‘Vraag als hulpverlener naar mensen hun dromen’

Ver heen

Een begeleider van mensen met een psychische kwetsbaarheid gaat op bezoek bij een man die opgenomen is in een psychiatrische instelling. De man verblijft daar al jaren. Hij is wat de overleden psychiater Piet Kuiper over zijn eigen psychoses schreef: “Ver heen”.

‘De man zegt dat hij piloot wil worden.’

De man heeft last van hallucinaties en wanen. De hulpverlener vraagt de man waar hij van droomt, wat hij nog zou willen bereiken. De man zegt dat hij piloot van een lijnvliegtuig wil worden. De hulpverlener knikt. Ze zegt niet dat dit niet zal lukken. Ze probeert de man niet op andere gedachten te brengen.

Ze gaat met hem enkele keren heen en weer naar de Nederlandse luchthaven Schiphol. De begeleider observeert goed en merkt dat de man die met haar meereed veel aandacht heeft voor de stewardessen op de luchthaven. De man wuift naar ze en is bijzonder gelukkig als ze terugzwaaien. De hulpverlener zorgt voor een job in de poetsploeg van de luchthaven, de plek waar hij elke dag vliegtuigen, piloten, stewards en stewardessen kan zien.

Dromen

Ik denk dat we vaak niet voluit durven vragen naar de dromen van mensen die we begeleiden. Zeker niet als ze al veel opnames hebben gehad of langdurig in opname zijn geweest. Doordat we er niet meer over spreken, vergeten mensen de dromen die ze ooit hadden. Ze zitten in overlevingsmodus en de meeste dromen geraken ondergesneeuwd. Er naar vragen, levert vaak geen antwoord meer op.

Elk kind heeft dromen en verlangens. Ze vinden grond in wat je als kind rondom je ziet en hoort. “Wat wil jij later worden?” Voor antwoorden zoeken ze inspiratie bij volwassenen waarnaar ze opkijken. Mama is verpleegkundige, dus droomt ook het zesjarig kind om dat spoor verder te trekken. Die allervroegste dromen zijn een wezenlijk onderdeel van ons mens zijn omdat ze vaak de basis vormen voor de zingeving in ons leven.

Daarom is het niet alleen belangrijk om mensen te vragen naar hun dromen, maar er ook iets mee te doen. De hulpverlener heeft niet alleen aandacht voor de droom om lijnpiloot te worden, maar doet er ook iets mee. Nu de man op een luchthaven werkt, wordt een stukje van zijn droom waargemaakt.

Vrachtwagenchauffeur

Dat is jammer genoeg niet voor iedereen mogelijk. Toch is het ook dan belangrijk dat we naar dromen durven vragen.

Op weg naar een gesprek met zijn ouders, vertel ik aan een dakloze man die bij ons in de instelling is opgenomen dat het me opvalt dat hij overal zo goed de weg kent. Hij vertelt mij dat hij als kind vaak meereed met zijn opa die vrachtwagenchauffeur was. Het was de gelukkigste tijd uit zijn leven.

‘Het hoeft niet meteen hoor. Maar wie weet, misschien ooit?’

Zijn droom is om ooit zelf vrachtwagenchauffeur te worden. “Het hoeft niet meteen hoor. Maar wie weet, misschien ooit?”, vertelt hij. Tijdens de vele gesprekken die ik eerder met hem had, heeft hij nooit iets over deze droom gezegd, noch over zijn opa. Misschien omdat ik er als psycholoog nooit expliciet naar vroeg?

We spreken af dat ik die droom zal onthouden. Wie weet dat er ooit een moment komt dat we die droom toch kunnen waarmaken. Hij is blij met deze afspraak. Niet elke droom moet waargemaakt worden. Dromen kan je ook koesteren omdat ze je in ellendige omstandigheden kunnen verbinden met mensen die ooit belangrijk waren. Een opa bijvoorbeeld.

Het is er nooit van gekomen

Van mensen die vaak of lang in de psychiatrie verblijven, blijven veel dromen onvervuld. Geen enkel kind droomde ooit over de psychiatrie. Net daarom is het belangrijk om naar mensen hun dromen te vragen, wetende dat de vraag pijnlijk kan zijn.

‘Geen enkel kind droomde ooit over de psychiatrie.’

Het delen van de rouw om niet vervulde dromen is iets wat ons bij elkaar kan brengen. “Ik wou ooit… ik verlangde ooit… maar het is er nooit van gekomen.” Deze verhalen beluisteren, is ontzettend waardevol voor mensen die door hun psychische kwetsbaarheid hun dromen niet hebben kunnen realiseren.

Dromen of realiteit?

Deze keuze staat haaks op die van hulpverleners die de klemtoon leggen op het ontwikkelen van inzichten die patiënten helpen hun gebreken en tekortkomingen onder ogen te zien. Ze doen dat vaak aan de hand van psychiatrische diagnostiek of testing met de bedoeling om vaardigheden aan te leren zoals “op tijd komen op het werk” of “je aan afspraken te houden”.

Lees ook

Hoezo? Hoop?

Daar is niets verkeerd mee. Tenzij hulpverleners door deze pragmatische insteek voorbijgaan aan de dromen van mensen.

Sommige collega’s zeggen me wel eens dat ik bij patiënten meer realiteitszin moet binnenbrengen in plaats van ze te helpen om hun dromen waar te maken. Ik antwoord dan dat we blij mogen zijn dat mensen die in de realiteit al zoveel tegenslagen hebben gekend, toch nog kunnen dromen.