‘Mantelzorgcoördinator kan zorglast verlichten’

Enorme hulp

In het kader van de be.Source leerstoel ‘Empowerment of Underprivileged Elderly’ wilde HIVA-KU Leuven te weten komen hoe thuiswonende oudere senioren met zorgnoden en hun mantelzorgers de eerste coronagolf beleefden. Uit dit onderzoek bleek dat de aanwezigheid van een regionale mantelzorgcoördinator een groot verschil maakt.

Maar zo’n mantelzorgcoördinator kan ook los van de coronacrisis een enorme hulp betekenen. Ze verlichten namelijk de zorglast van mantelzorgers. Ze gaan outreachend en proactief tewerk, en spelen in op de noden die er zijn. Dat doen ze op basis van signalen die andere sociale professionals, zoals thuiszorgmedewerkers, oppikken en doorgeven.

600.000 mantelzorgers

In België zijn er momenteel zo’n 330.000 senioren van 85 jaar of ouder. Zij hebben soms hele grote zorgnoden. Denk bijvoorbeeld maar aan de vele Belgen met Alzheimer die thuis wonen. Om aan hun zorgnoden tegemoet te komen, doen ouderen beroep op mantelzorgers en professionele ondersteuning.

‘Heel wat mantelzorgers gaan gebukt onder een zware zorglast.’

Het Vlaams Expertisepunt Mantelzorg schat dat in totaal maar liefst 600.000 Vlamingen mantelzorg verlenen. In 60 procent van de situaties wordt dit aangevuld met gezinszorg of thuisverpleging. De rol van mantelzorg en professionele zorg voor het welzijn van oudere senioren kan dan ook moeilijk overschat worden.

Ondanks de enorme inzet en positieve gevolgen zoals liefde, voldoening en fierheid, gaan heel wat mantelzorgers gebukt onder een zware zorglast. Dit wordt ook wel de ‘burden of care’ genoemd.

Hoe komt dit?

Veel mantelzorgers komen onverwacht terecht in een zorgrol. Na verloop van tijd nemen ze steeds meer taken op. Ze houden hun naasten niet alleen gezelschap, maar helpen bij verplaatsingen, administratie, geldzaken en huishoudelijke taken.

Daarnaast organiseren ze vaak de professionele zorg. En ze worden de referentiepersoon bij wie naasten met al hun vragen terecht kunnen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld vrijwilligerswerk, is mantelzorg minder vaak een positieve keuze. Dit alles zorgt voor heel wat druk en stress.

‘De laatste vijf jaar moet ik constant voor hem zorgen. Alles draait rond de zorg, maar ik moet ook nog koken, het huishouden doen. Eens weggaan is niet langer mogelijk.’

Zo getuigde een mantelzorger die zorgt voor haar man met Parkinson dat de druk voortdurend toeneemt: “Ik kan soms kwaad zijn. De laatste vijf jaar moet ik constant voor hem zorgen. Alles draait rond de zorg, maar ik moet ook nog koken, het huishouden doen. Eens weggaan is niet langer mogelijk.”

Zorglast op verschillende vlakken

Die zorglast situeert zich op verschillende vlakken: fysiek (uitputting, hogere mortaliteit), emotioneel-psychisch (zorgen maken, twijfels, stress, depressie), financieel en sociaal (sociaal isolement, conflictueuze relaties).

Zo hebben sommige mantelzorgers het emotioneel moeilijk omdat ze zich voortdurend zorgen maken om het welzijn van hun naasten. “Mentaal is het altijd aanwezig”, vertelt een dochter die voor haar moeder met dementie zorgt. “Ik heb een familie, ik heb kleinkinderen, maar de zorg om mijn moeder verlaat nooit mijn hoofd.”

‘De zorg om mijn moeder verlaat nooit mijn hoofd.’

Mantelzorgers kunnen sociaal geïsoleerd raken. Sommigen durven hun geliefde bijvoorbeeld niet alleen thuis laten. Of mensen krijgen het niet over hun hart: “Ik denk dat hij hartpijn zou hebben als ik voor mijn plezier zou weggaan. Ik doe dat niet voor hem.”

Appreciatie

De mate van zorglast die mantelzorgers ervaren hangt af van heel wat factoren, zoals de zorgnoden en of er al dan niet professionele thuiszorg is. Maar ook de kwaliteit van de relatie tussen de oudere en de mantelzorger speelt een grote rol.

Uit onze interviews blijkt bijvoorbeeld dat hoewel ouderen de hulp enorm appreciëren, ze dit niet altijd laten blijken. Dat valt mantelzorgers zwaar. Appreciatie is een vorm van erkenning en maakt van de mantelzorgsituatie iets leuks.

Geef professionals tijd om te babbelen

Uit eerder onderzoek weten we dat heel wat mantelzorgers nood hebben aan informatie en advies over hoe ze hun rol kunnen vervullen. Momenteel is echter slechts één op tien mantelzorgers lid van een organisatie die informatie en vormingen aan mantelzorgers geeft.

Volgens de Vlaamse Ouderenraad kan men kwetsbare mantelzorgsituaties dan ook best via een proactieve en outreachende methode detecteren. Dat kan bijvoorbeeld via een referentiepersoon die hun op regelmatige basis begeleidt, informeert en ondersteunt.

‘Kwetsbare mantelzorgsituaties kan men best proactief detecteren.’

Professionals in de thuiszorg zoals poetshulp, verpleegkundigen en thuiszorgcoördinatoren spelen hierbij een sleutelrol. Ze hebben immers toegang tot de persoonlijke leefwereld van ouderen en hun mantelzorgers.

Hun aanwezigheid kan ouderen helpen om hun sociaal isolement en eenzaamheid te doorbreken. Heel wat senioren geven dan ook aan dat ze de klik en babbel met professionals enorm belangrijk vinden. Sommigen laten hun afwas altijd enkele dagen staan zodat ze die samen, al babbelend, met de professional kunnen doen.

Lees ook

Een babbel verzacht de eenzaamheid

Via die gesprekken kunnen professionals ook een kwetsbare mantelzorgsituatie detecteren. Die kunnen ze dan doorgeven aan een mantelzorgcoördinator, die vervolgens aan de slag kan. Het is dan ook belangrijk dat professionals voldoende tijd krijgen, niet enkel om hun kerntaken te vervullen, maar evenzeer om met cliënten gesprekken te voeren.

Mantelzorgcoördinator is grote meerwaarde

Uit onze interviews komt de meerwaarde van zo’n mantelzorgcoördinator sterk naar boven. Deze nieuwe functie werd een tweetal jaren geleden gecreëerd door een zorgorganisatie in Vlaams-Brabant.

Een mantelzorgcoördinator is een sociaal werker die mantelzorgers individueel opvolgt en begeleidt. Professionals die bij ouderen met zorgnoden over de vloer komen, voeden de mantelzorgcoördinator met signalen over problematische mantelzorgsituaties.

‘Een mantelzorgcoördinator is een sociaal werker die mantelzorgers individueel opvolgt en begeleidt.’

Vervolgens neemt de coördinator contact op met mantelzorgers, informeert hen en voert gesprekken, om noden te detecteren en oplossingen aan te reiken. De mantelzorgcoördinator is ook simpelweg een luisterend oor. Heel wat mantelzorgers hebben, net als ouderen, nood aan een babbel en het gevoel geapprecieerd te worden.

Naast de individuele begeleiding, staat zo’n coördinator ook in voor sensibilisering, vorming en activiteiten voor mantelzorgers.

Neutraal perspectief

De mantelzorgers waarderen die coördinatiefunctie enorm: “De mantelzorgcoördinator heeft me op weg geholpen naar allerlei instanties waarvan ik niet wist dat ze bestonden”, getuigde een mantelzorger.

Verder kan je bij de mantelzorgcoördinator terecht om te praten over allerhande praktische, sociale, emotionele of ethische moeilijkheden. De mantelzorgcoördinator biedt immers een neutraal perspectief.

Vanuit die neutrale positie kunnen ze ouderen bijvoorbeeld duidelijk maken dat er grenzen zijn aan wat een mantelzorger kan doen, of dat het belangrijk is om waardering te tonen. De coördinator kan aan mantelzorgers ook duidelijk maken dat het oké is om af en toe wat gas terug te nemen.

Moeilijke beslissingen

Ze kunnen ouderen en mantelzorgers ook bijstaan bij het nemen van moeilijke beslissingen. Ze kijken naar de mantelzorgsituatie vanuit een onafhankelijke positie. Waar nodig geven ze steun of een duwtje, maar zonder zich te bemoeien.

In ons onderzoek legde een mantelzorger uit hoe de mantelzorgcoördinator haar en haar broers hielp om op één lijn te komen over de vraag of hun moeder met dementie naar een woonzorgcentrum moest. “Je hebt iemand nodig die er buiten staat. Ze volgt ons vanop de zijlijn, maar je weet dat je op haar kan rekenen. Ze begrijpt je situatie.”

‘Vandaag telt Vlaanderen slechts een handvol van deze mantelzorgcoördinatoren. Dat moet anders.’

Vandaag telt Vlaanderen slechts een handvol van deze mantelzorgcoördinatoren. Vaak vervullen ze deze functie bovendien naast een hele hoop andere taken. Dat moet anders.

Willen we dat de talloze mantelzorgers die zich vandaag inzetten voor hun naasten niet bezwijken onder de zorglast, dan moeten we hen als samenleving steunen. Geef professionals daarom tijd en ruimte om te babbelen en noden te detecteren bij hun cliënten. En stel lokaal mantelzorgcoördinatoren aan die op deze noden kunnen inspelen.