Je moet jezelf als begeleider tussen haakjes kunnen plaatsen. Je moet mensen hun woorden serieus nemen, er ook dieper op ingaan.”
‘Als je een uur lang met iemand over één onderwerp praat, dan kan je diep gaan.’
“Mensen vertellen dan over zichzelf, maar ook het voorval komt meestal ter sprake. Hoe ze ermee geconfronteerd werden, wat het met hen deed. Als je een uur lang met iemand over één onderwerp praat, heel gericht, dan kan je diep gaan, hoor. Dat doet iets met mensen. Ik kan het iedereen aanraden.”
Wanneer is een bezoek geslaagd?
“Als mensen na afloop zeggen dat ze er iets aan gehad hebben – en je dat ook ziet en voelt. Soms zijn mensen echt wel geraakt. Zijn ze emotioneel, tonen ze spijt. Dat hoor ik ook vaak bij collega’s.”
Welke cases zijn je zoal bijgebleven?
“Bijvoorbeeld een man die na afloop echt aangedaan was door het verhaal van het museum. Hij zat hier bij me te huilen op een stoel. Ik wilde hem niet meteen laten vertrekken omdat hij zo overstuur was. Nadien is hij vrijwilliger geworden bij een goed doel.”
“Ik herinner me ook een jonge, slimme student. Hij was helemaal in de ban van Hitler. Maar zijn verhaal was nogal eenzijdig. Hij wist niet wat hier gebeurd was en heeft ook wat boekenadvies van mij aangenomen.”
Zijn het dan allemaal succesverhalen?
“Na het bezoek maken zowel de bezoekers als wij een verslag. Was het bezoek gunstig of niet? Van de vijftigtal bezoeken die ondertussen plaatsvonden, waren er maar drie uitgesproken negatief. Mensen die het echt niet begrepen hadden of zich onrespectvol gedroegen.”
‘Van de vijftigtal bezoeken, waren er maar drie uitgesproken negatief.’
“Soms zijn onze adviezen uitgesproken positief, zoals de man die tot tranen toe bewogen was. Of de voetbaltrainer die later aanspreekpunt voor racisme werd binnen zijn voetbalclub. Vaak zijn ze gewoon positief: mensen die respectvol zijn, ons bedanken. Maar soms was het misschien ook een verplicht nummer voor mensen, en horen we nadien niks meer.”
“Nu, wij zijn ook maar een deeltje van het verhaal. Opgeroepen worden op een politiebureau – voor bijvoorbeeld een sociale media post die je zelf vergeten was – is vaak al heel indrukwekkend. Ik heb het gevoel dat er door politie al goed werk geleverd wordt. Dat mensen al tot een zeker inzicht zijn gekomen wanneer ze hier arriveren.”
Toen Van Langenhove naar Kazerne Dossin gestuurd werd, zei voormalig directeur Christophe Busch in de krant: “De eerste stap is motivatie. Als de wil er niet is om attitude te veranderen, dan heeft de rest weinig zin.” Is het soms hopeloos?
(denkt na) “Moeilijke vraag. Ik denk het niet. Maar misschien ben ik te positief?”
‘Het museum is als instrument heel efficiënt.’
“Ik herinner me een man die bij aankomst meteen weerstand bood. Hij was nors, stond er met gekruiste armen bij. Met heel zijn lichaam zei hij: ‘Mij maak je niks wijs.’ Maar naar het einde toe stelde hij toch enkele vragen die me het gevoel gaven dat het zin had gehad. Maar dat is mijn aanvoelen, bewijzen kan ik het niet.”
Waar zit de kracht van dit traject? Bij jou, bij de methodiek of toch bij het museum?
“Bij de combinatie. Het museum is als instrument heel efficiënt en adequaat. Aan een tafeltje zou je niet hetzelfde effect krijgen. En ik zeg het nog eens: een uur met iemand praten – over alle onderwerpen, met alle mensen – is waardevol. Of ikzelf een rol speel, laat ik in het midden (lachje).”
“Als we uitleggen dat slachtoffers van racisme meer zijn dan een deeltje van hun identiteit, dan zijn plegers dat ook.”
© ID / Patrick Hattori
Een museumbezoek als straf voor een racismedelict klinkt voor veel mensen soft. Of zelfs als een beloning: een gratis bezoekje aan een museum!
“Als mensen dat zeggen, oordelen ze niet met kennis van zaken. Wat Kazerne Dossin hier doet, is belangrijk – los van wat anderen daarover denken. Al willen we het niet groter maken dan het is, we durven relativeren. (Met nadruk) Maar ik geloof wel dat we een zaadje planten. Of meer zelfs: inzicht bieden.”
‘Ik geloof wel dat we een zaadje planten. Of meer zelfs: inzicht bieden.’
“Regelmatig komen vanuit justitie mensen om ons leertraject beter te leren kennen. Na het bezoek van medewerkers van een justitiehuis, fietste ik toevallig huiswaarts met een rechter. Ze zei: ‘Bij ons thuis wordt er wel eens lacherig gedaan over Kazerne Dossin als maatregel, een museumbezoekje! Ook ik twijfelde. Maar ik ben toch geschrokken van wat dat kan betekenen. Natuurlijk heeft dat impact.’”
Kunnen een museumbezoek en diepgaande gesprekken een antwoord zijn op het toenemende racisme in onze samenleving?
“Het is een van de vele mogelijke antwoorden. Vooral dat praten vind ik belangrijk. Want we moeten de mensen die zo’n traject volgen niet afschrijven. Als we uitleggen dat slachtoffers van racisme meer zijn dan een deeltje van hun identiteit, dan zijn plegers dat ook. Iemand die een racistische of discriminerende uitspraak doet, is veel meer dan die uitspraak.”
Je hebt veertig jaar voor een OCMW gewerkt, doet nu al enkele jaren deze trajecten. Heb jij advies voor sociale professionals die met racistische cliënten moeten werken?
“Alles begint met luisteren, zonder oordelen. Maar racisme mag je nooit laten passeren. Hoe vaak heb ik het niet gehoord, dat ‘die vreemden’ veel meer krijgen. Dat moet je telkens counteren en kaderen. Vanuit onze expertise weten we bijvoorbeeld hoe wachtlijsten voor sociale woningen werken, daar wordt niemand bevoordeeld of benadeeld. Dat moet je durven uitleggen.”
De samenleving lijkt ondertussen in snel tempo te verruwen. Hoe kijk jij vandaag naar de wereld?
“Het is verschrikkelijk. Je kan zoveel leren uit de geschiedenis, maar we doen het niet. Ik leefde lang met het idee dat de wereld, mede dankzij wetenschap en onderzoek, altijd in de goede richting zou evolueren. Maar blijkbaar ben ik dus naïef.”
‘Racisme mag je nooit laten passeren.’
“Neem vrouwenrechten en abortus, om maar iets te noemen. Ik dacht: voor eens en voor altijd verworven. Maar zelfs in een land als de Verenigde Staten kan het teruggeschroefd worden. En zo zijn er veel thema’s.”
“Als ik zo’n terugval zie, schrik ik elke keer opnieuw. Dat is toch vreemd? En vooral zo jammer? Maar het feit dat ik deze trajecten blijf begeleiden, betekent ook dat ik altijd hoopvol wil blijven.”
Reacties