Zacht maar kordaat
“Je bent goed bezig, je kijkt goed naar het publiek. Maar durf misschien toch nog iets meer naar voren te komen”, zegt gastregisseur Yves De Pauw zacht maar kordaat. De speler aarzelt en zet dan drie voorzichtige stappen richting de tribune. In de repetitiezaal van Theater Stap in Turnhout heerst vandaag alom concentratie. De lichten schijnen fel op de planken, op de tribune kijken enkele spelers nauwgezet toe.
“Je moet vooral naar het meisje kijken”, vult Iris Van Cauwenbergh aan, terwijl ze de blik van een andere speler vangt. “Je vindt haar zo mooi en bent zo door haar van je melk gebracht… Dat mag je tonen.” Er volgt een stilte, dan een lach. De speler probeert het opnieuw. Deze keer klopt het wel. Er valt een korte stilte en vervolgens een applaus.
‘In de repetitiezaal heerst vandaag alom concentratie.’
We kijken mee bij de repetities van ‘Carmen’, de nieuwe voorstelling van Theater Stap die op 10 oktober in première gaat. Het wordt een feestvoorstelling, want het gezelschap uit Turnhout viert dit jaar zijn veertigste verjaardag. Regisseurs van dienst zijn Yves De Pauw en Iris Van Cauwenbergh van het Antwerpse Compagnie Lodewijk/Louis. Ze werken voor de eerste keer met Theater Stap samen.
Het wordt een voorstelling die, zoals altijd bij dit gezelschap, niet alleen over een verhaal gaat, maar ook over de mensen die het vertolken: mensen met een mentale beperking, met veel in hun mars. Sommige acteurs zijn er zelfs al vanaf de begindagen – in de jaren tachtig – bij.
Hoe het begon
De wortels van Theater Stap liggen in 1983 in De Warande in Turnhout. “Toenmalig directeur Eric Antonis programmeerde er zowel moeilijke avant-garde als toegankelijke voorstellingen”, vertelt artistiek leider Marc Bryssinck. “Op een dag nodigde hij La Compagnie de l’Oiseau-Mouche uit, een Frans gezelschap dat werkt met mensen met een mentale handicap.”
“In de zaal zaten Flor Verschueren, muzikant en leraar, en Erik Wouters, een professioneel theatermaker. Ze dachten: ‘Waarom proberen we dit niet met de gasten van VIBO De Brem, het bijzonder onderwijs in Turnhout?’”
‘Wat begon als een experiment, groeide al snel uit tot een fenomeen.’
De directeur van De Warande zag het wel zitten, en zo ontstonden op woensdagmiddag de eerste repetities voor de jongeren van De Brem. Dankzij die ondersteuning kon in 1985 Theater Stap worden opgericht, de allereerste theatergroep in Vlaanderen met acteurs met een mentale beperking.
Wat begon als een experiment, groeide al snel uit tot een fenomeen. De Warande programmeerde de voorstellingen, andere cultuurcentra in Vlaanderen volgden. “Als Eric Antonis iets programmeerde, had dat meteen bijval. Hij had enorm veel respect in het theaterlandschap”, zegt Marc Bryssinck.
Marc Bryssinck: “Onze acteurs weten heel goed wat ze doen. Ze geven hun eigen blik op de wereld. Dat is wat hen sterk maakt.”
© ID / Rhode Van Elsen
Ruimte voor experiment
Het was pionierswerk. “Maar de tijdsgeest zat wel mee: het was de periode van vernieuwende theatermakers zoals Alain Platel en Anne Teresa De Keersmaeker. Er was ruimte voor experiment”, zegt Bryssinck. “Bovendien hadden de theaterliefhebbers in die tijd een open vizier en stonden ze open voor unieke stukken.”
Niet iedereen vond Theater Stap vanaf het begin een evidentie. In de jaren negentig klonk soms de kritiek dat het publiek vooral kwam kijken uit voyeurisme. “Begrijpelijk, maar onterecht”, zegt Bryssinck. “Onze acteurs weten heel goed wat ze doen. Ze geven hun eigen blik op de wereld. Dat is wat hen sterk maakt.”
Van jongeren naar volwassenen
Toen in 1991 de jonge spelers VIBO De Brem moesten verlaten, ontstond er een probleem. “Onze repetities waren gestart met een eerder toevallige klas van de school. Maar waar konden die acteurs als volwassenen terecht? Zij hadden al acht jaar bij Theater Stap gespeeld en wilden heel graag blijven acteren”, zegt Marc Bryssinck.
‘Dankzij de oprichting van een dagcentrum was een verdere professionalisering mogelijk.’
Dankzij het Kasteel, een dagcentrum op het domein van VIBO De Brem, kon Theater Stap uiteindelijk zijn werking voor volwassenen opstarten. “Het team zorgt ervoor dat de spelers elke werkdag naar Theater Stap kunnen komen, dat er onderdak is, dat de bussen rijden en dat de spelers zich goed voelen in hun vel”, legt hij uit. “Dankzij de oprichting van een dagcentrum was een verdere professionalisering mogelijk.”
Professioneel vanaf dag één
Vanaf dag één straalde Theater Stap een zekere ‘serieux’ uit. De artistiek leider legt uit: “Erik Wouters wilde dat de spelers zich echt ontwikkelden. Ze moesten beter worden in hun vak. Vanaf het begin kregen de spelers dus geen ‘bezigheidstherapie’, maar een degelijke theateropleiding.”
‘De spelers krijgen geen “bezigheidstherapie”, maar een degelijke theateropleiding.’
“Wij zijn geen zorgboerderij”, zegt Bryssinck. “We zijn een muzisch centrum. Onze opvoeders rekruteren we niet om hun pedagogische kennis, maar om hun artistieke vaardigheden. Je moet onze gasten creativiteit kunnen bijbrengen. Daarom werken we niet met psychologen of therapeuten – onze spelers zijn niet ziek – maar met dansers, dramadocenten en muzikanten.”
Marc Bryssinck en Laure Roymans. Laure: “Ook al gaat het er hier in de eetzaal soms wat rumoerig en speels aan toe, op de planken wordt er hard gewerkt.”
© ID / Rhode Van Elsen
No pain, no gain
Wie denkt dat Theater Stap vooral ‘gezellig samenkomt’, heeft het dus grondig mis. “No pain, no gain”, lacht Marc Bryssinck. “We houden een strak ritme aan. Er moet gewerkt worden. Natuurlijk gaan we af en toe een ijsje eten of zwemmen, maar we vragen ook discipline bij de spelers.”
“Onze acteurs zijn het bijvoorbeeld gewend om nachtopnames te doen, op tournee door Europa te trekken en hard te repeteren. En wanneer we een aanbieding krijgen om mee te werken aan een tv-programma of serie, springen we daar graag op.”
“Toch worden onze spelers niet betaald. Dan zouden ze in de problemen komen met hun persoonsgebonden budget”, legt Marc. “Vandaag is de wetgeving duidelijk: ofwel werk je, ofwel heb je een handicap en kan je niet werken. We zouden dat zeker willen veranderen, maar dat moet wettelijk bepaald worden.”
Naast een goede theateropleiding krijgen de spelers workshops dans, yoga, muziek, theater, expressie en ruimtelijk bewustzijn. “Ook met die workshops werken we naar iets toe: een korte voorstelling, een tentoonstelling, een toonmoment…”, zegt hij. “Zo zijn onze spelers altijd creatief bezig.”
Van Iran tot Korea
Van Iran tot Korea: overal stonden de spelers in al die jaren al op de planken. Ze kregen zelfs een uitnodiging van het koninklijk paleis. “Al die voorstellingen trekken de leefwereld van onze acteurs open. Ze maken zo deel uit van de samenleving en de samenleving komt naar hen”, zegt communicatiemedewerker Laure Roymans. “En ook al gaat het er hier in de eetzaal soms wat rumoerig en speels aan toe, op de planken wordt er hard gewerkt.”
Dat hoge niveau vraagt veel van de spelers en van hun families. “Niet elke ouder is blij met de intensiteit van de tournees of buitenlandse reizen. Maar de erkenning die de spelers krijgen op het podium is groot. Ze groeien, vinden zelfvertrouwen en worden sterren in hun eigen recht”, zegt ze.
‘De erkenning die de spelers krijgen op het podium is groot. Ze groeien, vinden zelfvertrouwen en worden sterren in hun eigen recht.’
Dankzij de veelzijdigheid en samenwerkingen heeft Theater Stap heel wat vertrouwen en krediet opgebouwd in de theaterwereld. “We werken daarom vaak samen met externe gezelschappen zoals Olympique Dramatique, Theater Froefroe, Compagnie Barbarie, Het Houten Huis … en nu dus met Compagnie Lodewijk/Louis”, pikt Marc Bryssinck in.
“Hoe die samenwerkingen tot stand komen? Meestal ga ik vooraf naar enkele van hun voorstellingen kijken en stel dan iets voor. De producties moeten wel passen bij onze spelers. Maar zelfs als ze ons nog niet zo goed kennen, weten ze dat ze hier in een professioneel huis terechtkomen.”
Gastregisseurs Iris Van Cauwenbergh en Yves De Pauw. Yves: “Andere regisseurs hadden al eens getipt dat we echt eens met Theater Stap moesten werken.”
© ID / Rhode Van Elsen
Erkenning bij gastregisseurs
Ook de gastregisseurs ontdekken dat snel. In het begin vragen ze de artistiek directeur vaak om bij de repetities te blijven. “Maar al snel merken ze: deze spelers weten wat theater is. Ze hebben tientallen premières gespeeld, duizenden keren op de planken gestaan. Ze kennen de rituelen en voelen het vak aan”, zegt Bryssinck.
‘Het was een hele eer om met Theater Stap te werken.’
Iris Van Cauwenbergh bevestigt dat en was aangenaam verrast tijdens de repetities: “Ze hebben echt aandacht voor elkaar. Ze wachten rustig af en leren van elkaar. Er is respect. Dat zie je niet altijd bij jonge spelers. Hier is dat vanzelfsprekend.”
“Het was dus een hele eer om met Theater Stap te werken”, pikt Yves De Pauw in. “We kenden het gezelschap al van vorige samenwerkingen. Ook andere regisseurs hadden al eens getipt dat we echt eens met hen moesten werken.”
Auditie doen
Een van de spelers in ‘Carmen’ is Gitte Wens (33), die Frasquita speelt. “Het is best wel hard werken”, vertelt ze. “We oefenen al sinds februari, zes maanden aan een stuk. Maar ik ben heel blij dat ik gekozen ben. Ik voel me hier op mijn plaats.” Voor deze rol in ‘Carmen’ moest ze auditie doen. “Het is altijd afwachten of je mag meedoen met het nieuwe stuk”, vertelt ze. “De selectie is streng.”
Ze speelde al in Iran, was de eerste actrice met Down in de soap ‘Familie’ en werd bekend door ‘Down the Road’. Over een gewaagde scène in ‘De 120 dagen’ van regisseur Milo Rau zegt ze: “We moesten onze kleren uitdoen, maar daar zat ik niet mee in. Ik ben actrice, dat hoort erbij. Mijn mama was er wat minder blij mee”, voegt ze lachend toe.
Zenuwen? Nooit!
Acteur Rik van Raak (57) doet deze keer niet mee, maar is bezig in een van de ateliers. “Ik was een van de eerste spelers die bij Theater Stap mochten starten”, glimlacht hij. “Ik heb de hele wereld rondgereisd. Dat is best intensief, omdat je soms weken onderweg bent.” Ook wanneer er handen nodig zijn om het decor op te bouwen, is hij er graag bij. “Ik hou ervan om altijd een beetje mee te helpen.”
Hij is de enige nog actieve speler van die beginjaren. “Ik ben in al die jaren zeker gegroeid”, vertelt hij. “Ik ben beter en beter geworden. Maar zenuwen? Nee, nooit. De mensen komen graag kijken, dus waarom zou ik zenuwen hebben?” Zijn favoriete stuk was ‘Broere’. “Maar het liefst speel ik in De Warande in Turnhout. Dat is thuiskomen.”
Gitte Wens: “Het is altijd afwachten of je mag meedoen met het nieuwe stuk. De selectie is streng.”
© ID / Rhode Van Elsen
Geen vastgelegd script
Voor de jubileumvoorstelling werd eerst gedacht aan ‘Romeo en Julia’. Maar een ander gezelschap had die plannen ook. Dus viel de keuze op ‘Carmen’, de vurige opera van Bizet die precies 150 jaar geleden in première ging. “Het originele verhaal vertellen we niet”, zegt regisseur Yves De Pauw. “We maken een aangepaste versie, met live muziek.”
Er was geen script: het theaterstuk is organisch gegroeid. Marc Bryssinck: “Wij werken nooit met scenario’s die onze acteurs tot in de puntjes moeten uitvoeren. Het is net fijn om te zien hoe zij iets op de planken zouden brengen. Zij reiken zelf zaken aan, elk vanuit hun persoonlijkheid en ervaring. Zo sprokkel je een unieke voorstelling bij elkaar.”
En soms komt er iets onverwachts naar boven. Yves De Pauw: “Vaak zijn het dingen waar zelfs wij niet aan denken. Zo riep een jongen zonder hand spontaan tijdens de repetitie: ‘Mocht ik een vinger hebben, dan stak ik hem op.’ Wij vonden dat zo sterk dat we vroegen of we dat in de voorstelling mochten gebruiken. Hij stemde toe.”
Reacties