Met sombrero op school
Aan de opleiding sociaal werk van de Arteveldehogeschool in Gent lopen heel wat docenten geregeld met een sombrero rond. Hiermee protesteren ze tegen de aantasting van hun basistaken door de invoering van een nieuwe en zware organisatiestructuur.
De sombrero’s zijn een symbolische verwijzing naar een Mexicaans leger: een leger met te veel officieren en te weinig soldaten. Vertaald naar de hogeschool: te veel structuren en procedures, kaders en middenkaders.
‘Talloos zijn de verhalen over nog maar eens een procedure, een extra bevraging, een volgende kwaliteitscirkel of een holle teamvergadering.’
De uitbouw van dit Mexicaans leger heeft geleid tot het beknotten van basistaken als onderwijs en onderzoek. Het verhoogt de werkdruk en tast de kwaliteit van het onderwijs aan. De docenten eisen dat deze logica wordt omgedraaid. Eerst voldoende middelen en mensen voor de basistaken van de hogeschool, pas daarna kijken welke omkadering betaalbaar en nodig is.
De actie van de Gentse docenten raakte een gevoelige snaar in verschillende andere opleidingen sociaal werk in Vlaanderen. Collega’s betuigen hun steun en bereiden ook acties voor. Het verhaal van de Arteveldehogeschool is een gedeeld verhaal.
Een verhaal met twee lagen
Dit verhaal kent twee lagen. De eerste en bekende laag is de chronische onderfinanciering door de Vlaamse overheid. In het protest tegen die onderfinanciering staan de docenten op één lijn met hun directies en besturen.
Maar onder dat verhaal schuilt een tweede, minder bekende laag. Hogescholen bouwen een bureaucratie uit ten koste van basistaken. Die uitbouw wordt ‘ondersteunend’ genoemd maar wordt door veel docenten in het beste geval als ‘aansturend’ en in het slechtste als ‘ondermijnend’ ervaren.
Talloos zijn de verhalen over nog maar eens een nieuwe procedure, een extra bevraging, een volgende kwaliteitscirkel, een zoveelste complexe beslissingsketen of een holle teamvergadering. Hier staan de docenten lijnrecht tegen hun directies en besturen.
Dalende kwaliteit van sociaalwerkonderwijs
We mogen het niet luidop zeggen, stel dat de opleiding een negatief imago zou krijgen bij studenten, ouders en werkveld… Maar in de opleidingen sociaal werk is het een publiek geheim: de onderwijskwaliteit daalt.
‘Het is een publiek geheim: de onderwijskwaliteit daalt.’
Docenten hebben steeds minder tijd voor inhoudelijke verdieping. Studenten krijgen tot vervelens toe groepswerk omdat individuele begeleiding te intensief is. Als er nog papers worden geschreven, dan zijn die kort omdat docenten ze nauwelijks nog gelezen krijgen. Communicatieve vaardigheden worden getraind in veel te grote groepen. Stagebegeleiding wordt afgebouwd. Docenten vervreemden van de praktijk in het werkveld.
Ondanks de rituele tevredenheidsmetingen hebben veel studenten perfect door wat er schort.
De kikkers worden gekookt
En zo worden de kikkers gekookt, nu al meer dan twintig jaar lang. Meestal springen de kikkers niet uit de ketel. Wanneer de werkdruk elk jaar stijgt, dan zorgt die geleidelijkheid voor gejammer maar niet tot uitslaand protest.
De schade wordt vooral individueel geleden: letterlijk of mentaal afhaken, toenemende stress, meer burn-out, verlies van beroepsfierheid. Ook de duiding is individueel. Docent X heeft moeite met de work-life-balans. Docent Y wil haar werk te goed doen en docent Z heeft weerstand tegen de noodzakelijke rationalisatie in de opleiding.
‘We gaan in verzet en eisen een structurele ommekeer.’
Als reactie op de vraag naar ‘werkbaar werk’ volgen er telkens weer forse ingrepen in de kwaliteit van het programma en de begeleiding van studenten. Het zijn ronduit cynische reacties van managers op problemen die ze zelf veroorzaken.
Maar af en toe – nu eens in deze hogeschool en dan weer in een andere – wordt het vuur harder gestookt. Wanneer de hogescholen ‘onderaan’ wat harder besparen om hun ‘ondersteunende structuren’ nog wat meer uit te bouwen, springen er al eens kikkers uit de pot. Dan gaan ze verder dan de gangbare individuele of collectieve rouwverwerking. Ze doen wat brave en loyale docenten bijna nooit doen: ze gaan in verzet en eisen een structurele ommekeer.
“De parallel met gelijkaardige ontwikkelingen in de praktijk van het sociaal werk met nieuwe verhoudingen tussen managers en sociaal werkers is treffend. Daarom wellicht lokt dit protest ook veel herkenning en steun uit in het werkveld.”
© Veerle De Schrijver
Managerialisme als nieuw geloof
Die structurele ommekeer is geen kwestie van wat kleine taakverschuivingen. Veel directies en bestuurders zijn immers in de ban van een nieuw geloof: het managerialisme.
Managerialisme combineert managementkennis met een ideologie om systematisch alle organisaties en domeinen van de samenleving te overheersen. “Managerialisme rechtvaardigt de toepassing van managementtechnieken op alle gebieden van de samenleving op grond van een superieure ideologie, de opleiding van deskundigen en het exclusieve bezit van de managementkennis die nodig is om bedrijven en samenlevingen efficiënt te leiden.”Klikauer, T. (2015), ‘What Is Managerialism?’, Critical Sociology, 41 (7–8), p. 1103–1119.
Het is eenvoudig samen te vatten met volgende formule: management + ideologie + uitbreiding = managerialisme. Dit managerialisme verandert fundamenteel de relatie tussen leidinggevenden en medewerkers in hogescholen.Tsui, M. and Cheung, C.H. (2004), ‘Gone with the Wind: The Impacts of Managerialism on Human Services’, British Journal of Social Work, 34, p. 437-442.
De managers (niet de docenten) zijn de sleutelfiguren
Onder invloed van het managerialisme worden de managers en niet de docenten de sleutelfiguren in een organisatie.
‘Naast directeurs zijn er opdrachthouders, teamleiders, coördinatoren, gangmakers en aanjagers. Docenten voelen zich vervreemde bureaucraten.’
We zien allerlei nieuwe, gecompliceerde en onbekende leidinggevende functies en maatregelen ontstaan. Naast directeurs zijn er opdrachthouders, teamleiders, coördinatoren, gangmakers, aanjagers en noem maar op. Managementtechnologie is het leidende principe geworden voor acties. Managementjargon is schering en inslag.
Het tijdperk van het managerialisme heeft geen respect voor professionele autonomie. Managers delegeren en controleren. Docenten zijn niet langer experten, maar uitvoerende krachten. Docenten voeren uit wat de manager denkt, plant en beslist.
Bovendien moeten docenten zelf steeds meer managementwerk doen: planning, budgettering, input leveren voor allerlei processen en producten, kwaliteitszorg en audits. De aandacht voor hun inhoudelijke opdracht verdwijnt naar de achtergrond. Docenten voelen zich vervreemde bureaucraten. Op hen kan altijd verder worden bespaard door ontslag, niet-vervanging of het uitbesteden van lessen aan gastdocenten. Docenten worden niet alleen gemanaged, ze worden ook gemarginaliseerd.
Verzet tegen managerialisme
Ons sombreroprotest heeft duidelijk een gevoelige snaar geraakt. De parallel met gelijkaardige ontwikkelingen in de praktijk van het sociaal werk met nieuwe verhoudingen tussen managers en sociaal werkers is treffend. Daarom wellicht lokt dit protest ook veel herkenning en steun uit in het werkveld.
‘Ons sombreroprotest heeft duidelijk een gevoelige snaar geraakt.’
“Het meest revolutionaire wat een mens kan doen is luidkeels verkondigen wat er aan het gebeuren is.” Het is een quote van Rosa Luxemburg.Hermsen, J. (2021), Rosa & Hannah. De (on)mogelijke revolutie, Bebuquin, Antwerpen.Het Sombrero Actiecomité organiseert op donderdag 2 december een webinar gericht op een kritische analyse van de vestiging van het managerialisme in de sociaalwerkopleidingen en -praktijk.
Reacties [10]
Volledig eens met de tekst.
Nu ik verplicht met pensioen werd gestuurd en een onder administratie bedolven leerkracht ben geworden kijk ik anders aan tegen het New Public Management. Meer en meer zie ik dat als een doorgedreven vorm van Taylorisme (je weet wel, Taylor de man met de apen, die elke arbeider aan een lopende band zouden kunnen vervangen) in de dienstensector.
Beschrijving van processen en producten haalt de bovenhand op de inhoud.
Het is goed dat hierover onrust en protest ontstaat.
Dit is het begin van de verandering.
Julien Van Geertsom
Voormalig voorzitter POD Maatschappelijke Integratie
En wat inz de afstuderende ‘sociaal werkers’? Ik merk steeds minder kwaliteit, steeds minder voeling met mensen, steeds meer oordeel over ‘cliënten’, steeds meer meritocratisch denken, steeds meer dalrympliaans denken… Nogal wiedes als je ziet wat in de opleidingen gebeurt….
Beste Kris
ik ben vertrouwd met wat jij schrijft. Ik ben niet verbonden met de Arteveldehogeschool, wel de VUB. Ik ben nu 8 jaar volledig vrijgesteld voor de vakbond maar daarvoor combineerde ik een job bij ons departement onderwijs met vakbondsafgevaardigde. Plots werd ik aangesproken door ‘het management’ die vonden dat het niet kon dat ik de nieuwsbrief van de vakbond kritiek stond op het onderwijsbeleid van de VUB en dat ik als medewerker van de dienst dit eerst had moeten voorleggen. Ik heb hen erop gewezen dat er zoiets bestaat als persvrijheid en recht op vrije meningsuiting. Mijn ervaring is dat hoe meer het managerialsm oprukt, hoe meer het recht op vrije meningsuiting en persvrijheid in de verdrukking komt. Managers worden immers niet graag tegengesproken om het eufemistisch te zeggen.
Jo Coulier
Vele jaren geleden heb ik dit probleem al aangekaart vanuit het werkveld waar ik 25 jaar deel van uit maak. Er werd een banvloek over mij uitgeroepen omdat ik de kwaliteit van de opleiding in vraag durfde stellen en er werd mij gewezen op de verantwoordelijkheid van het werkveld om mee op te leiden onder de vorm van stage. Informeel werd me gezegd dat het een besparingsmaatregel was om minder verdiepend en meer ex-cathedra op te leiden, en men gesubsidieerd werd obv de uitstroom en onderzoek, niet obv kwaliteit. Ondertussen worden wij op het werkveld geconfronteerd met afgestudeerden die werkelijk àlles qua methodiek nog moeten leren als: kunt u mij een aantal openingszinnen geven aub, want ik vind het moeilijk als de cliënt zelf niets zegt om het gesprek te vinden; oei, die begon te wenen, wat moet ik dan doen?; wat kan ik voor u doen?(als opening, terwijl de meeste cliënten waar wij mee werken geen idee hebben wat het aanbod is, vaak zelfs de chaos in hun leven zelf niet begrijpen).
ik weet nog dat we in mijn tijd (ai wat klinken we oud) nog opstonden tegen de opslorping in arteveldehogeschool omdat dit was wat we toen al vreesden, spijtig dat deze voorspelde toekomst uitkomt
Dit artikel laat me niet los. Beseft de Arteveldeschool dan niet dat ze zo de creativiteit van de docenten in de kiem smoren?
Een organisatie die Creatieve transformatie van haar leden mogelijk maakt dient een aantal niet-bureaucratische managementprincipes te huldigen. Die organisaties dienen voorspelbaarheid en controle van buiten naar binnen in te wisselen voor vertrouwen en creativiteit van binnen naar buiten. Zo kan een organisatie het beste van haar mensen halen en komen tot continue verbetering. Die mensen moeten de mogelijkheid hebben zich van binnenuit te transformeren en daardoor transformeren ze hun organisatie.
Wat het management van de Arteveldehogeschool doet is het tegenovergestelde. Misschien moet Bart Van Bouchaute z’n familienaam wijzigen in Artevelde …
Creatively,
Johan Roels
Eigenlijk onvoorstelbaar… daar waar in de goede reële managementwereld er sedert jaren een omgekeerde beweging gepromoot wordt (met zelfsturende teams, flippen van de management piramide) … daar waar het management in de bedrijfswereld heeft ingezien dat het zoveel mogelijk uit de weg moet gaan van het echte werkveld (cf. de Lerende Organisatie) … leer ik uit deze bijdrage dat het in de Sociale Hogescholen van kwaad naar erger gaat.
Een achttal jaar geleden kwam ik door darmkanker vaak in klinieken terecht (chemo, bestraling, operatie, …) en daar hoorde ik dezelfde klachten van de professionals van het werkveld (verplegend personeel en chirurgen): het oprukkend managerialisme dat de kwaliteit van de zorg uitholde en het personeel tot wanhoop en burn-outs dreef.
Apprecieer enorm het gebruik van metaforen in de tekst en in het sombreroprotest zelf.
Creatively,
Johan
Dankjewel voor je reactie. Wij maken inderdaad het onderscheid tussen ‘management’ (een opleiding moet uiteraard geleid worden) en het managerialisme dat om zich heen grijpt in de ‘zachte sector’. Het staat trouwens haaks op wat een hogeschool met experten nodig heeft.
Beste Bart, wat moedig je kritische noot of nood; als er sprake is van een mismatch tussen management en docenten dan is dat iets om je zorgen over te maken; waar blijft het respect voor de professionele autonomie van de docent? Zelf ben ik 10 jaar geleden met vervroegd pensioen gegaan. Ik werd gedwongen om hogere cijfers aan studenten te geven en in supervisie te gaan omdat zoveel studenten niet slaagden (voor toetsen die heel valide en betrouwbaar waren). Dat studenten zakten lag aan mij. Dat het startniveau van SW studenten zakte werd niet besproken. Ik werk nu enthousiast als methodiek-specialist SW om praktijk en opleidingen te helpen met methodiekverdieping. Maar de mismatch tussen management en SW-docenten heeft een parallel in de verhoudingen tussen managers vs SW’ers, èn helaas zie ik het ook in de verhouding tussen SW vs doelgroepen! In hoeverre is methodisch niveau om echt te matchen met (levens)behoeften van cliënten, SW’ers en docenten? Dus omhoog met de kwaliteit!
Dankjewel Herman. Je getuigenis is herkenbaar. De uitdrukking ‘je moet het niet zo goed willen doen’ als antwoord op toenemende werkdruk is intussen een bekende slagzin. Eigenlijk is dit een cynische belediging van managers aan het adres van goede vakmensen die gewoon hun job willen doen.
Zeker lezen
Evi Hanssen: ‘Palliatieve zorgverleners zijn de vroedvrouwen van de dood’
‘AI biedt enorme kansen voor sociaal werk’
Monsterbrouwsel Fentanyl: ‘Ik wil het niet zien, maar kan niet stoppen met kijken’
Functionele cookies Altijd actief
Voorkeuren
Statistische cookies
Socialemediacookies