Van vluchteling naar genderexpert: ‘Je kunt vrouwen niet opleggen wat ze moeten denken of doen’

Gender en diversiteit

Khatera Shamal werkt vandaag bij de Dienst Activering van de Stad Antwerpen. Die dienst begeleidt langdurig werklozen naar de arbeidsmarkt. Khatera geeft er lessen sociale vaardigheden aan mensen met attitudeproblemen. Ze werkt ook met alleenstaande ouders voor wie het moeilijk is om werk en gezin te combineren.

‘Ik moest al vrij snel mijn plan trekken. Maar dat heeft mij sterker gemaakt.’

Het voorafgaand parcours van Khatera was niet vanzelfsprekend: “Omdat ik graag met mensen wilde werken, besloot ik om na het middelbaar toegepaste psychologie te studeren aan een hogeschool. Mijn plan was om nadien via een schakeljaar een master Psychologie te behalen.”

“Tijdens mijn studie leerde ik mezelf beter kennen. Ik besefte dat ik liever nadenk over groepen mensen in plaats van me enkel te focussen op het individu.”

“Ik deed stage bij Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid. Daar ontdekte ik dat ik projecten wil uitwerken rond vrouwenrechten en seksualiteit. Ik veranderde mijn plannen en besloot om de master Gender en Diversiteit aan de Universiteit Gent te volgen.”

“Ik was nog maar vier jaar oud toen ik samen met mijn ouders, broers en zussen naar België kwam. Mijn vader had beslist dat Afghanistan niet meer veilig voor ons was door de Taliban. We woonden eerst enkele maanden in een asielcentrum en vestigden ons nadien in Antwerpen. Op die leeftijd is de wereld een speeltuin. Ik stond er niet echt bij stil dat ik een vluchteling was.”

“Maar als ik terugkijk naar mijn kindertijd, besef ik dat ik vele kleine obstakels heb overwonnen. Het is iets wat veel kinderen met een migratieachtergrond meemaken. Mijn ouders waren vooral bezig met zich te redden in een nieuw land met een nieuwe taal. Ze moesten werk en een huis zoeken, en tegelijk voor vijf kleine kinderen zorgen.”

“Ik moest al vrij snel mijn plan trekken. Dat heeft mij als persoon sterker gemaakt. Ik ben nu goed in staat om eigen keuzes te maken.”

“Mijn ouders hebben mij altijd gesteund. Ze vonden het belangrijk dat ik mijn studies ernstig nam. Maar had ik gekozen om niet verder te studeren en meteen te gaan werken, was dat ook oké geweest. Ze hebben mij zelfstandig opgevoed en lieten mij zelf beslissingen nemen.’’

‘We beseffen heel goed dat wij geluk hebben gehad in België.’

“Mijn ouders hebben ons geleerd om tevreden te zijn met wat je hebt. We beseffen heel goed dat wij geluk hebben gehad in België. Mijn familie heeft op slechts één generatie tijd veel bereikt. Dat lukt zeker niet bij iedereen. Die drive om te vechten voor wat je wilt bereiken, dat heb ik zeker van mijn ouders meegekregen.”

“Mijn moeder zei onlangs tegen mij dat ze nog steeds niet weet wat ik heb gestudeerd (lacht). Ik denk dat veel Afghaanse mensen niet begrijpen wat de studierichting Gender en Diversiteit precies inhoudt. Het is ook geen gemakkelijke studie om uit te leggen. En zeker niet in het Perzisch dat ik niet meer vloeiend spreek. De term ‘Gender’ en ‘Diversiteit’ omvat heel wat. Ik heb aan mijn ouders gezegd dat het iets te maken heeft met sociologie, maar dan gericht op de gelijkheid tussen man en vrouw.”

“Mijn generatiegenoten vinden het vooral interessant. Veel mensen in België hebben het vooroordeel dat Afghaanse vrouwen niets weten over seksuele gezondheid. Maar dat klopt niet. Jonge Afghaanse vrouwen zijn zich steeds meer bewust van seksuele gezondheid. Ze weten en kennen het, maar praten er niet openlijk over. Het is iets dat enkel aan bod komt tussen vier muren.”

Tijdens je studie toegepaste psychologie ging je aan de slag bij Sensoa.

“Tijdens mijn stage bij Sensoa werkte ik rond het actieterrein kwetsbare migranten. Ik verbleef drie dagen in het asielcentrum in Broechem om getuigenissen te verzamelen voor de website Zanzu. Daar kun je informatie vinden over seksuele gezondheid in veertien talen.”

“De vluchtelingen kwamen uit verschillende landen. Je ziet hoe zwaar getraumatiseerd ze soms in België aankomen. Zowel vrouwen als mannen kunnen seksueel grensoverschrijdend gedrag meemaken. En dat heeft een grote impact op hun welzijn. Je kunt een groot verschil maken door naar hun verhalen te luisteren. Ik zag toen in hoe essentieel goede informatie over seksuele gezondheid is, zeker voor kwetsbare migranten.”

‘Ik kreeg de indruk dat ik opeens een hele groep mensen moest vertegenwoordigen.’

“Ik merkte op dat Sensoa en heel wat andere organisaties uit het middenveld nog witte organisaties zijn. Voor mij was het een nieuwe wereld waar ik veel heb bijgeleerd, maar tegelijk kreeg ik ook veel vragen van de andere medewerkers over de leefwereld van mensen met een migratie-achtergrond. Dat vond ik in het begin best lastig, want ik kreeg de indruk dat ik opeens een hele groep mensen moest vertegenwoordigen. Terwijl ook deze groep heel divers is.”

“Sensoa is er zich van bewust dat ze meer inclusief te werk moeten gaan. Ik vind het belangrijk om me nu in te zetten in de raad van bestuur en de werkgroep inclusiviteit. Want wie doet het anders? We werken op intermediair niveau. Dat wil zeggen dat we niet direct in contact staan met de sociale groepen zelf. Ik kan mijn stem laten horen en ervoor zorgen dat mensen met een andere culturele achtergrond niet vergeten worden.”

“Als kind had ik het gevoel dat iedereen elkaar liefst met rust liet. We vonden het belangrijk om voorzichtig te zijn en geen problemen te veroorzaken.”

‘Als je ouder wordt begin je een stuk van je geschiedenis te missen.’

“Maar op een gegeven moment word je ouder en begin je een stuk van je geschiedenis en cultuur te missen. Ik had behoefte aan mensen met een gemeenschappelijke grond. Ik miste een goede babbel met iemand die me begreep als ik over mijn thuissituatie vertelde, iemand die weet hoe het voelt om in twee werelden op te groeien.”

“Ik woon op mijn 26ste bijvoorbeeld nog bij mijn ouders. Dat vinden sommige mensen in België wat gek. Iemand met dezelfde culturele achtergrond begrijpt dat het niet vanzelfsprekend is om alleen te gaan wonen.”

“Er bestonden al wel Afghaanse verenigingen, maar daar kwamen vooral oude mensen. Daarom zocht ik contact met andere jonge Afghanen waarvan ik wist dat ze ook veel bezig waren met hun identiteit. Samen richtten we de eerste Afghaanse jongerenvereniging op: ‘Nasle-Omid’. Dat betekent: ‘De generatie van hoop’.”

“Ik deed onderzoek naar de kennis van jonge ongetrouwde Afghaanse vrouwen over voorbehoedsmiddelen. Ik vroeg ze of ze de pil namen, of hun moeder dat wist. De meeste namen de pil om medische redenen, bijvoorbeeld tegen acné of pijnlijke maandstonden. Soms raadde hun moeder hen dat aan. Hun insteek was niet om aan geboortebeperking te doen. Ik ga er dus van uit als deze vrouwen seksueel actief worden, de pil geen grote onbekende meer is.”

“Wat me het meest is bijgebleven, is dat jonge Afghaanse vrouwen ervoor open stonden om over seksualiteit te praten. Het enige verschil is dat ze daar niet in het openbaar over spreken en niet overal. Daarbij moet ik wel vermelden dat ik vooral sprak met hoogopgeleide vrouwen.”

“Met de Chai & Chill-sessies willen we praten over thema’s waar meestal niet openlijk over wordt gesproken. Zo discussieerden we samen over liefdesrelaties en mentale gezondheid.”

‘Wat verwachten jonge Afghaanse vrouwen in Europa van de liefde?’

“In onze organisatie zijn zowel mannen als vrouwen welkom. Maar voor de eerste editie van Chai & Chill kozen we ervoor om ons enkel te richten op vrouwen. We vonden het belangrijk dat ze zich comfortabel voelden om zo zeker te zijn dat ze de volgende keer opnieuw zouden komen.”

“Liefde is in veel landen taboe. Terwijl het een belangrijke rol speelt in ieders leven. Afghaanse vrouwen zijn opgegroeid met bollywoodfilms. Daar wordt de liefde als eeuwig en idealistisch afgebeeld. Van je ouders leer je niet hoe liefde eruit ziet, want ze zullen nooit affectie laten zien waar de kinderen bij zijn. Als jonge vrouw merk je al snel dat liefdesrelaties niet verlopen zoals in bollywoodfilms.”

“Wat verwachten jonge Afghaanse vrouwen in Europa van de liefde? En strookt het idee dat we over liefde hebben met de realiteit? Het antwoord vinden we niet bij typische Westerse koppeltjes, maar ook niet meer in Afghanistan zelf. Het is een zoektocht om daarin een evenwicht te vinden.”

“Tijdens mijn studie Gender en Diversiteit gingen mijn ogen open. Ik keek vroeger niet kritisch naar bollywoodfilms. Maar nu zie ik welke toxische man- en vrouwbeelden ze tonen. Nu lukt het me niet meer om naar zo’n films te blijven kijken. Wat zeg ik? Het lukt me zelfs niet meer om naar films in het algemeen te kijken.”

“Ik begon ook kritischer naar mijn omgeving te kijken. Kennis over seksuele rechten zijn ook belangrijk binnen de Afghaanse gemeenschap. Daar wil ik graag in de toekomst verder mee aan de slag.”

‘Het is een grote meerwaarde als vrouwen met een migratieachtergrond zich inzetten voor gendergelijkheid.’

“Het is een grote meerwaarde als vrouwen met een migratieachtergrond zich inzetten voor gendergelijkheid. Zij hebben zicht op het hele plaatje. Dat is niet altijd het geval bij sociale professionals zonder die culturele bagage.”

“Ik ben me er ook bewust van dat ik met Nasle-Omid een bepaalde groep Afghaanse vrouwen bereik die verder studeren. Het is ook belangrijk om andere sociale groepen te bereiken zoals niet-begeleide minderjarigen. Zij hebben nood aan extra ondersteuning en een plaats in de maatschappij.”

In België bestaan er veel vooroordelen over gendergelijkheid in de moslimgemeenschap.

“Het publieke debat hanteert twee maten en gewichten. Het is oké als een vrouw huid laat zien, maar het is evengoed oké als een vrouw ervoor kiest geen huid te tonen en om zich te bedekken. Wat is dan emancipatie? De keuze en de vrijheid die de vrouw zelf krijgt.”

‘Het publieke debat hanteert twee maten en gewichten.’

“In België leeft het idee dat een islamitische vrouw pas geëmancipeerd is als zij zich gedraagt en kleedt als een Westerse vrouw. Vroeger moesten vrouwen in het Westen vechten om een korte rok te dragen, nu moeten vrouwen vechten voor de vrijheid om een lange rok aan te trekken.”

“Je kunt vrouwen niet opleggen wat ze moeten denken of doen. Het is belangrijk om te vertrekken van wat in de Afghaanse gemeenschap in België leeft op vlak van gelijkheid tussen man en vrouw. En dan is het bijvoorbeeld niet meer zo belangrijk of er een jongen of een meisje wordt geboren. Afghaanse gezinnen zijn afgestapt van het idee dat ze veel kinderen op de wereld moeten zetten. Dit komt omdat er in België sociale zekerheid is. Je hebt niet veel kinderen meer nodig om zeker te zijn van je oude dag.”

“In Afghanistan is dat anders. Daar betekent de geboorte van een zoon de zekerheid dat er iemand is dat voor je zal zorgen als jij zelf daar niet meer toe in staat bent.”

“Als Afghaanse in Europa voel ik een zekere plicht om Afghanistan uit de crisis te helpen. Ik sta daar ook niet alleen in. Al besef ik dat ik maar een kleine bijdrage kan leveren om vooruitgang te boeken in het land.”

“Het is mijn droom om in Afghanistan vrouwen toekomstperspectief en economische zelfstandigheid te bieden. Dankzij mijn huidige job bij de dienst Activering van de stad Antwerpen groeit mijn expertise op dat vlak. Om dat praktisch georganiseerd te krijgen, moet ik vanuit België netwerken ontwikkelen. Niet makkelijk. Je moet partners vinden die je kan vertrouwen. Ik moet vooral nog nadenken hoe ik dat praktisch ga organiseren.”