‘Ik wil dat elke hulpverlener opnieuw gelooft in de kracht van nabijheid’

Omdenken

Er zijn werkervaringen die je ogen openen. Momenten van ontdekking. Situaties waarop zich iets nieuws aandient. Iets waarvan je je daarvoor zelfs geen voorstelling kon maken. Momenten ook die je met enige schaamte doen terugdenken aan de manier waarop je voordien als hulpverlener aan de slag ging.

‘Die twee jaar hebben mijn denken als hulpverlener veranderd.’

2012. Ik kreeg de kans om in Gent gedurende twee jaar bij een mobiel FACT-team te werken. Zo’n team begeleidt mensen die naast hun psychische kwetsbaarheid ook problemen hebben met bijvoorbeeld wonen, werken, sociale contacten en financiën. De begeleiding gebeurt bij mensen thuis.

Daarvoor werkte ik gedurende 25 jaar als psycholoog in een residentieel psychiatrisch centrum. Die twee jaar bij het FACT-team hebben mijn denken als hulpverlener veranderd.

Man in crisis

Ik ben bij een man thuis. Hij is verward en voelt zich erg slecht. De opname in een psychiatrisch ziekenhuis dat ik voorstel, weigert hij. Familie en vrienden hadden al eerder om hulp gevraagd.

Ik heb het gevoel dat ik hem niet alleen kan laten in zijn huis. Hier is hulpverlening noodzakelijk en die hulpverlening ben ik op dat moment. Ik kan niet weg. Er zijn geen collega’s aan wie ik de zorg kan overdragen. Het is hij en ik.

Als hulpverlener ervaar ik grote onzekerheid. De plaats waar ik veiligheid wil borgen, het psychiatrisch ziekenhuis, wordt door hem afgewezen. Hij wil niet naar een plek die hem overlevert aan de regie van anderen. De mensen en gewoonten waar ik in een psychiatrisch ziekenhuis kan op terugvallen, zijn plots ver weg en onbereikbaar. Ik voel me alleen.

Ik ben in de war

Niet dat ik op dat moment heimwee heb naar het psychiatrisch centrum. Ik ken de beperkingen. Ik ken de nadelen. Ik ken het induwen van de alarmknop waarna collega’s uit verschillende afdelingen komen aangehold om je te ondersteunen, vaak door het uit oefenen van dwang.

‘De man bevindt zich in een onveilige situatie en ik heb het gevoel dat ik moet handelen, alleen weet ik niet hoe.’

Ik ken de pijn die mensen ervaren als ze gedwongen worden. Ik ken de blijvende schade die dit kan toebrengen. “Maar er zit nu eenmaal niets anders op. Het is een noodzakelijk kwaad.” Dat is de gedachte die je deelt met je collega’s. Dat gezamenlijk gedeelde lijkt je van verantwoordelijkheid te ontslaan.

Hier aan huis, bij de man in crisis, val ik blijkbaar terug op ideeën en reflexen die eigen zijn aan die andere plaats: de afdeling van een psychiatrisch centrum. De man bevindt zich in een onveilige situatie en ik heb het gevoel dat ik moet handelen, alleen weet ik niet hoe. Ik ben in de war.

Veilig gevoel

Maar vanuit deze hulpeloosheid opent er zich iets in mij. Ik neem een besluit. De situatie waarin ik zit, beschouw ik niet meer als een situatie.

‘Ik ga weer zitten en blijf luisteren. Ik laat het idee van controle los.’

Ik neem me voor om mijn ingebouwde crisisklok, dit is de beperkte tijd die men normaal gezien neemt om te luisteren vooraleer men besluit tot ingrijpen, af te zetten. Die op een afdelingsteam onbewust gedeelde wekker heeft me in deze situatie alleen maar onzeker gemaakt.

Ik geef onvoorwaardelijk ruimte aan het idee dat mijn aanwezigheid hem een veilig gevoel geeft, en dat mijn eerdere oplossing voor mijn gevoel van onveiligheid hem net een gevoel van onveiligheid gaf. Ik ga weer zitten en blijf luisteren. Ik laat het idee van controle los. Ik stap het perspectief in van een voor mij ongekende tijd, die van hem.

Mijn besluit geeft me rust…

Luisteren

Ik blijf in gesprek en probeer vooral te luisteren. Echt lang luisteren. Ik ontdek dat er helemaal aan het einde van dit lange luisteren een moment ontstaat waarop iemand uitgesproken is. Pas dan is er opening om als hulpverlener zelf iets in te brengen. Dan pas start vaak het zoeken naar concrete oplossingen of afspraken.

‘Ik zie vaak dat hulpverleners die tijd om te luisteren niet nemen of krijgen.’

Ik zie vaak dat hulpverleners die tijd om te luisteren niet nemen of krijgen. Het vreemde is dat men daardoor ook niet meer gelooft in het effect van het lange luisteren en men niet meer toekomt aan de eindfase van het gezamenlijk afspraken maken.

Ik wens elke hulpverlener de ervaring van het lange luisteren toe. Ik gun elke hulpverlener de aangename verrassing van wat echte lange gesprekken kunnen betekenen. Ik wil dat elke hulpverlener opnieuw gelooft in de kracht van nabijheid, luisteren en gesprek, het uitbouwen van echt contact. Zo’n ervaring doet je beseffen wat de waarde en de schoonheid van ons werk echt kan zijn.

Het systeem zit dwars

En wat met de schaamte die je voelt als je terugdenkt aan de manier waarop je vroeger werkte? Die is niet volledig terecht. Je verantwoordelijkheid is immers beperkt omdat je functioneert in een systeem dat je vraagt te werken vanuit de aan het systeem gekoppelde crisisklok en niet vanuit de tijd van de mens die je begeleidt.

Het is niet toevallig dat psychiatrische ziekenhuizen uitkomen op een manier van werken waarin dwang een groot onderdeel is. Het is de tijd van de organisatie die onophoudend en ongenadig tikt.  In de tijd van de ander komen, vraagt een klok waarin je voortdurend wekkers afzet. Het vraagt het onderhouden van een tegenstroom die je ontwikkelt vanuit een voortdurend bewustzijn van machtsstructuren.

Het vraagt moed om de systeemtijd in vraag te stellen. Het vraagt moed om in de tijd van de ander te komen.