‘Niemand past in het beeld van een instellingskind’

Instellingskind

Deze zomer raakte ik verschillende keren verwikkeld in een gesprek over jongeren uit de jeugdhulp.

Op een kamp waar ik mee was als animator, bijvoorbeeld. Een aantal kinderen gedroegen zich ‘moeilijk’. “Tja, instellingskinderen hé”, zei een kampbegeleider. Iedereen knikte begrijpend. Een andere keer was ik aanwezig als experte in een overleg over onderwijs. “Die instellingskindjes, dat is nog een ander paar mouwen”, zei een leerkracht. En weer was daar dat simultaan geknik.

‘Ik zweeg om de gezelligheid niet te verstoren.’

Rond die tafel en in die groep voelde ik een akelige eensgezindheid. Een soort gedeeld begrip. Alsof iedereen wist waarover het ging en ook perfect wist hoe te handelen: uitsluiten, wegsturen, doorverwijzen. In ieder geval iets met ‘weg’.

Ik zweeg twee keer.

Ik hield later die maand nog een keer mijn mond toen een simpel woord als ‘instellingskind’ of ‘probleemgeval’ op magische wijze het probleem, de verklaring en de oplossing was. Ik zweeg om de gezelligheid niet te verstoren. Omdat ik geen zin had in blikken gevuld met medelijden of erger, om te moeten horen: “Ja, maar jij bent anders.”

Waarom krijgen gemakkelijke woorden voorrang?

Opmerkelijk hoe mensen zonder verpinken met termen als ‘instellingskinderen’ of ‘probleemjongeren’ goochelen. Het gebeurt elke dag. In de media, door begeleiders op kamp, door leerkrachten, door mijn ruimdenkende vrienden.

Maar ook aan de universiteit. Zo blijkt immers dat de leden van studentenclub Reuzegom, tegen wie een strafprocedure loopt voor het toedienen van schadelijke stoffen, onopzettelijke doding en onterende behandeling, van de Leuvense Universiteit een taakstraf kregen. Zij kregen de opdracht om dertig uur lang ‘probleemjongeren’ te begeleiden. Maar wie heeft er hier een probleem?

Extra elan

Het is vreemd. Na al die jaren voel ik me nog steeds aangesproken wanneer iemand het woord instellingskind of probleemkind gebruikt.

Ik beeld me in hoe ik bij het horen van die woorden in een volle zaal mijn hoofd zou draaien, richting het geluid, alsof mijn naam geroepen werd. Het schaamrood op de wangen. Ergens voelt het ook stom aan. Dat ik de nood voel om dit neer te schrijven. Dat ik het eindelijk ook durf neerschrijven.

‘Dat ik in een instelling zat, geeft blijkbaar een extra elan aan wat ik zeg of doe.’

De afgelopen jaren werd ik na afloop van een vergadering of overleg al verschillende keren aangesproken met de magische woorden: “Dus jij zat ook in een instelling?” Dat geeft blijkbaar een extra elan aan wat ik zeg of doe. Speciaal.

Terwijl het toch niet zo verwonderlijk is dat ik als onderzoeker iets kan zeggen over mijn onderzoeksthema. Of als jongerenvertegenwoorder iets over het beleid dat ik al maanden bestudeer.

Pacman

De laatste maanden werd ik aangesproken als mevrouw, wetenschapper, vriendin, moderator, auteur, onderzoeker, professor (had die ene student het toch even mis), leerkracht, animator en jongerenvertegenwoordiger. Kortom: als mens met tig verschillende rollen.

‘Het knaagt aan mijn zelfvertrouwen.’

Al die identiteiten lijken echter in het niets te verdwijnen wanneer mensen het hebben over kinderen die opgroeien in de jeugdhulp.

Alsof mijn jeugd pacman-gewijs alle andere elementen van mijn persoon zonder veel moeite opslorpt. Ben je een probleemgeval als je thuissituatie sociaal of economisch afwijkt van wat de doorsnee Vlaming als norm beschouwt?

Het raakt me

Het raakt me omdat ik er zo vaak mee geconfronteerd wordt. Het knaagt aan mijn zelfvertrouwen. Het zorgt voor een soort angst. Blikken, woorden en daden die me eraan herinneren “Dat ik het toch nooit goed ging doen”.

‘Pin ons niet vast op één deel van ons zijn.’

En tegelijk maakt het mij kwaad. Wat weten al die mensen over opgroeien in de jeugdhulp? Over het leven in een voorziening? En wat weten ze dat zo treffend is dat het alles kan verklaren?

Als we met de jeugdraad in gesprek gaan met jongeren met verschillende achtergronden, dromen en doelen krijgen we steevast één ding te horen: “Pin ons niet vast op één deel van ons zijn”.

Mohamed Ouaamari heeft het in zijn boek ‘Groetjes uit Vlaanderen’ treffend over de meerdere lagen van zijn ‘lasagne-identiteit’. De schrijver en sociaal-mediastrateeg wordt naar eigen zeggen al te vaak aangesproken op zijn moslim-zijn, terwijl dat deel onmogelijk zijn volledige persoon omvat. Zijn boek puilt uit van de diverse identiteiten waarop hij kan aangesproken worden. Waarom dan focussen op één ding?

Let op uw woorden!

Woorden doen iets met mensen. Ze zeggen hoe we naar anderen en naar onszelf kijken. Ze geven mee vorm aan de wereld.

Niemand verdient het om opgesloten te worden in één woord, met één begrip. Woorden als instellingskind of probleemjongere kunnen onmogelijk iemand volledig beschrijven. Ze doen alleen blikken verstarren en deuren sluiten. Wie heeft daar iets aan?

‘Focus op de hele mens. Niet op die ene laag van het leven die iemand soms bewust, soms toevallig meedraagt.’

Niemand past in het beeld van een instellingskind. Kinderen en jongeren die in de jeugdhulp opgroeien zijn ongelooflijk verscheiden. Ze kregen dat dak boven hun hoofd om zoveel verschillende redenen. Denk daaraan.

Misschien helpt het als we allemaal wat meer in lasagne-termen zouden denken. Met een enkele laag kan je gerecht nooit slagen. Dus, beste journalisten, leerkrachten, begeleiders, animatoren, kennissen en vrienden, zet de hele mens voorop. Focus niet op die ene laag van het leven die iemand soms bewust, soms toevallig, soms onbedoeld meedraagt.

Misschien helpt het wel als we actief op zoek gaan naar de meerdere lagen van mensen hun identiteit. Pas dan kan een beleid, een journalistiek stuk, een project, een beslissing op school of op kamp echt slagen.