Verpleegkundige Pinar Akbas kritisch over beleid: ‘De zorg moet menselijker’

Wie is Pinar Akbas?

Pinar Akbas woont in Hasselt en groeide op in Overpelt, nu Pelt, als dochter van Turkse migranten. Vader werkte in de mijn, haar moeder opende er een kebabzaak. “Ja, ik was gekend in de buurt als ‘die van de Kebab’. Het was een kleine gemeenschap. Als je iets had uitgespookt, wisten mijn ouders het de dag nadien.” (lacht)

‘Verpleegkundige is een geweldig beroep.’

Ze beleefde er een fijne en onbezorgde jeugd. Ze verraste velen, haarzelf incluis, door verpleegkunde te studeren. Of ze een complexe wond zou kunnen verzorgen zonder zelf misselijk te worden, vroeg haar vader eens bezorgd. Maar de studies boeiden haar echt wel en haar ouders waren en zijn nog altijd trots op die keuze. Ze zal het een paar keer benadrukken tijdens ons gesprek: verpleegkundige is een geweldig beroep, gestoeld op wetenschappelijke inzichten.

“Je kan als verpleegkundige levenslang leren en jezelf ontplooien. Je werkt met mensen in een prikkelende omgeving, elke dag opnieuw.”

“Onlangs had ik een opdracht in een woonzorgcentrum waar de dokter een patiënt met een halfzijdige verlamming een dikke pil had voorgeschreven. Ik zag dat de patiënt moeite had om te slikken. Vanuit mijn eigen wetenschappelijke expertise heb ik voorgesteld om hetzelfde medicament in siroopvorm voor te schrijven. Als verpleegkundige kan je mee nadenken om de zorg te optimaliseren voor patiënten. Dat is zo inspirerend.”

“Ja, dat heeft ook altijd wel in mij gezeten. (lacht) Ik heb een tijdlang vast gewerkt in een ziekenhuis en dat gecombineerd met opiniestukken en columns voor onder meer De Morgen en Doorbraak, vaak over vrouwenrechten hier en in Turkije.”

“Een uitgeverij heeft me dan gecontacteerd om een roman te schrijven. Dat werd ‘Niran en ik’. In dat boek vertel ik een stuk het verhaal van mezelf – gehuwd onder sociale druk en nadien gescheiden – en dat van mijn moeder. Het is fictie, maar dan wel grotendeels gebaseerd op ons eigen leven.”

“Ogenschijnlijk hadden mijn moeder en ik veel vrijheid om keuzes te maken. We zijn opgegroeid in een vrij modern Turks gezin, liberale strekking. We zeggen expliciet dat vrouwen gelijkwaardig zijn aan mannen. Maar dat is theorie.”

‘In de praktijk heerst er nog altijd een dominant mannelijk rollenpatroon.’

“In de praktijk heerst er nog altijd een dominant mannelijk rollenpatroon. Ook nu nog. Na zestig jaar migratie zijn er bijvoorbeeld wel wat huwelijken tussen mensen van Turkse afkomst en autochtone Vlamingen, maar je moet er eens op letten: vaak gaat het dan om Turkse mannen die mogen kiezen. Van vrouwen wordt nog altijd verwacht dat ze binnen de eigen cultuur trouwen. Dat is het keurslijf waaraan wij vrouwen onderworpen worden.”

“Ja, je trouwt in een maagdelijk wit bruidskleed met een rood lint rondom je middel als teken dat je nog maagd bent. Dat is echt letterlijk te nemen. De verhalen over het herstellen van het maagdenvlies door gynaecologen zijn er nog altijd, al laat ik me vertellen dat dat gebruik gelukkig aan het afnemen is.”

“Onze tradities hebben op zich niets met de islam te maken. Mijn ouders zijn moderne geesten maar waren onderworpen aan de sociale druk uit de Turkse gemeenschap.”

‘Dat ik een eigen mening had, vond mijn moeder geweldig. Alleen moest ik ze niet te fel verkondigen.’

“Dat was altijd het dubbele in mijn opvoeding. Mijn moeder wou dat ik een geëmancipeerde vrouw was en ja, dat ik een eigen mening had vond ze geweldig. Alleen, ik moest dat niet te fel verkondigen. Want anders zou men mij niet zien als geschikte bruidskandidaat. Enkel als het over het huishouden gaat, mag je als vrouw alles. Dan mag je je kennis over broodbakken of gordijnen ophangen in het lang en breed etaleren.”

“Neen! Maar ik kan wel brood bakken.” (schatert het uit)

Je hebt ook een tijd achter de schermen van de politiek gewerkt, en zat voor de N-VA in de gemeenteraad van Hasselt.

“Ik heb voor alle duidelijkheid nooit een politiek mandaat gewild. Voor mij was het belangrijker – los van de partij – dat ik mijn ideeën rond integratie en gelijke kansen kwijt kon. Ik heb altijd op mijn onafhankelijkheid gestaan, maar op een bepaald moment heb ik ervaren dat dit niet meer lukte.”

‘Politiek is anno 2023 een log systeem. De uitdagingen zijn immens, maar we blijven prutsen in de marge.’

“Mensen proberen je altijd in een vakje te stoppen. Schrijf je iets kritisch over de Turkse politiek, dan krijg je applaus uit rechtse hoek. Schrijf je later dat je waarschuwt voor partijen die zoete broodjes bakken met de extreemrechtse ‘Grijze Wolven’ dan vindt links je wel sympathiek. Sommigen hebben mijn roman ook willen framen als anti-islam, wat helemaal niet klopt.”

“Politiek is anno 2023 een log systeem. Niets gaat vooruit. Kijk naar onderwijs of welzijn en zorg. De uitdagingen zijn immens, maar we blijven prutsen in de marge. Als je in dit land negen ministers van Volksgezondheid hebt, probeer het dan maar eens goed te doen tijdens een pandemie. Als politicus ben je in ons systeem ook te veel gebonden aan wat de partij zegt of beslist voor jou. Op een bepaald moment besef je dan: ik kan meer betekenen als publicist of activist dan te zetelen in een gemeenteraad.”

“We hebben in de zorg heel hard gewerkt en afgezien de afgelopen jaren. Corona, werkdruk, personeelstekort. Ik was samen met mijn collega’s gewoon op. Kapot. Lichamelijk en mentaal. En dan krijgen we in het ziekenhuis waar ik een vast contract had – voor de dag van de verpleegkundige – twee appels. Letterlijk twee Jona Golden, met een etiketje waarop stond ‘Je bent een doorbijter’. (windt zich op) Wie verzint zoiets? Op dat moment is er iets geknapt bij mij.”

‘Leidinggevenden zitten te veel achter hun computer. Ze zijn de verbinding met de werkvloer kwijtgespeeld.’

“Niemand wil op zo’n moment appels, pralines of een ander stom cadeau. Je wil in eerste instantie dat je leidinggevende en het management mee in de frontlinie staan, dat ze op de werkvloer komen. Nu zitten ze te veel achter hun computer. Altijd bezig aan analyses en schema’s. Ze zijn letterlijk de verbinding met de werkvloer kwijtgespeeld.”

“Er is een bloedbad gaande in de zorg, medewerkers zijn boos en gefrustreerd. Sommige vertrekken en niemand lijkt zich af te vragen waarom. Dit gaat ten koste van de kwaliteit van de zorg, want wie blijft moet dubbel zo hard werken. Daarom maak ik me zo boos.”

“Toen de koepel Zorgnet-Icuro daarover communiceerde was mijn eerste spontane reactie: ze willen af van kritische buitenstaanders. Ze willen niet dat hun vuile was naar buiten komt waardoor het eigen personeel nog meer onder druk komt. Maar binnenkort zit ik samen met Margot Cloet (gedelegeerd bestuurder van Zorgnet-Icuro, nvdr.). Ik was al lang vragende partij om eens te praten, nu heeft ze toegezegd. Benieuwd naar haar argumenten.”

‘Als freelancer word ik iets beter betaald.’

“Voor de duidelijkheid: projectverpleegkundigen werken in principe enkele maanden in een zorginstelling. Ze worden ingepland in dezelfde uurroosters als hun collega’s die vast in dienst zijn. Freelancers of interim-verpleegkundigen, zoals ik, draaien ook gewone shiften. Alleen hebben wij meer vrijheid om te beslissen welke openstaande diensten we wel of niet zien zitten. We zijn ook niet gebonden aan een team.”

“Voor mij is die vrijheid heel bepalend. Als vaste medewerker had ik soms in dezelfde week shiften in de ochtend, een paar keer ’s avonds en dan nog twee nachten. Qua work-life balans kon dat tellen.”

“Als freelancer kies er ik nu voor om bijvoorbeeld de ochtenden niet te werken – omdat ik dan kan schrijven – maar wel in het weekend. Ik word iets beter betaald, ik heb een eigen uurtarief voor alle duidelijkheid maar een auto heb ik nog niet gekregen.” (lacht)

“Vaak heel enthousiast. Ze zijn blij dat er iemand hen komt helpen. Iedere kracht is welkom. Als externe zie ik ook meteen waar de dingen fout lopen en kan ik daar vanuit mijn expertise en ervaring op inspelen. Dat is voor collega’s waardevol.”

‘Men zou zich beter afvragen waarom vaste medewerkers vertrekken.’

“In plaats van freelancers en projectverpleegkundigen voor te stellen als opportunisten, zou men zich beter afvragen waarom vaste medewerkers vertrekken. Heeft het met het loon te maken, het statuut, de uurroosters? Is er een vertrouwensbreuk? Is er iets gebeurd dat nog kan verholpen worden? Die vragen worden veel te weinig gesteld.”

“Absoluut. Zorg dat verpleegkundigen meer zeggenschap hebben op hun afdeling. Betrek hun meer bij procedures, planning en organisatie van het werk. Nu wordt het beleid uitgestippeld zonder veel voeling met de werkvloer.”

Lees ook

‘Organisaties zonder personeelstekort zijn vaak minder hiërarchisch’

“Als verpleegkundigen zijn we de ogen en oren van de dokter, we kennen onze patiënten en weten wat nodig is om goede zorg te leveren. Gebruik dan ook onze expertise en die van zorgkundigen, logistieke medewerkers en de onderhoudsploeg. De hele zorgketting meer betrekken bij het beleid is broodnodig.”

“Als de nood hoog is, dan doe ik het wel. Maar je kan niet verwachten van iemand die vier jaar evidence based studies heeft gedaan dat zij kamers moet poetsen. Ook familieleden verwachten nog te vaak dat wij sokken wassen of een tas koffie halen. Het heeft met respect voor het beroep van verpleegkundige te maken. We verwachten dat toch ook niet van een directeur of dokter?”

Wat moet er volgens jou veranderen om het beroep van verpleegkundige opnieuw aantrekkelijker te maken?

“Ik schuif drie punten naar voren. Ten eerste: we moeten zorgprofielen duidelijk en goed aflijnen zodat de samenwerking tussen artsen, verpleegkundigen, zorgkundigen en logistiek medewerkers vlot kan verlopen.”

‘Is schaalvergroting altijd het juiste antwoord? Niet iedereen woont graag in een afdeling met dertig andere mensen.’

“Vervolgens: betrek familie meer in de zorg. Brief hen duidelijk over wat ze zelf kunnen doen, laat hen initiatief nemen. Nog te veel familieleden beschouwen iedereen met een witte short als een dienstmeid die allerlei klusjes moet opknappen.”

“Drie: investeer in meer menselijkheid. Wil je zelf om zeven uur wakker worden gemaakt door iemand met een luide stem die roept dat ze jou gaan wassen? Ik niet. Ik word graag op mijn gemak wakker, drink mijn thee, lees mijn kranten en tegen negen uur bijvoorbeeld zou ik het wel fijn vinden om mezelf te wassen, zolang dat dat gaat.”

“We zijn mensen met allemaal onze eigen gewoontes en verlangens. Als je daar meer kan op inspelen, zal er ook een aangenamer woonklimaat zijn voor bewoners en medewerkers. Nu worden bewoners nog te veel benaderd vanuit een analytisch model – bijna meer ‘kamers’ dan ‘mensen.’ Denk dus na over de organisatie van de zorg. Is schaalvergroting altijd het juiste antwoord? Niet iedereen woont graag in een afdeling met dertig andere mensen.”

“Ik hou echt van dit beroep. Nogmaals: het is een heel prikkelende omgeving. Ik klaag niet over het loon, wel over de werkomstandigheden en het bandwerk dat van ons verwacht wordt.”

‘Ik klaag niet over het loon, wel over de werkomstandigheden en het bandwerk.’

“Ik vind het fascinerend om een boterham te smeren voor een patiënt en hem te zien kauwen om te kijken of zijn slikfuncties oké zijn. Maar als ik voor twintig patiënten boterhammen moet smeren dan pas ik. Er zijn op dit moment veel signalen van geëngageerde personeelsleden – verpleegkundigen tot zorgkundigen die het niet meer zien zitten, die ontgoocheld zijn en willen stoppen. Ik kan hen geen ongelijk geven.”

“Ik weet het, maar ik zie op dit moment weinig positieve verhalen in de zorg. Er is een groot onrecht gaande. In de woonzorgcentra betalen bewoners zich vaak blauw voor een piepklein kamertje. Echt kwaliteitsvolle zorg ontbreekt. Laatst was ik in een centrum waar er op zondag cake wordt aangesneden. De plakjes waren zo dun – nog dunner dan mijn pink – dat ik me echt schaamde voor de familie die er op bezoek was. Het lijkt een detail, maar zo zit de zorg vol met verhalen over besparingen.”

“Tegen al wie mij beschuldigt van een te groot negativisme, zeg ik: bewijs mij het tegendeel, kruip in de pen, doe je verhaal of nog beter kondig maatregelen aan. Ik zit daar echt op te wachten.”

“Goede vraag. Voorlopig kunnen ze zich nog goed behelpen, al komen de eerste kwaaltjes naar boven. Er zijn al wat projecten hier en daar voor mensen met een migratie-achtergrond, maar er kan nog wel wat gebeuren. En ook hier: niet iedereen die Turk of Marokkaan is, is moslim. Er is heel veel diversiteit. Ik denk dat voorzieningen nog een weg te gaan hebben om daar op in te spelen.”

Lees ook

Babyboomers willen andere ouderenzorg

“Zoals vele professionals in de zorg: echt niet. (stil) Als het van mij afhangt, zou ik op het einde willen kiezen voor euthanasie omwille van een voltooid leven. Op dit moment heb ik geen gezin, geen partner. Ik leid een boeiend en rijk leven. Ik wil zo veel mogelijk de regie in eigen handen houden en als dat niet meer lukt, dan mag het stoppen.”

“Wellicht zal ik tot aan mijn dood zitten roepen over al het onrecht dat ik overal rondom me zie. (stil). Weet je, het is vermoeiend om steeds te moeten roepen in de woestijn. Ik krijg veel aandacht, daar niet van. Ik weet op welke knoppen dat ik moet duwen, maar soms is het best wel eenzaam.”